Alemannische Wikipedia

Mettma

D Mettma isch èn Nebbèfluss vo dè Schlüècht im Süèdschwarzwald z Badè-Württèbärg.

Mettma

Vorlage:Infobox Fluss/KARTE_fehlt

Date
Gwässerkennzaal DE: 2198814
Laag Badè-Württèbärg (Waldshuèt, Briisgau-Hochschwarzwald);
Dütschland
Flusssystem RhyVorlage:Infobox Fluss/FLUSSSYSTEM_falsch
Abfluss über Schlüecht → Wuete → Rhy → Nordsee
Quelle weschtlich Fuulèfürscht, Gmeind Schluchsee
47° 48′ 39,7″ N, 8° 12′ 2,8″ O
Quellhöchi ca. 1.027 m ü. NNVorlage:Infobox Fluss/NACHWEISE_fehlen 
(Gewann Fohrenbühl)
Mündig öschtlich vo Berau i d SchlüèchtKoordinate: 47° 41′ 44″ N, 8° 16′ 51″ O
47° 41′ 44″ N, 8° 16′ 51″ O
Mündigshöchi ca. 530 m ü. NNVorlage:Infobox Fluss/NACHWEISE_fehlen
Höchiunterschiid ca. 497 m
Lengi ca. 18,6 kmVorlage:Infobox Fluss/NACHWEISE_fehlen
Iizugsgebiet 40,1 km²Vorlage:Infobox Fluss/NACHWEISE_fehlen

Abfluss[1] MQ
 700 l/s
Stausee Mettmeschtausee
Chliistedt ühlingè-Birchèdorf
Gmeinde Schluchsee, Grõfèhuusè
Gefälle: 2,7 % im Mittel

Geografy un Topografy ändere

D Mettma volauft zwischè dè barallelè Däler vo dè Schwarza im Weschtè un dè oberè Schlüècht in generell südsüdöschtlicher Richtig, indèmm si dè Abdachungsrichtig vom weschtlichè Albgau folget.

Im Bachvolauf ab Roothuus bis zuè dè Mündig i d Schlüècht verängt sich s Dal un bildet im Grundgebirge vom Schwarzwald èn 100 bis fascht 200 m düèfes Kerbdal.

  •  
    D Mettma obberhalb vo dè Schaffuuser Sägi, i dè Höchi vo Grõfuusè
  •  
    Mettma am Morgè mit èrè tüpischè Mettma-Haldè im Hintergrund.
  •  
    Furt durch d Mettma zwischè Pegèl un See.

Volauf ändere

De Volauf vo dè Mettma ab èm Quällbächle bis zuè dè Mündig i d Schlüècht

Quällè ändere

D Mettma hèt zwei Quällbächle. Dè chürzerè vo beidè heißt wiè dè Bach un gòt öschtlich vu Seebrugg los. S längerè Quällbächle heißt Aubach un entschpringt guèt 1 km öschtlich vum Schluchsee un fascht 1 km weschtlich vo dè Ortschaft Fuulèfürscht (Gmeind Schluchsee) im Landchrais Briisgau-Hochschwarzwald. D Aubachquällè lyt im Gwann Forrèbüèl uff ca. 1027 m ü. NN.

Obberlauf ändere

Zwüschè Seebrugg un Amèrtsfäld vohürõtet sich beidi Quällbächle un dè Bach gòt durch è Hochdal zèrscht links a Amèrtsfäld un rächts èm Nordfuèß vum Staufèbärg resp. Brändemer Bärg vorby. Öschtlich vu Amertsfäld un nordweschtlich vu Roothuus änderet denn d Mettma d Flièßrichtig scharf abknickend gu Südè un gòt unterhalb vu Roothuus un Brünlisbach dè Schaffuuser Sägi zuè.

Mittellauf ändere

Vo dè Schaffuuser Sägi èwäg schniidèt sich d Mettma immer düèfer i s Deckgebirge yy. Schu bi dè Passagè vu Schönèbach un Staufè, welli obberhalb vo dè rächtè Mettmahaaldè ligèd, gòt s beidsitig rächt i Loch abbè. Nōch dè Klausèmülli chunnt Bulgèbach, wo uff ènèm Absätzle a dè halbè Höchi vo dè rächtè Haaldè lyt. Unterhalb vo Bulgèbach gòts en passant a dè Heidèmülli vorby, denn passyrt d Mettma dè Pegelmesser un s sog. Gifthüttle. Nōch èm unterè Brüggle folgèd denn dè Mettma-Stausee.

See ändere

Bi Kilometer 4,2 obberhalb vo dè Mündig würd dè Fluss durch è Staumuèr zum Mettmabeggi uffgschtaut. Dè Stausee erreicht bim Stauzyl uff èrè Höchi vu 717,5 m NHN è Längi vo ca. 1,5 km un è Breiti vo ca. 125 m. Obberhalb vum See lyt d Heidèmülli, unterhalb dèvu d Lochmülli.

Unterlauf ändere

Ab èm Grundablass vum Mettmabeggi folgèd d Mettma irèm südöschtlichè Kurs un gòt a dè Lochmülli, dè Lochhüüser un dè Ruinè Mandach vorby. Vo Mandach èwäg sin s nò öppè 1,5 km zuè dè Mündig.

Näbbèbäch ändere

Lischtè vo dè diräktè Näbbèbäch un dè Quällè bis zuè dè Mündig. Gwässerlängi[LUBW 1], Yzugsgebièt[LUBW 2] un Höchi[LUBW 3] nõch dè entschprèchèndè Layer uff dè Onlinechartè vo dè LUBW. Anderi Quällè für d Aagabè sin uffgfüürt.

  • Aubach, vu links un Nordweschtè uff öppè 921 m ü. NHN, 2,2 km un 2,5 km².[LUBW 4] D Quällè lyt uff öppè 1.030 m ü. NHN im Forrèbüèle weschtlich vu Fuulèfürscht.
    Dè Aubach gòt südlich vu Fuulefürscht nõch èm Rank gäch i s Mettmadal abbè. D Mettma hèt selbscht bis dörthy èrst è Längi vo 0,6 km un è Deilyzugsgebièt vu 0,4 km².. Dōdemit isch d Aubachquällè glychzitig au d Quällè vo dè Mettma.
  • (Bach vum Möllè), vo links un Nordweschtè uff öppè 898 m ü. NHN bi Grõfuusè-Amèrtsfäld, 1,2 km un 2,4 km². Dè Bachquällè lyt uff öppè 990 m ü. NHN am Möllè nördlich vum Roothuus bi Dürrèbüèl.
  • Bleisbach, vo links un us Nordnordoscht uff öppè 887 m ü. NHN a dè Kläraalaag bi Brünlisbach, 1,3 km un 1,1 km². Entschpringt uff öppè 985 m ü. NHN nördlich vum Roothuus im Wald.
  • (Bach vum Hochschtaufè/Staufèbärg), vo rächts vum Brändemer Bärg obbè abbè uff öppè 855 m ü. NHN bi dè Schaffuuser Sägi, 1,6 km un 0,9 km². D Quällè lyt uff öppè 1.015 m ü. NHN im Waldgwann Rièdbrunnè a dè Südoschthaaldè vum Staufèbärg.
  • (Bach bi dè Lanzèfurtkapällè), vo rächts un Westnordwescht uff öppè 832 m ü. NHN nordöschtlich absi vo dè Kapällè, 1,3 km un 0,8 km². D Quällè lyt uff öppè 995 m ü. NHN.
  • Schönèbach, vo rächts un Westnordweschtè uff 830 m ü. NHN öschtlich vu Schönèbach, 2,1 km un 2,1 km². Entschpringt uff öppè 997 m ü. NHN im Hürnewaald nördlich vu Schönèbach a dè Südhaaldè vum Staufèbärg.
  • Rhinamättle, vo rächts un Weschtè uff öppè 790 m ü. NHN nordöschtlich vu Bulgèbach, 1,5 km un 2,4 km². Chunnt vo öppè 910 m ü. NHN un Staufè obbè abbè.
  • Bedèbach, vo links un Nordoschtè uff öppè 775 m ü. NHN a dè Heidèmülli , 1,3 km un 1,0 km². D Quällè lyt öppè 945 m ü. NHN hoch a dè Kehrhaaldè nordweschtlich vu Buggèrièd.
  • Bittèbach, vo links un Nordoschtè uff öppè 735 m ü. NHN vo dè ehemòligè Buggèrièder Mülli, 1,6 km un 1,5 km². Entschpringt uff öppè 885 m ü. NHN am Südrand vo Buggèrièd.
  • Grundbach, vo rächts un Weschtè uff öppè 719 m ü. NHN churz vor èm Mettmaschtausee, 1,2 km un ca. 0,8 km².[LUBW 5] Entschtòt uff öppè 863 m ü. NHN è bitzeli öschtlich vu Brändè.
  • Sägibächle, vo links un Nordè uff unter 650 m ü. NHN vor dè Lochmülli, 4,4 km un 3,3 km². D Quällè lyt uff öppè 895 m ü. NHN öschtlich vo Buggèrièd.
  • Lochwisèbach, vo links un Nordnordoschtè uff öppè 620 m ü. NHN a dè Lochmülli, 0,9 km un ca. 1,4 km².[LUBW 5] Chunnt vo öppè 715 m ü. NHN us èm Walddobel Lochwisè weschtlich Rièdè.
  • Langhag, vo links un insgsamt Nordè uff unter 580 m ü. NHN unter dè Burgruinè Mandach, 1,6 km un ca. 1,0 km².[LUBW 5] Entschpringt uff öppè 730 m ü. NHN nördlich vo dè Rièdèmer Wyylerhööf.
  •  
    S Weer am Aubach absi vu Fuulèfürscht
  • Chlynè Lauffè am Unterlauf vum Schönèbach

Mündig ändere

Mündig vo dè Mettma vo rächts un Nordoschtè è bitzeli nièdriger wiè 523,5 m ü. NHN[LUBW 6] öschtlich vu Berau i diè mittleri Schlüècht obberhalb vum Schwedèfelsè. D Mettma isch dört ab dè Quällè vum Mettma-Quällbächle 17,2 km, ab èm Urschprung vum Quällbächle Aubach grèchnèt 18,8 km lang un hèt è 39,8 km²[LUBW 4] großes Yzugsgebièt. Trotz fascht glych großem Yzugsgebièt füürt d Mettma öppis mee a Wasser wiè d Schlüècht, wo vor allem a dè bitzeli höcherè Nidderschlagsmèngi im Yzugsgebièt ligè duèt. Einèwäg hèt dè Fluß unterhalb dè Mündig dè Nammè vo dè Schlüècht bhaaltè, well d Schlüècht im Gegèsatz zuè dè Mettma im Flussbett graad folgè duèt, d Mettma abber im rächtè Winkel uff d Schlüècht drüfft.

  •  
    Wögwiiser bi dè Mettmamuendig. Solidi Waar us èm Kaiserrych.
  •  
    Für d Mettma diè letschtè Metèr vor dè Mündig.
  •  
    Dè Mündigsschtraal vo dè Mettma schièsst i d Schlüècht z mitts i dè Schlucht unterhalb vo Üülingè.

Nutzig un Erschlièßig ändere

 
Mettma mit Stausee im Raamè vom Pumpspychernetzwärk Schluchsee

S Dal wörd übberwygend forstwürtschaftlich gnutzt. Touristisch wörd s reizvolle Dal wènig gnutzt, au wenn diè östlichi Route vom Mittelwäg èm Dal folget. Dè Mettmaschtausee stoot für Freizitnutzungè nit zur Verfüègig.

Wasserkraft ändere

Dè Mettmaschtausee, wo zum öschtlichè Sitèarm vom Pumpspycher-Netzwärk Schluchsee ghört, diènt dè Wasserkraftnutzig im Vobund mit dè Hauptachs vom dreischtufigè Pumpspycher-Kraftwärk zwischè Schluchsee un Rhy un èm weschtlichè Sitèarm, dè s Albdal mit èm Albschtausee ybindet. Sell Netzwärk isch eis vo zwei großè Pumpspycheraalaagè vom Schluchseewärk im Süèdschwarzwald.

Vokeer ändere

Für dè öffentliche Vokeer mit Kraftfaarzüüg isch s Dal vo dè Mettma, abgsää vo querendè Gmeindevobindigè, fascht uff dè gsamtè Längi nit zuègänglich.

Dè Obberlauf vo dè Mettma wörd uff èrè kurzè Streggi vo dè Landesstrõß 170 begleitet, welli zwischè Seebrugg (Gmeind Schluchsee) un Bõõdorf d B 500 mit dè B 315 vobindet. A dè Mündig überquert d Schlüchtdalsstrõß (L 157) vo Gurtwyl (Stadt Waldshuèt-Düèngè) nõch Roothuus (Gmeind Grõfèhuusè) d Mettma. Dezwischè wörd s Dal vo drei Gmeindevobindigsstrõßè, Berau – Ryèdè (Ortsdeil vo Ühlingè-Birchèdorf), Brendè – Buggèrièd un Schönèbach – Grõfèhuusè quert.

Mineraliè ändere

Im Mettmadal git s, bsunders am Bergruggè zwischè Schwarza un Mettma, è Vorkõ vo Flussschpat, wo zu dè Herschtellig vo Fluor un Fluorvobindigè diènt, un vo Bleiglanz, vomengt mit Silber. Beidi wörred hüt nimmi aabaut (luèg unnè).

Geschichtè ändere

Bärgbau ändere

Im Mettmadal sin sicher scho im Mittelaalter, worschinlich abber scho dütlich früèner, offeni Èrzgäng a dè Haaldè abbaut worrè. S eigentlich begeerti Metall isch ès Silber gsi, wo abber nit edel vorkõ isch un dõrum dè Abbau vom silberhaaltigè Bleiglanz erforderet hèt. Dè Gwannnammè Silberbärg unterhalb vom Ort Buggèrièd (Gmeind Grõfèhuusè) goot uff sellen Abbau zrugg.

Dè Abbau isch im Mittelaalter vom Kloschter St. Bläsy betribbè worrè odder mit èrè Abgaab belait worrè, woby au d Regyrig vo Vorderöschterrych beteiliget gsi isch. Dè abbaute Bleiglanz isch denõch im Wurkèhof z Todtnau vohüttet un s gewunnene Rohsilber in è Hüttè z Fryburg zu höcherem Feinghalt brocht worrè. Belait isch d Vowendig vom Silber als Münzmetall i dè Fryburger Münzi. Blei isch im Mittelaalter unter anderem bim Bau vo Fenschter, Steivobindigè odder Blèch vowendet worrè.

Dè Abbau vo Mineraliè isch mit Impört vo billigerem Silber schon am Ènd vom Mittelaalter mee un mee zum Erligè kõ. Im 20. Johrhundert (besunders um 1900, zwischè 1922 un 1926 und um 1939) sin Probeschürfungè vorwigend im Mettmedal, abber au im Schwarzadal vorgnõ worrè. Si hèn vo 1923 bis 1926 zu erneutem Abbau vo Bleiglanz gfüürt. Diè Pforzheimer Fluß- un Schwerspatwärk GmbH hèt i dè Gruèb z Brendè vo 1959 bis 1962 mit èm Abbau un zitwyliger Förderig vo Flussschpat aagfangè[2] Fluß- un Schwèrschpat wörd im Schwarzwald no in großè Umfang i dè Gruèb Clara abbaut. Bi Urbärg zeigt s 2001 eröffneti Mineralièmuseum èn Yblick i dè Büèz im ehemõligè Fluss- un Schwerschpatbergwärk „Gottesehre“ z Höll-Bildschtei.

Wasserchraft ändere

D Wasserchraft vo dè Mettma isch durch meereri Korn- bzw. Sägemüllènè, namentlich d Lochmülli, d Heidèmülli, d Klausèmülli un d Schaffhuuser Sägi, gnutzt worrè.

Schaffuuser Sägi ändere

D Schaffuuser Sägi hèt dè Schaffuuser Hèrrschaft un spôter im Kanton Schaffuusè ghört. Mit sèllèrè Sägi isch s Holz vum Stauferbärg obbè abbè voschafft worrè. Dè Stauferbärg zwingt d Mettma im Obberlauf zum Rank unterhalb vum Rothuus, öppè 2 km unterhalb vu sèllèm Rank lyt denn d Schaffuuser Sägi. Bi dè Sägi hèt diè jung Mettma zum èrschtè Mòl gnuèg Chraft ghaa, wo mò bruuchè hèt chönnè. D Sägi lyt a dè Dalquerschtrōß zwüschè Grõfuusè-Signau un Schönèbach.

Klausèmülli ändere

D Klausèmülli lyt a dè Mettma öppè 1 km unterhalb vo Schönèbach un öppè 500 m obberhalb vo Bulgèbach.

Heidèmülli ändere

D Heidèmülli lyt a dè Mettma öppè 500 m unterhalb vo Bulgèbach (rächti Mettmahaaldè) un è bitzeli obberhalb vu Buggèrièd. D Mülli lyt uumittelbar bim Mettmabrüggli, wo d Landschtrōß vu Brändè gu Buggèrièd drübber gòt. Bi dè Mülli lyt au en Parkplatz für Wanderer, wo zum Mettma-Stausee wän sowiè è Bushalteschtell mit èm übbersichtlichè Faarblaan.[3]

Berauer Wuhr ändere

Im Mittelaalter isch übber s Berauer Wuhr Wasser vo dè Heidèmülli a dè weschtlichè Haaldè dranõch bis Berau gfüürt worrè, um dört bim Berauer Kloschter d Wasserchraft nutzè z könnè. Ab Berau hèt mò s Unterwasser entwedder i d Schlüècht bi dè Witznau odder i d Schwarza öppè i dè Mitti vum spôter aaglaitè Witznau-Stausee abflüèßè lõ. [4] Mit dè Wuhr hèt mò s Wasser uff èrè Längi vu öppè 8 km um dè komplètte Unterlauf vo dè Mettma umgleitet.

Lochmülli ändere

D Lochmülli isch diè unterschti Aalaag, wo d Wasserchraft vu dè Mettma bruucht worrè isch. D Mülli lyt a dè Daltraversè zwüschè Bèrau un Ryèdè un öppè 150 m obberhalb vo dèrrè Stell, wo d Burg Mandach früèner drübber thront hèt.

Wasserchraft-Gallery ändere

  •  
    D Schaffuuser Sägi zwüschè Grõfuusè un Schönèbach
  •  
    D Klausemülli am Mittellauf vo de Mettma zwüsche Schaffuuser Sägi un Haidemülli
  •  
    D Haidèmülli lyt am Mittellauf vo dè Mettma zwüsche de Klausemülli un em Mettmasee
  •  
    D Ruinè vo dè Haidèmülli am Mittellauf vo dè Mettma unterhalb vum mittlerè Dalquerwäg
  •  
    D Berauer Lochmülli im Unterè Mettmadal

Burgè ändere

Èn chlynè Rundumbligg im Unterè Mettmadal mit èm Blatz vo dè Ruinè Mandach

S hèt im Mettmadal nu ei Höèburg gää, sèll isch d Burg Mandach gsi. Sèlli Burg isch nit für d Kontrollè vum Dalygang, sondern vum Dalquerwäg dènkt gsi. D Burg Mandach isch fascht vollschtändig gschliffè worrè, sèllèwäg sin nu minimi Räschtè vo dè Ruinè vorhandè. Hützdaag züget hauptsächlich dè Wyyler Mandach in èm Doble lycht unnè draa vo dè früènèrè Burg.

Literadur ändere

  • Jahrbuch des Landkreises Waldshut 2002, Bd. XXVII. Landkreis Waldshut (Hrsg.), DRW-Verlag, Karlsruhe 2002.
  • Rudolf Metz: Geologische Landeskunde des Hotzenwaldes. Moritz Schauenburg Verlag, Lahr 1980.
  • Topografische Karten des Landesvermessungsamtes Baden-Württemberg Nr. 8115 u. 8215, Maßstab 1:25.000.

Weblink ändere

  Commons: Mettma – Sammlig vo Multimediadateie

Einzelnõchwys ändere

  1. ↑ Längi nõch èm Layer Gewässernetz (AWGN).
  2. ↑ Yzugsgebièt nõch èm Layer Basisyzugsgebièt (AWGN).
  3. ↑ Höchi nõch èm Höèlinnièbild uff èm Hintergrundlayer Topographischi Chartè.
  4. ↑ 4,0 4,1 Yzugsgebièt uffsummyrt us dè Deilyzugsgebièt nõch èm Layer Basisyzugsgebièt (AWGN).
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Yzugsgebièt abgmessè uff èm Hintergrundlayer Topographischi Chartè.
  6. ↑ Höchi mit dè schwarzè Bschriftung uff èm Hintergrundlayer Topographischi Chartè.
  1. ↑ Aagnähertè Wärt uss Datè vom Schlüècht-Yzugsgebièt unterhalb vo dè Schwarza-Mündig (Regyrungspräsidium Fryburg: Wutach (20), Anlagenband zur Begleitdokumentation, Umsetzung der EG Wasserrahmenrichtlinie, Fryburg März 2009), Datè zum obèrè Schwarza-Yzugsgebièt (PDF Archivlink (Memento vom 11. Juni 2007 im Internet Archive)) un dè Yzugsgebièt vo Mettma, Schlüècht un Schwarza
  2. ↑ Rudolf Metz: Geologische Landeskunde des Hotzenwaldes. 1980, S. 399–400ff
  3. ↑ https://www.schwarzwald-tourismus.info/attraktionen/wanderparkplatz-heidenmuehle-a3192aa06f Tourismusinfo wäg èm Wanderparkblatz Heidèmülli
  4. ↑ Zitingsbericht übber d Gschichtè vu dè Berauer Wuhr
Vun "https://als.wikipedia.org/w/index.php?title=Mettma&oldid=1033243"