D Baasler Friidhööf

Früener het z Baasel fast jeedi Kiirche ihren äigene Friidhoof oder Gottesacker gha oder mä het die Doote in dr Kiirche sälber begraabe. Im Lauf vo dr Zit isch d Stadt gwaggse und s het nüm gnueg Blatz ghaa in dr Stadt sälber und mä het Friidhööf immer witer vom Stadtzentrum äwäg afo ufdue und us de alte Friidhööf vilmol Parkaalaage für die lööbigi Bevölkerig gmacht.

S Columbarium im Friidhoof am Hörnli
Dialäkt: Baseldütsch

D Friidhööf hüte ändere

Hüte git s z Baasel nume no drei Friidhööf, zwäi in dr Stadt sälber und dr kantonal Zentralfriidhoof vo Baasel in dr Vorortgmäind Rieche.

Dr Friidhoof am Hörnli ändere

Lueg au dr Ardikel Friidhoof am Hörnli

Dr Friidhoof am Hörnli (47° 33′ 56″ N, 7° 38′ 22″ O) isch dr Zentralfriidhoof vo dr Stadt Baasel. S Brojekt isch 1919 vom Groosse Root gnäämigt und zwüsche 1926 und 1932 noch Blään vo de Archidekte Bräuning, Burckhardt, Klingenfuss, Leu und Suter baut worde. Am 1. Juli 1932 het män en iigweiht. Dr Friidhööf lit am Rand vo dr Stadt am Fuess vom e Bärgli in dr Gmäind Rieche, isch 50 Hektare grooss und het Blatz für öbbe 40'000 Greeber, Nische und Familiegreeber. Er isch as e sümmetrischi Gartenaalaag aagläit und zwölf Grabfälder iidäilt. Zwüsche deene git s Underschiid in däm wie si gnutzt wärde, wie si architektonisch gordnet und aapflanzt si. D Greeber mache nume öbbe 22 % vo dr Flechi us, 53 Brozänt isch Grüen- und Waldflechi. Vom höggste Punkt us het män en Ussischt über die ganzi Stadt Baasel.

Im Hörnli si e hufe Persönligkäite begraabe wie:

  • Karl Barth 1886–1968 (Theoloog)
  • Rainer Brambach 1917–1983 (Schriftsteller)
  • Jacob Burckhardt 1818–1897 (Kunsthistoriker)
  • Dare 1968–2010 (Graffitikünstler, äigentlig Sigi von Koeding)
  • Fritz Haber 1868–1934 (Chemiker und Nobelbriisdreeger)
  • Clara Immerwahr 1870–1915 (Chemikere)
  • Ernst Emil Herzfeld 1879–1948 (Archeoloog für Vorderasiatischi und Islamischi Archeologii)
  • Andreas Heusler 1865–1940 (Germanist)
  • Karl Jaspers 1883–1969 (Filosoof)
  • Karl Küchlin 1864–1935 (wo s Kiechli baut het)
  • Cécile Ines Loos 1883–1959 (Verzelere)
  • Hugo von Mendelssohn Bartholdy 1894–1956 (Bankiee)
  • Otto von Mendelssohn Bartholdy 1868–1949 (Bankiee)
  • Paul Mendelssohn Bartholdy jr. (1879–1956) (Chemiker)
  • Paul Hermann Müller 1899–1965 (Chemiker und Nobelbriisdreeger)
  • Walter Muschg 1898–1965 (Literaturhistoriker)
  • Alfred Heinrich Pellegrini 1881–1958 (Kunstmooler)
  • Alfred Rasser 1907–1977 (Kabarettist und Schauspiiler)
  • Wilhelm Speyer 1887–1952 (Schriftsteller)
  • Adrienne von Speyr 1902–1967 (Ärztin, Mystikerin und gäistligi Schriftstellere)
  • Emanuel Stickelberger 1884–1962 (Undernäämer, Schriftsteller)
  • August Suter 1887–1965 (Bildhauer)
  • Hans Martin Sutermeister 1907–1977 (Jeeger vo Feelurdäil)
  • Hans-Peter Tschudi 1913–2002 (Jurist und Bundesroot)
  • Jacob Wackernagel 1853–1938 (Sproochgleerte/Indogermanist)
  • Gustaf Adolf Wanner 1911–1984 (Basler Chronist)
  • Charlotte von Kirschbaum 1899–1975 (Theologin, Schüeler und Lääbenspartnere vom Karl Barth).

Uf em Friidhof wärde im Joor durchschnittlig 500 Lüt begraabe und 2000 kremiert.

Für Muslim het s äigeni Grabfälder, wo noch em islamische Ritus cha begraabe wärde. S erste isch 2000 iigrichdet worde, hüte git s e zwäits Fäld. Für s rituelle Wäsche vo de Liiche het s e guetiigrichdete Wöschruum. Uf em Friidhof befindet sich au s Museum Sammlig Friidhoof Hörnli, won e hufe bedütendi Objekt vo dr Baasler und Schwizer Begraabligskultur zäigt.

Dr Wolfgottesacker ändere

Lueg au dr Ardikel Wolfgottesacker

Dr Wolfgottesacker lit im Oste vo dr Stadt uf stedtischem Gebiet näbe de Gläis vo dr SBB und bildet e grüeni Insle im Industrii- und Gwärbgebiet zwüschen em Rangschierbaanhoof «Wolf» und em Dramdepo «Dreispitz».

Dr israelitisch Friidhoof ändere

Lueg au dr Ardikel Israelitischer Friedhof Basel

Dr israelitisch Friidhoo isch im August 1903 iigweiht worde und lit nooch an dr franzöösische Gränze im Weste vo dr Stadt. Wil s jüdische Gsetz Ewigi Rue für die Dooten verlangt und mä dorum e jüdische Friidhoof nie cha ufheebe, häi d Baasler Juude 1902 en äigene Friidhoof überchoo.

Kiirchegreeber ändere

Näbe de Greeberfälder git s in de Baasler Kiirche doo und dört non e baar Grabdänkmööler.

Baasler Münster ändere

 
E Graabmool am Basler Münster

Im Basler Münster befinde sich e hufe Grabmööler vo berüemte Baasler und vo andere Persöönligkäite, wo mit dr Stadt verbunde si.

Under deene si:

Ufghoobnigi Friidhööf ändere

Mit dr Iiweijig vom Friidhoof am Hörnli im Joor 1932 het mä in alle andere Gottesäcker vo Baasel usser em Wolfgottesacker ufghöört, z begraabe, und het sä denn ufghoobe.

  • S eltiste Greeberfäld uf em Gebiet vo dr hütige Stadt het mä im Chläibaasel uf em Areal vom hütige Wäisehuus gfunde. Die mäiste Greeber si no im Middelalter usgraubt worde, usser zwäi Chindergreeber. Dört het mä bi Usgraabige Glaasbächer gfunde, e wärtvolli Silbermünze und e Glaasperle. Die Biigoobe het mä ins 5. Joorhundert n. d. Z. chönne datiere.[1]
  • Dr Spaalegottesacker isch dr erst Friidhoof vo dr Stadt gsi, wo dusse vor de Stadtmuure aagläit worde isch. Mä het en 1825 eröffnet, wo dr Gottesacker zu St. Leonhard zuedoo worde isch und isch brucht worde, bis dass 1868 dr Kannefäldgottesacker iigweiht worde isch. 1851 het dr Friidhoof e Begräbniskapälle überkhoo, wo 1943 abbroche worde isch. Vo 1920 aa het si d Baasler Stadtmuusig as Veräins- und Üebigslokal brucht. E Däil vom früenere Friidhoof isch zur Aalaag vom Botanische Garte und vom Botanische Instidut choo und e Däil isch überbaut worde.
  • Dr Gottesacker St. Elisabeth isch ufghoobe worde, wo dr Wolfgottesacker 1872 ufdoo worde isch. S Areal isch hüte e Däil vo dr St. Elisabethenaalaag uf dr andere Site vom Centralbahnblatz bim Baanhoof Baasel SBB. Vom Friidhoof isch nume no die ehemooligi Liichehalle vo 1850 übrig, wo hüte as Magazingeböid brucht wird.
  • Dr St. Theodor-Gottesacker isch vor de Riechedoor glääge und d Kläibaasler häi dört vo 1831 bis 1890 iiri Doote begraabe. Am 31. August 1890 isch er zum letschte Mol brucht worde und am Daag druf isch uf em Horburg dr nöij Kläibaasler Friidhoof ufdoo worde. S Gländ vom ehemoolige Friidhoof isch hüte dr Rosedaalpark und e wichdige Blatz für d Baasler Herbstmäss, grad näbe dr Mustermäss. Es isch au e Standblatz für d Zirkus, wo uf Baasel chömme. Hüte erinneret nume no die ehemooligi Abdankigskapälle, wo vom Melchior Berri entworfe und im Joor 1832 baut worde isch, draa, ass dört emol e Friidhoof gsi isch.
  • Dr Gottesacker Kannefäld isch 1868 iigweiht und 1951 ifghoobe worde. Hüte isch dr Kannefäldpark mit sine 8,5 Hektaare die grössti und vilsitigsti Parkaalaag in dr Stadt Baasel. Vom früenere Friidhoof isch no s mächtige Iigangsportal an dr Burgfälderstrooss, d Iifriidigsmuure, s Gärtnerhuus und e baar Grabstäi übrig.
  • Dr Gottesacker Horburg isch am 1. Septämber 1890 as Ersatz für e St. Teodors-Gottesacker, wo z chlii worde isch, eröffnet worde und het sich an dr Klybeckstrooss im Kläibaasel befunde. Uf däm Friidhof isch au s erste Krematorium in dr Stadt Baasel gstande. Dr Verein für Feuerbestattung in Basel het sich fest müesse aastränge, für dass e Liicheverbrennigshalle baut worde isch. E Däil vo dr Bevölkerig isch drgeege gsi, ass wie si dänggt häi, s Nöihäidedum offiziell z Baasel wurd iizie. Au d Regierig het sich Sorge gmacht, wil mä noch ere Kremierig im Fall vom ene Verbräche d Doodesursach nüm chönn feststelle. Dr Archidekt Leonhard Friedrich het e kapällenartigs Geböid baut und im Januar 1898 isch s Krematorium in Bedriib gnoo worde. 1932 isch dr Friidhoof aber scho wider z chlii gsi und zuedoo worde. Vo denn aa isch im Baasler Zentralfriidhof am Hörnli begraabe und kremiert worde. 1951 het mä uf em Gländ e Park gmacht.
  • Dr Üsseri Santihanns-Gottesacker het vo 1845 bis 1868 bestande und isch dr Spiddalfriidhoof vom Spiddal im Markgroofler Hoof gsi, wo 1842 iigrichdet worde isch. Er isch uf ere Matte vom ehemoolige Johanniterorde dusse vor dr Stadtmuure zwüsche dr Strooss ins Elsass und em lingge Rhiiufer bim Santihannsdoor glääge. Vo 1868 aa het s Baudepartemänt s Gländ für die stedtischi Pflanzschuel brucht, wo 1886 zur Stadtgärtnerei worde isch. Hüte isch s Areal zum Däil überbaut und zum Däil dr Grüenpark Santihanns.

Litratuur ändere

  • Werner Graf: Christliche Grabmalsymbole: eine Untersuchung auf dem Basel-Städtischen Friedhof am Hörnli, 2. Uflaag, Baasel: Reinhardt, 1984, ISBN 3-7245-0516-7
  • Paul Koelner, Basler Friedhöfe, Baasel 1927.
  • Anne Nagel (Verf.), Gesellschaft für Schweizerische Kunstgeschichte (Hrsg., in Zusammenarbeit mit der Christoph-Merian-Stiftung Basel und der Basler Denkmalpflege): Der Wolfgottesacker in Basel, Schweizerische Kunstführer GSK, Band 532, Bärn: GSK 1993, ISBN 3-85782-532-4
  • Franz Osswald, Peter Gabriel (Hrsg.): Am Ende des Weges blüht der Garten der Ewigkeit. 75 Jahre Friedhof am Hörnli – Bestattungskultur im Kanton Basel-Stadt, Baasel: Reinhardt, 2007, ISBN 978-3-7245-1434-3

Weblingg ändere

Fuessnoote ändere

  1. Website vo dr Archeologii Baasel: «Älteste Kleinbasler entdeckt» 7/7/2010, aagluegt 10/10/2022
  Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vum Artikel „Basler_Friedhöfe“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.