Valdostanisch
Valdostanisch (Valdôtèn) isch e frankobrowenzalische Dialäkt, wo im italiänische Aostadaal gschwätzt wird. Die grooss Meerhäit vo de Iiwooner reedet hützudags die äint offizielli Sprooch, Italiänisch, wääred die zwäiti offizielli Sprooch, Franzöösisch, braktisch vo niemerem as Muetersprooch gschwätzt wird. Für öbbe 70'000 Lüt isch Valdostanisch d Hauptsprooch. Z Italie isch s e gschüzti Minderhäitesprooch.
Gschicht ändere
Die eltiste churze Schriftfragmänt vom valdostanische Patois stammen us em Middelalter.[1] Bis zum 19. Johrhundert isch d Bevölkerig zwäisproochig gsi und s Franzöösisch het s Patois immer meh abglööst. Noch dr Veräinigung vo Italie im Joor 1861 si e Hufe Frankofooni uf Frankriich abgwanderet. S Valdostanisch isch duldet worde, solang s käi negatiive Iifluss uf s Italiänische ghaa het.
Under em Faschismus si die nititaliänische Schuele zuedoo worde, dr Underricht uf Franzöösisch isch verbote worde, und s Italiänische isch as äinzigi Sprooch vor Gricht zuegloo gsi. Die frankofoone Zitige Duché d'Aoste, Le Pays d'Aoste, La Patrie valdôtaine si verbote worde und 1939 het mä alli Ortsnääme italianisiert. Noch em Chrieg sie die alte Ortsnääme wider iigfüert worde.[2]
Autore und Sänger ändere
Bekannti Autoore in de valdostanische Dialäkt si dr Jean-Baptiste Cerlogne (1826–1910), dr Alcide Bochet (1802–1859), dr Fernand Bochet (1804–1849), dr Joseph Alby (1814–1880), dr Léon-Clément Gérard (1810–1876), René Willien (1916–1976), d Eugénie Martinet (1896–1983), d Armandine Jérusel (1904–?), d Anaïs Ronc-Désaymonet (1890–1955) und d Reine Bibois (1894–1976).
En erfolgriichi Sängere vo Lieder im Patois vom Aostadaal isch d Magui Bétemps (1947–2005) gsi.
Instiduzioone ändere
Für d Sproochkultur vom valdostanische Dialäkt setze sich s Centre d’études francoprovençales «René Willien» z Saint-Nicolas und s Bureau régional d’ethnologie et de linguistique (BREL) z Aosta ii. Bim BREL wird mit dr Association valdôtaine des archives sonores e Sammlig vo Audiokwelle vo de valdostanische Dialäkt gfüert. Dr Atlas des patois valdôtains isch e sproochgeografischs Projekt, wo sit de 1960er Joor lauft, und d Sproochsituazioon im Aostadaal erfasst.[3][4]
Liddratuur ändere
- Alexis Bétemps: Le francoprovençal et sa littérature en Vallée d’Aoste. In: Les langues les moins parlées d’Europe et leur littérature. Monaco 1993, S. 171–182.
- Corrado Grassi, Alberto A. Sobrero, Tullio Telmon: Introduzione alle dialettologia italiana. Editori Laterza, Roma/ Bari 3. Auflage 2006, ISBN 978-884206918-8. Vergleiche vor allem Kapitel 2.7 I dialetti provenzali e francoprovenzali, S. 76–79.
- Gabriele Iannàccaro, Vittorio Dell’Aquila: Investigare la Valle d’Aosta: metodologia di raccolta e analisi dei dati. In: Rita Caprini (Hrsg.): Parole romanze. Scritti per Michel Contini. Edizioni Dell’Orso, Alessandria 2003 ISBN 8876947167.
- Gaston Tuaillon: Le francoprovençal. Tome premier. Définition et délimitation. Phénomènes remarquables. Aostatal 2007.
Weblingg ändere
Commons: Franco-Provençal language – Sammlig vo Multimediadateie
Fuessnoote ändere
- ↑ Maria Costa: Témoignages écrits en langue vulgaire dans la Vallée d’Aoste du bas Moyen Âge. In: Studi Francesi 182, 2017, S. 289–284
- ↑ Über d Italianisierig im Aostadaal uf dr dütsche Wikipedia
- ↑ Gaston Tuaillon, Ernest Schüle, Rose-Claire Schüle, Tullio Telmon: L'Atlas des patois valdôtains. Etat des travaux. Aosta 1979.
- ↑ Website vom Atlas linguistique vom Aostadaal.