Weschtmitteldytschi Dialäkt

Dialäkt: Undermarkgreflerisch

Di weschtmitteldytsche Dialäkt bilde zämme mit dr ostmitteldytsche Dialäkt (Thüringisch-Obersächsischi Dialäktgruppe) di mitteldytsche Dialäkt. Si wäre vor allem am Mittel- un Niiderryy lang gschwätzt.

Abgränzig un Unterdeilig ändere

Im Mitteldytsche, wu im Biet zwische dr Benrather Linie (nerdligs maken gege sidligs machen) im Norde un dr Speyerer Linie im Side (nerdligs Appel gege sidligs Apfel) gschwätzt wird, isch di zwot Lutverschiebig in weniger starkem Umfang uusbregt wie im Oberdytsch. Dergege het s die Lutverschiebig im Niderdytsch un Niderländisch gar nit gee.

Di oschtmitteldytsche Dialäkt unterscheide sich vu dr weschtmitteldytsche dur d Verschiebig vu germ. p im Aalut (weschtmitteldt. ‚Pund’ – oschtmitteldt. ‚Fund’)

Niderdytsch: maken – Appel – Pund
Mitteldytsch: machen - Appel
- Weschtmitteldytsch: Pund
- Oschtmitteldytsch: Fund
Oberdytsch: machen, Apfel, Pfund

S Weschtmitteldytsch wird unterdeilt in Mittelfränkisch (Ripuarisch un Moselfränkisch) un Ryyfränkisch (Pfälzisch un Hessisch),. Abgränzt wäre die bode Gruppe dur d Verschiebig vu germ t. in verschidene "Chleiwerter" (Sankt Goarer Linie): mittelfränkisch wat, dat, et, allet u. a. gege ryyfränkisch was, das, es, alles

Di sidfränkische (oder sidryyfränkisch) im Ruum Wysseburg un Charlsrue ghere nit zum Weschtmitteldytsch, wel in däne Apfel verschobe isch, dodermit ghere si zem Oberdytsch.

Dää unterschidlig Stand vu dr Lutverschiebig im Ruum vum Niderfränkisch iber di weschtmitteldytsche Dialäkt bis zum Südfränkisch mit ere ganze Zyylede vu Isoglosse, wu zmeischt vu Wescht no Oscht verlaufe, wird zämme in dr Sprochwisseschaft "Rheinischer Fächer" gnännt.

Dialäkt un Dialäktgruppe vum Westmitteldytsch ändere

Mittelfränkisch
- Ripuarisch, auch Ripuarisch-Fränkisch, doderzue zelle Kölsch, Öcher Platt, Eischwiele Platt, Dürener Platt (z Nordryy-Weschtfale, z Belgie un im Sidzipfel vu dr Niederlande)
- Moselfränkisch (z Nordryy-Weschtfale im Siegerland, z Ryyland-Pfalz un im nordweschtlige Saarland)
  - Mittellothringisch (z Frankryych im Département Moselle im Niedtal)
  - Luxeburgisch, au Lëtzebuergesch (z Luxeburg, z Belgie im Areler Land un z Frankryych im Nordweschte vum Département Moselle)
Ryyfränkisch
- Pfälzisch
  - Weschtpfälzisch (z Rheinland-Pfalz in dr Weschtpfalz un em sideschtlige Saarland)
  - Vorderpfälzisch (z Rheinland-Pfalz in dr Vorderpfalz)
  - Kurpfälzisch (z Bade-Wirttebärg in dr Kurpfalz un z Hesse im sidlige Starkenburg)
- Hessisch
  - Sidhessisch (z Hesse in dr Starkenburg un im Ryygau, z Ryyland-Pfalz z Ryyhesse un z Bayern im weschtlige Unterfranke)
  - Niderhessisch (z Hesse um Kassel un Bad Hersfeld un im weschtlige Thüringe)
  - Oberhessisch (z Mittelhesse, Hochtaunus un in dr Wetterau)
  - Oschthessisch (um Fulda un in dr hessische Rhön)
- Oschtlothringisch (z Frankryych im Oschte vum Département Moselle)

Im Norde vum weschtmitteldytsche Sprochruum git s Ibergäng zum Niderländische Sprachbiet un zum Niderdytsch. Im Side git s Ibergäng zum Sidfränkisch, zum Ostfränkisch, un zum Alemannisch.

Wortschatz ändere

Dr Wortschatz vu dr weschtmitteldytsche Dialäkt isch bschribe im Rheinische Werterbuech (Dialekt vu dr ehmolige preußische Provinz Rheinland), im Pfälzische Werterbuech (pfälzischi Dialäkt), im Luxeburgische Werterbuech (luxemburgischi Dialäkt), im Werterbuech vu dr dytsch-lothringische Mundarte (lothringischi Dialäkt), im Hessen-Nassauischen Werterbuech (Dialäkt z Hesse-Nassau) un im Südhessische Werterbuech (rheinhessischi Dialäkt).

Literatur ändere

Alexandra N. Lenz: Struktur und Dynamik des Substandards. Eine Studie zum Westmitteldeutschen (Wittlich/Eifel). Stuttgart 2003.
dtv-Atlas zur deutschen Sprache, 13. durchgesehene Auflage, München 2001

Weblink ändere

http://www.koelsch-akademie.de
https://web.archive.org/web/20090906180838/http://web.uni-marburg.de/sprache-in-hessen/ Arbeitsstelle "Sprache in Hessen"