Brugg vo Brugg
D Brugg vo Brugg isch e Brugg, wo i dr Stadt Brugg über d Aare goot.
Geology ändere
A däre Stell grad näbe dr Altstadt vo Brugg muess d Aare, wo oben und undedra en breite Fluss isch, dur en ganz en ängi und tüüffi Schlucht im Chalchfelse, wo zum Rand vom Juramassyv under am Bruggerbärg ghört. Die grossi Chluft het dr Fluss us em Gschtei use grabet, won er dr Lauf i dr Yschzyt wägem Moräneschutt vom Rüüsgletscher het müesse gäge Bärg zue verlegge.
Dr Grabe mit sänkrächte und deils sogar überhängende Sytewänd isch a dr schmeelschte Stell nur grad öppe 12 Meter breit und drby öppe 26 Meter tüüf. Dr Wasserspiegel vo dr Aare isch bi durchschnittlichem Nidrigwasser öppe uf dr Koote vo 330 Meter über Meer, und s Wasser stoot dört immer mindeschtens 12 Meter hööch i dr Schlucht unde. Bi de grosse Hochwasser vom 19. Joorhundert isch d Aare mängmol sächs Meter höcher choo. Der Bode bi dr Brugg isch aber no öppe sächs Meter wyter obe. So isch dr Platz, wo d Stadt Brugg druff entstanden isch, guet vor em Wasser gschützt.
Oben a dr Schlucht vo Brugg chunt d Aare us em Auegebiet bi Alteburg und Umike. Dört stoot die grossi Ysebaanbrugg vo dr Bözbrglinie. Am Afang vom Ängnis isch im Fluss e Lauffe mit Felsrippe, wo für d Schiff gfäärlech sind. Bi dr Bruggestell flüsst s Wasser denn wider rueiger, wil s vo dört a mit wenig Gfell is wyte Gebiet vom «Wasserschloss» usechunt.
Im Joor 1996 het dr Bund d Brugger Schlucht i d Lischte vo de Naturdänkmööler mit nazionaler Bedüütig inegschribe.
Gschicht ändere
Die natürlechi Situazioon mit däm schmale Grabe im herte Felse het’s für d Boulüüt scho i dr antike Zyt eifach gmacht, em Hindernis, wo dr Fluss füre Vercheer isch, z bigägne. Me isch sicher, dass scho d Röömer a däm Platz en Brugg gmacht händ. Leider isch vo dere Konstrukzioon nüt me z gseh. Es törft scho e solidi Sach gsi sy, wie me se vo vil andere röömische Brugge no hüt kännt, aber es isch z Brugg kei Schpuur drvo übrig blibe. Es git au kei schriftlechi Kwelle vo de Röömer, wo öppis vo dr Brugg seiti, und me weiss au nit, wenn d Röömerbrugg kabut ggangen isch. Es isch eifach so, ass bi däre Bruggestell dure dr eifachscht Wääg vom Legionslager Vindonissa übere Bözbrg uf Augusta Raurica ggangen isch.
Im Middelalter, wo die adeligi Familie, wo spööter Habsburger gheisse het, uf dr Feschtig Alteburg gläbt het, isch gwüss uf ires Gheiss grad über dr Aareschlucht e grosse Durm bout worde, wo hütt no stoot: dr Schwarz Durm. Me dänkt, er sig do gsi zum d Brugg, wo wider nöi muess bout worde sy, z schütze. Vo ane 1064 isch scho die erschti gschichtlechi Nochricht mit em Ortsname: Bruggo. Spööter isch do drus d Stadt Brugg woorde, und dr Name zeigt ganz dütlech, ass wägem Bouwärch füre Vercheer die Ortschaft entstanden isch.
Im spoote Middelalter het d Stadt sech es Wappe ggä, und do druff het me d Aarebrugg als Symbol ufgmoolet. Das Bild zeigt sogar verschideni technischi Sache: Die middelalterlichi Brugg isch us Holz gsi, und si isch mit eme Tach abbildet; uf de Brugger Stadtbilder us dr jüngere Zyt gseht me d Brugg susch imer oni Tach. S Wappe zeigt au dr Schwarz Durm und sogar no uf dr andere Syte vo dr Schlucht, gäge Norde, en chlyne Durm vo dr Vorstadt, wo en winzige Bruggechopf bildet hät.
Die hölzigi Aarebrugg het vo dr Stadt, de Habsburger als Stadtherre und sid 1415 de Bärner als Landesherre immer wider müesse gflickt wärde. Es eerschts Boudatum für e nöji Brugg isch s Joor 1378.
Ane 1577 het d Stadt e steinigi Brugg bout, und dr Kanton Aargau het se, wil dr Vercheer starch zuegnoo het, ane 1837 verstercht; scho eis Joor vorhär isch dr Durm mit em linggsufrige Bruggetor wäggcho. 1925 het dr Kanton en besseri Brugg lo boue. Das isch die, wo hütt no do isch. Jetz tarf se nur no dr langsaam Vercheer und s Poschtauto bruuche, dr übrig Vercheer muess über d Gasinobrugg, wo wyter unden über dr Aare stoot.
Weblink ändere
Commons: Brugg vo Brugg – Sammlig vo Multimediadateie- Brücken in Brugg uf ingbaukunst.ch