Benännig vo Aschteroide und Komete

Dialäkt: Züridütsch (See)

D Benännig vo Aschteroide und Komete lauft nach eme zweischtufige Verfahre ab, wo men iiri Nääme definiert. Unmittelbar nach ihrer Entdeckig erhalted si zerscht en sogenannte provisorische Name us Zahle und Buechschtabe, wo im Wesentliche s Entdeckigsdatum nach eme Schema beinhaltet, wo vo dr Internationale Aschtronomische Union (IAU) feschtgleit worde isch. Nachdem di genaui Umlaufbahn vomene neuentdeckte Aschteroid beschtimmt und dur unabhängigi Beobachter beschtätigt worde isch, hät dr Entdecker s Vorschlagsrecht für en Name vo dem Objekt, wo dänn vo dr IAU under Berücksichtigung vo verschiidene Kriterie offiziell vergeeh wird. Komete werded degäge hüt immer nach ihrne Entdecker benännt.

Provisorische Name

S aktuelle Benännigsschema isch us ältere Syschtem dur Erwiiterig bildet worde, so dass älteri Bezeichnige mit neuere konsischtent sind.

Zämesetzig

Dr provisorischi Name vo neuentdeckte Aschteroide oder Komete wird vo dr IAU ahand vom Entdeckigsdatum us folgende Beschtandteile bildet:

1. S Beobachtigsjahr
2. Es Leerzeiche
3. En Buechschtabe bezeichnet de Halbmonat vo dr Entdeckig. Vom 1. Januar bis zum 15. Januar wird dr Buechschtabe A benutzt, ab em 16. Januar bis Endi Januar B usw. bis schliesslich i dr zweite Dezemberhälfti Y verwendet wird. Debii wird dr Buechschtabe I überschprunge.
4. E Zahl für en Komet bzw. eme zweite Buechschtabe für en Aschteroid als Durenummerierig vo dr Neuentdeckig vo dem eine Halbmonet. Für Komete wird debii eifach e fortlaufendi Zahl verwendet. Für Aschteroide hingege wird s Alphabet wiederholt vo A bis Z durchggange (au deet wird s I uusglaa), wobii d Aazahl vo de Durchläuf durs Alphabet mit ere aaghängte tüüfgschtellte Zahl aafangend bi Null für de erschti Durchgang bezeichnet wird. D Null für de erschti Durchgang wird wegglaa, so dass di tüüfgschtellte Zahle erscht ab 1 für de zweiti Durchgang aafanged. Ufgrund vo dr Beschränkig vom ASCII-Zeichesatz (und us Bequemlichkeit) wird allerdings hüüfig uf d Tüüfschtellig vo dr Durchlaufszahl verzichtet.
5. Komete überchömed zuesätzlich no en wiitere Buechschtabe gfolgt vomene Schrägschtrich voraagschtellt, sobald d Bahnelement gnauer beschtimmt sind (lueg dezueghörigi Tabelle).
6. Objekt, wo mer urschprünglich als Aschteroide aaglueget hät und sich als Komete usegschtellt händ, bhalted ihri ursprünglichi Bezeichnig. Mer schtellt ihne jedoch wie allne andere Komete de Buechschtabe voraa, wo d Bahn charakterisiert.

Tabellierti Buechschtabekodierung vom Benännigsschema:

Buechschtabekodierig vo de Halbmönet

erschti Monetshälfti

A=Jan

C=Feb

E=Mär

G=Apr

J=Mai

L=Jun

N=Jul

P=Aug

R=Sep

T=Okt

V=Nov

X=Dez

zweiti Monetshälfti

B=Jan

D=Feb

F=Mär

H=Apr

K=Mai

M=Jun

O=Jul

Q=Aug

S=Sep

U=Okt

W=Nov

Y=Dez

I=uusglaa

Z=unbenutzt

Buechschtabekodierig vo de Bahne vo Komete

P	d Umlaufziit isch chliiner als 200 Jahr (Periodische Komet)
C	d Umlaufziit isch grösser als 200 Jahr
X	d Bahn isch nöd beschtimmbar
D	Periodische Komet, wo verlore gange isch oder nümme exischtiert
A	mer schtellt nachträglich fescht, dass es sich nöd um en Komet, sondern um en Aschteroid handlet

Biischpiil

Im Jahr 2004 isch also beginnend vom 1. Januar dr erschti entdeckti Aschteroid 2004 AA gnännt worde. Das Schema lauft dänn bis 2004 AZ dure, wo dänn vom nächschte Durchlauf 2004 AA₁ gfolgt wird. Das Schema wird solang dureggange bis dr 16. Januar aafangt und dr erschti Buechschtabe uf B schpringt und s mit 2004 BA wiitergaht.

Es Biischpiil für d Reihefolg vo de Bezeichnige inere Monetshälfti, am Biischpiil vo dr zweite Septemberhälfti 2005: 2005 SA, 2005 SB, ..., 2005 SY, 2005 SZ, 2005 SA₁, ..., 2005 SZ₁, 2005 SA₂, ..., 2005 SZ₉, 2005 SA₁₀ etc.

Dr Himmelskörper, wo mittlerwiile under em Namen (90377) Sedna bekannt isch, hät di provisorischi Bezeichnig 2003 VB₁₂ ghaa. Er isch also i dr erschte Hälfti vom November 2003 entdeckt worde und isch di 302. Entdeckig i dem Ziitruum (B->2 + 12*25 = 302) gsii.

Kometeentdeckige werded ähnlich benännt: 2004 A1 isch dr erschti entdeckti Komet vom Ziitruum vom 1.-15. Januar 2004, 2004 A2 dr zweiti usw.

Dr Komet Hyakutake zum Biischpiil wird au under dr Bezeichnig C/1996 B2 gfüehrt. Hyakutake isch also dr zweiti Komet gsii, wo in dr zweite Hälfti vom Januar 1996 entdeckt worde isch. Siini Umlaufziit isch, wie s C aazeigt, grösser als 200 Jahr.

Duurhafte Name

Aschteroide

D Näme vo de Aschteroide setzed sich us ere voraagschtellte Nummere und eme Name zäme. D Nummere hät früeher d Reihefolg vo dr Entdeckig vom Himmelskörper aageeh. Hüt isch si e rein numerischi Zählform, wil sie erst dänn vergeeh wird, wenn d Bahn vom Aschteroid gsicheret isch, so dass s Objekt jederziit wider uuffindbar isch. Das chann durchuus au erscht Jahr nach dr Erschtbeobachtig erfolge.

Dr Entdecker hät innerhalb vo 10 Jahr nach dr Nummerierig s Vorschlagsrecht für d Vergaab vomene Name. Der muess aber dur e Kommission vo dr IAU beschtätigt werde, wils Richtlinie für d Näme vo astronomische Objekt git. Dementschprechend exischtiered zahlriichi Aschteroide zwar mit Nummere aber ohni Name, vor allem i de obere Zehntuusiger.

Dr erschti Aschteroid isch 1801 vom Giuseppe Piazzi a dr Schternwarte Palermo uf Sizilie entdeckt worde. De Piazzi hät de Himmelskörper uf de Name Ceres Ferdinandea tauft. Di römischi Göttin Ceres isch d Schutzpatronin vo dr Insle Sizilie. Mit em zweite Name hät de Piazzi de König Ferdinand IV., de Herrscher über Italie und Sizilie ehre welle. Das hät dr internationale Forschergmeinschaft missfalle und mer hät ihn wegglaa. Di offizielli Bezeichnig vom Aschteroid lüütet also (1) Ceres.

Bi de wiitere Entdeckige isch d Nomenklatur biibhalte worde und d Aschteroide sind nach römische und griechische Göttinne benännt worde; das sind gsii: (2) Pallas, (3) Juno, (4) Vesta, (5) Astraea, (6) Hebe, usw. Aafänglich hät au s ungschribene Gsetz gulte, dass Aschteroide schtets wiiblichi Näme überchoo händ; das isch s erscht mal bim Aschteroid (334) Chicago broche worde.

Wo immer meeh Aschteroide entdeckt worde sind, sind de Aschtronome di antike Gottheite uusgange. So sind Aschteroide under anderem nach de Ehefraue vo de Entdecker, zu Ehre vo historische Persönlichkeite oder Persönlichkeite vom öffentliche Lebe, Schtädt und Märlifigure benännt worde. Biischpiil für das sind d Aschteroide (21) Lutetia, (216) Kleopatra, (719) Albert, (1773) Rumpelstilz, (5535) Annefrank, (17744) Jodiefoster. Die Praxis hät Blüete tribe. So isch biischpiilswiis dr 1935 entdeckti Planetoid (1372) Haremari zu Ehre vo de Mitarbeiterinne vom Astronomische Reche-Inschtitut in Heidelberg benännt worde, als Harem vom ARI.

Nebed Näme us dr griechisch-römische Mythologii chömed au Näme vo Gottheiten us andere Kulturchreise zur Aawendung, insbesonderi für neu entdeckti, grösseri Objekt, wie (20000) Varuna, (50000) Quaoar und (90377) Sedna.

Komete

Üblicherwiis wird en Komet nach siine Entdecker benännt, so isch zum Biischpiil dr Komet Shoemaker-Levy 9 dr neunti Komet, wo de Eugene und d Carolyn Shoemaker zäme mit em David Levy entdeckt händ. Einigi wenigi periodischi Komete sind aber au nach dene Aschtronome benännt, wo erschtmals ihri Bahn berechnet händ: Dr Halleyschi Komet isch biischpiilswiis nach em Edmond Halley benännt, wo als erschte erchännt hät, dass einigi Kometebeobachtige vo dr Vergangeheit zumene Komet ghöred, wo in regelmässige Abschtänd vo 76 Jahre wiiderchunnt.

Dur systematischi automatisierti Himmelsdurchmuschterige, insbesonderi nach potentiell gfährliche Erdbahnchrüüzer, werded nebed viile Aschteroide (daher au di hohe Durchlaufzahle vo neuere Entdeckige) au viili neui Komete dur die Programm gfunde. Dem provisorische Name wird dänn zuesätzlich dr Name vo dr Beobachtergruppe in Chlammere aaghängt, i dr Tradition vo dr Benännig nach de Entdecker. So händ alli vom Suechprogramm LINEAR gfundene Komete de Namesbeschtandteil 'LINEAR', oder (wenn d Entdeckig ziitgliich mit eme andere Beobachter oder ere andere Beobachtergruppe glunge isch) en kombinierte, wie z. B. 'LINEAR-NEAT'. So zum Biischpiil dr Komet mit dr Bezeichnig C/2002 T7 (LINEAR), wo am 14. Oktober 2002 entdeckt worde isch, und im Mai 2004 e schiinbari Helligkeit vo öppe 2^mag erreicht hät.

Periodischi Komete, wo zumindescht inere zweite Widerchehr beobachtet worde sind, erhalted schliesslich e permanenti Nummere, gfolgt vo dr Buechschtabekodierig vo de Bahne, und em Name vom Entdecker beziehigswiis Bahnberechner. So isch biischpiilswiis 2P/Encke dr zweiti (nach Halley) vo derziit 173 Komete (Schtand: 18. November 2005), wo e derartigi permanenti Nummere erhalte hät.

Weblinks

• IAU Committee on Small Body Nomenclature (Englisch)
• Minor Planet Designations (Minor Planet Center, Englisch)
• How Are Minor Planets Named? (Minor Planet Center, Englisch)
• Cometary Designation System (Minor Planet Center, Englisch)

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vum Artikel „Benennung_von_Asteroiden_und_Kometen“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.