Zentralafrikanischi Republik

Di Zäntralafrikanisch Republik isch e Staat z Zäntralafrika. Si gränzt (im Uhrzeigersinn vo Norde) an Tschad, dr Sudan, die Demokratischi Republik Kongo, d Republik Kongo und Kamerun. D Hauptstadt isch Bangui.

République Centrafricaine (frz.) Ködrö tî Bê-Afrika (Sango) Zentralafrikanischi Republik
{{{ARTIKEL-FLAGGE}}} {{{ARTIKEL-WAPPEN}}}
Wahlspruch: Unité, Dignité, Travail (franz. für „Einigkeit, Würde, Arbet“)
Amtsspraach	Franzesisch, Sango (Nationalsproch)
Hauptstadt	Bangui
Staatsoberhaupt	Faustin-Archange Touadéra
Regierigschef	Firmin Ngrébada
Flächi	622.984 km²
Iiwohnerzahl	5.990.855 (Stand 2020)
Bevölkerigsdichti	10 Iiwohner pro km²
Währig	CFA-Franc BEAC (XOF)
Unabhängigkeit	vo Frankrych am 13. Augschte 1960
Nationalhimne	La Renaissance
Zitzone	UTC +1h
Kfz-Kennzeiche	RCA
Internet-TLD	.cf
Vorwahl	+236

Geografii

S Land lyt in dr Hauptsach uf em Platoo vu dr Nordäquatorialschwelle (bis 1.420 Meter iber em Meeresspiegel).

Klima

S Klima entspricht zem greschtete Deil däm vu dr wägselfyychte Trope un im Side däm vu dr immerfyychte Trope. Des heißt, s git e fyychti un e druckeni Johreszyt. Im Norde, an dr Gränze zue dr Druckesavanne, isch d Rägezyt rund vier Monete lang, derwylscht si im Side iber acht bis zeh Monet goht. Im Norde isch s vor allem in dr Druckezyt arg heiß, deilwyys bis 40 °C. Znacht sinke dergege d Wärt deilwyys bis uf unter 10 °C ab. In dr Hauptstadt sin di johreszytlige Tämperaturunterschid wäg dr Nechi zum Tropische Rägewald dergege gring.

Flora un Fauna

Dr dicht Tropisch Rägewald im Side isch eini vu dr letschte Zuefluchtsstätte fir Flachlandgorilla un Waldelifante. do lyt au s Dzanga-Sangha-Schutzgebiet, wu boodi Arte gschitzt sin. Dr grescht Deil vum Land bstoht us Baumsavanne (Fyychtsavanne) un liechtem Wald, wu im Norde allmeh in di baumermer Druckesavanne ibergoht. Zum Dierbstand zelle Elifante, Affe, Antilope, Biffel, sälteni Vegel, Flusspfärd un Waran.

Bevelkerig

Fraue vo dr Peul

Vu dr urspringlige Bevelkerigsgruppe, dr Pygmäe, git s hite nimi vil. Im Side dominiere Bantuvelker vu dr Ngalagruppe (Ngbandi 19% vu dr Bevelkerig, danäbe Gbakka, Lissongo, Yakoma, Banziri. Derzue chemme im Norde sahelo-sudanischi Stämm (Banda 21 % vu dr Bevelkerig, Baya 21 %, Mbandja 20 % un Sara) un Nilotide (v. a. Runga) un im Oschte Azande-Velker (15 % vu dr Bevelkerig), in dr Urwaldregion au Pygmäe. E baar döusert Europäer, vor allem Franzose, läbe in dr Stedt.

Demografii

Bevelkerigsentwicklig in Döusert

Mit 5,0 Chinder pro Frau (Stand 2008) het di Zentralafrikanisch Republik e hochi Geburterote. Si chunnt au doderdur, ass nume 7 % vu dr ghyrotene Fraue modärni Verhietigsmittel z Verfiegig stehn. 43 % vu dr Bevelkerig sin unter 15 Johr alt, nume 4 % iber 65. D Läbeserwartig vu dr Fraue lyt bi 44, die vu dr Manne bi 43 Johr.

Während die Regenwaldgebiete und die Trockensavanne fast menschenleer sind, Derwylscht d Rägewaldgebiet un d Druckesavanne fascht mänscheläär sin, sielet dr grescht Deil vu dr Bevelkerig an dr wichtigschte Wasserwäg lang.

Sproche

D Amtssproche sin Sango (syt 1991) un Franzesisch (syt dr Uuabhängigkeit). Derzue wäre vil indigeni Stammessproche gschätzt, vor allem Ubangi-Sproche, wu au s Sango derzue ghert. S Sango het derzue au dr Status vun ere Nationalsproch.

Religion

Rund 55 Brozänt vu dr Yywohner sin Aahänger vu indigene Religione, rund 30 Brozänt Chrischte (in dr Hauptsach an dr Gränze zue dr Demokratische Republik Kongo) un rund 15 Brozänt Muslim (vor allem im Norde, Oschte un Nordweschte, zmeischt Sunnite).

Gschicht

Ur- un Friegschicht

Uf em Biet vu dr hitige Zäntralafrikanische Republik leen sich Spure vun ere mänschlige Bsidlig syt em Paläolithikum noowyyse. Di eltschte vu dr indigene Gsellschafte, wu hite dert sidle sin wohl d Gbaya un d Mandjida. Si sin segmentär organisiert gsi un hän kei zäntralisierti Forme vu staatligem Zämmelääbe uusbildet ghaa. Aafangs 19. Johrhundert sin vu Nordoschte här Banda-Gsellschafte in s Biet yygwanderet. Bi d Azande im Sidoschte het sich im 18./19. Johrhundert e sterker stratifizierti Gsellschaftsornig mit eme Oberhaiptligstum uusbildet. Deil vum Nordoschte sin 1893 bis 1900 unter d Herrschaft vum afro-arabische Warlords Rabih b. Fadlallah chuu.

Kolonialzyt

Briefmarke mit Ufdruck Oubangui-Chari vu anne 1924.

Scho anne 1887 het dr franzesisch Kolonialbeamte Pierre Savorgnan de Brazza s Territorium zur franzesische Inträssensphäre erklert. 1889 isch in dr hitige Hauptstadt Bangui dr erscht Militerboschte entstande. Vu do uus het ab 1890 di militerisch Okkupation vum Land yygsetzt, wu 1900 unter em Name Oubangi-Chari franzesisch Militärterritorium, un 1906 mit em nerdli dervu glägene Tschad-Militerterritorium unter eire Verwaltig vereinigt woren isch. Am 25. Jänner 1910 isch s Territorium zuen ere eigeständige Kolonii innerhalb vu Franzesisch Äquatorialafrika (AEF) wore. Deil im Weschte vum Land mit dr Ortschafte Nola, Mbaiki, Berbérati, Carnot un Bouar sin dur s Marokko-Kongo-Abchuu vum 4. Novämber 1911 an di dytsch Kolonii Dytsch-Kamerun (Nejkamerun) aagschlosse wore un sin erscht mit em Versailler Vertrag 1919 an Franzesisch-Äquatorialafrika zruckchuu.

Syt 1946 isch d Kolonii in dr franzesische Nationalversammlig verdrätte gsii. Abgordnete isch dr Barthélemy Boganda (1910-1959) wore, wu 1949 d Bartei Mouvement d’Évolution Sociale de l’Afrique Noire (MESAN) gridnet het. Dr MESAN het am 31. Merz 1957 bi dr Wahle zum Landesbarlemänt sämtligi Sitz gwunne. Am 1. Dezämber 1958 het Zäntralafrika as Deil vu dr franzesische Kolonie di inner Autonomii iberchuu. Dr Boganda isch am 8. Dezämber 1958 Premierminischter wore.

Uuabhängigkeit

Unter em Name „Zäntralafrikanischi Republik“ isch s Land am 13. Augschte 1960 vu Frankryych in d Uuabhängigkeit entloo wore. Dr David Dacko isch dr erscht Bresidänt wore. Oppositionälli Gruppe, wu mit em profranzesische Kurs vum Dacko uuzfride gsi sin, hän im Juni 1960 d Bewegig verloo un hän dr Mouvement pour l´Évolution Démocratique de l´Afrique Centrale (MEDAC) grindet. Scho im Dezämber vum nämlige Johr isch MEDAC verbotte wore un syyni Fierer sin verhaftet wore. Dr MESAN isch vu 1962 bis 1964 Schritt fir Schritt zue dr hegschte Inschtanz im Staat uusböue wore, was unter anderem di obligatorisch Mitglidschaft fir alli Burger as Folg ghaa het. Di oppositionälle Chräft sin allmeh unterdruckt wore. Mit dr friejere Kolonialmacht Frankryych het s e ängi Zämmearbet gee.

Am 1. Jänner 1966 het sich dr Armeechef Jean Bedel Bokassa (1921-1996), e Näffe Boganda, an d Macht butscht. Dr gstirzt Bresidänt David Dacko isch unter Huusarräscht gstellt wore. Dr Bokassa het syy Macht gsicheret dur landeswyte Terror, Folter un d Uusschaltig vu jedwädere Opposition. Franzesischi Druppe hän em derbyy ghulfe. 1972 isch dr Bokassa zum Bresidänt uf Läbeszyt ernännt wore. Am 4. Dezämber 1976 het sich dr Jean Bédel Bokassa schließli zum Chaiser chreene loo (Bokassa I.). Zäntralafrika isch doermit zuen ere Monarchii wore.

No heftige Schueler- un Studänteuurueje im Jänner 1979 mit dr militerische Hilf us Zaire vil Jugedligi un Oppositionälle verhaftet, gfolteret un hiigrichtet, em Bokassa wird doderbyy e diräkti Bedeiligung vorgworfe. Dr friejer Bresidänt Dacko het am 21. Septämber 1979 d Abwäseheit vum Chaiser, wu zuen eme Bsuech z Libye gsii isch, zuen eme Butsch gnutzt. Dr Chaiser Bokassa isch abgsetzt, d Republik wider yygfiert wore.

Im Jänner 1981 het dr Dacko d Barlemäntswahle gwunne. Är isch aber am 1. Septämber 1981 mit dr Zuestimmig vu Frankryych dur e Butsch vum General André Kolingba us em Amt gjagt wore. Am 23. Oktober 1986 isch dr ehmolig Chaiser Bokassa zruckchuu. Är isch verhaftet un zum Dod verurdeilt wore. S Urdeil isch 1988 in Zwangsarbet umgwandlet wore. Dr Bokassa isch am 3. November 1996 z Bangui gstorbe.

Am 4. Juli 1991 sin uf Druck us em Uusland wider bolitischi Bardeie zuegloo wore. Am 1. Septämber 1993 het dr Kolingba e Generalamneschtii erloo. Au dr Ex-Chaiser Bokassa isch frejgloo wore. Am 19. Septämber 1993 isch dr Ange-Félix Patassé neje Bresidänt wore. Vu 1996 bis 1997 het s Militerrevolte un Umsturzversuech gee geg d Regieig Patassé. 1999 isch s zue schwäre Zämmesteß chuu zwische Oppositionälle un Regierigsaahänger. D Widerwahl vum Bresidänt Patassé isch am 22. Oktober gsii.

Am 15. Februar 2000 isch s Mandat vu dr UN-Fridesdruppe noch eme rund zweijehrige Yysatz z Änd gange. Dr Bresidänt Patassé isch am 15. März 2003 dur dr François Bozizé gstirzt wore. D Bresidäntschaftswahle 2005 het dr Bozizé im zweete Wahlgang am 24. Mai 2005 mit 64,6% vu dr Stimme gwunne. D Bresidänte- un Barlemäntswahle, wu fir dr 25. April 2010 blant gsii sin, sin dur e Barlemäntsbschluss abgsait wore. Dr Bresidänt Bozizés isch wyter im Amt blibe. Syy Mandat isch regulär bis zum 11. Juni 2010 gange.

Im März 2013 het s schwäri Kämpf in dr Hauptstadt Bangui gee. D Rebelledruppe vu dr Séléka hän d Stadt un dr Bresidäntepalascht am 24. Merz unter ihri Kontroll brocht. Dr Bozizé isch derno in di Demokratisch Republik Kongo gflichtet. Dr Rebellefierer Michel Djotodia het sich im Augschte 2013 zum Bresidänt ernänne loo. Drotz ass er d Séléka ufglest het, isch s wider zue schwäre gwaltsame Konflikt zwische dr ehmolige Rebelle un dr Aahänger vum Bozizé chuu. D Regierig vu Frankrych un di Afrikanisch Union hän derno mee Druppe in s Land gschickt. Am 10. Jänner 2014 hän dr Djotodia un dr Premierminischter Nicolas Tiangaye ihre Ruggdritt aagchindet.

Bildig

Universitete

• Université de Bangui

Verwaltigsgliderig

Verwaltigsgliderig vu dr Zäntralafrikanische Republik

Dr Staat glideret sich in 14 Präfekture, zwoo Wirtschaftspräfekture (Préfectures économiques) un ei autonomi Stadt (Commune autonome):

Name Status Hauptstadt Bamingui-Bangoran Präfektur Ndélé Basse-Kotto Präfektur Mobaye Haute-Kotto Präfektur Bria Haut-Mbomou Präfektur Obo Kémo Präfektur Sibut Lobaye Präfektur Mbaiki Mambéré-Kadéï Präfektur Berbérati Mbomou Präfektur Bangassou Nana-Mambéré Präfektur Bouar Ombella-Mpoko Präfektur Bimbo Ouaka Präfektur Bambari Ouham Präfektur Bossangoa Ouham-Pendé Präfektur Bozoum Vakaga Präfektur Birao Nana-Grébizi Wirtschaftspräfektur Kaga-Bandoro Sangha-Mbaéré Wirtschaftspräfektur Nola Bangui autonomi Stadt

Weblink

 Commons: Zentralafrikanischi Republik – Sammlig vo Multimediadateie

 Wikimedia-Atlas: Zäntralafrikanischi Republik – geographischi un historischi Charte

• Offiziälli Homepage (franzesisch)
• Länderinformatione vum Uuswärtige Amt zue dr Zentralafrikanische Republik
• BBC News zue dr Lag in dr Zentralafrikanische Republik, Juli 2007 (änglisch)
• News un Foto zue dr humanitäre Situation in dr Zentralafrikanische Republik (änglisch)
• Afrikanische Pygmäen: Kultur un Musik vu dr erschte Yywohner vu dr Zentralafrikanische Republik (ängl.)

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vum Artikel „Zentralafrikanische_Republik“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.