Breil/Brigels

e politeschi Gmaind im Bündnerland
(Witergleitet vun Brigels)

Brigels (amtlich: Breil/Brigels; rätoromanisch Breil: Roh-sursilvan-Breil.ogg [bʁɔɪ̯l]; dütsch Brigels: De-Brigels.ogg [ˈb̥ʁig̊əls]) isch e politischi Gmaind i da Region Surselva z Graubünda.

Breil/Brigels
Wappe vo Breil/Brigels
Wappe vo Breil/Brigels
Basisdate
Staat: Schwiiz
Kanton: Graubünde (GR)
Region: Surselvaw
BFS-Nr.: 3981i1f3f4
Poschtleitzahl: 7165
Koordinate: 723079 / 180761Koordinate: 46° 46′ 0″ N, 9° 3′ 0″ O; CH1903: 723079 / 180761
Höchi: 1'287 m ü. M.
Flächi: 96,85 km²
Iiwohner: 1719 (31. Dezämber 2022)[1]
Website: www.breil.ch
Breil/Brigels
Breil/Brigels

Breil/Brigels

Charte
Charte vo Breil/BrigelsOberalpseeLimmerenseeMuttseeGigerwaldseeMapraggseeCaumaseeSufnerseeLago di LeiLago di MontesplugaZervreilaseeLago di LuzzoneLago del SambucoLago RitomLago di CadagnoLai da CurneraLai da NalpsLai da Sontga MariaLag da BreilLag da PigniuItalieKanton GlarusKanton SchwyzKanton SanggalleKanton TessinKanton UriRegion AlbulaRegion ViamalaRegion ImbodenRegion LandquartRegion MalojaRegion MoesaRegion PlessurBreil/BrigelsDisentis/MustérMedel (Lucmagn)SumvitgTrun GRTujetschFaleraIlanz/GlionLaaxSagognSchlueinLumneziaVals GRVella GRAndiastObersaxen MundaunWaltensburg/VuorzSafietal
Charte vo Breil/Brigels
ww

Brigels isch zue 85 % romanischsproochig, wo au d Amtssprooch vo de Gmaind isch.

Geografii

ändere
 
Luftufnahm vo Brigels im Winter.

Brigels lit i da Surselva un isch früener an Tail vum Krais Cadi gsi. D Gmaind bestoot uss de Ortstail Tavanasa, wo uf da rächta Sita vum Vorderrhy lit un wo de Bahnhof vo da Rhätischa Bahn isch, Danis, Dardin, em Hauptort Breil/Brigels, de Dörfer Andiast und Walteschburg un de Wyler Vali und Cathomen. Nochbarort sin Obersaxe im Süde, Ilanz/Glion im Oschte, Trun im Weschte un im Norde d Gmaind Glarus Süd.

Gschicht

ändere

Brigels/Breil chunt vum keltische „brigilo“, was „chlyni Burg“ bedütet. De Ort het ursprüngli de Victoride, emene rätische Adelsgschlecht, ghört, un isch vo denne im Joor 765 em Chloschter Disentis vermacht worde. In däm Joor isch au d erscht urkundliche Erwäänig vo Brigels als Bregelo im Teschtament vom Bischof Tello. Bis zum Joor 1737 sin d Brigelser verpflichtet gsi, de Zehntel aa s Chloschter z zaale; s Chloschter isch defür für de Schutz vo de Bevölcherig un für d Verwaltig verantwortlich gsi.

Nach eme joorelange politische Prozäss hend d Gmainde Andiast, Breil/Brigels und Waltensburg/Vuorz bi Volchsabstimmige s Projäkt agnoo, e gmeinsami Gmaind z bilde, wo Breil/Brigels heisst. Dr Groossroot vom Kanton Graubünde het däm afangs Dezämber 2017 zuegstumme, und vom 1. Jänner 2018 aa isch di nöji Gmeind aktyv.[2]

Bevölkerig

ändere
Bevölkerigsentwicklig i der alte Gmeind
Johr 1850 1900 1960 1980 2000 2010 2015
Ywohner 827 859 1272 1212 1327 1298 1258

D offizieli Amtssprooch vo Brigels isch s Rätoromanisch; d Mundart vo Brigels ghört zum Surselvische. Im Joor 2016 isch s Romanisch in dr alte Gmeind Brigels vo 85 % vo de Ywohner gsproche worde. Dütschsproochig sin 13 % gsi, un 2 % hen e andri Sprooch gha. 85 % vo de Bevölcherig vo dr alte Gmeind Brigels sin katholisch,[3] und au die vo Andiast isch das. Dr Groossdeil vo den Ywohner vo Waltensburg aber isch refermiert.

Di alt Gmeind Brigels het zwoo Schuele, eini im Hauptort Breil/Brigels wo bis zur 6. Klass unterrichtet wird, un eini im Ortsdeil Danis/Tavanasa, wo vum Chindergarte bis zur Sekundarschuel unterrichtet wird. Bis zur 4. Klass isch de Unterricht numme uff Romanisch. D Schüeler vo Andiast und Waltensburg gönd uf Rueun i d Schuel, wil d Stroosseverbindig dert ane besser isch.

ändere
  Commons: Breil/Brigels – Sammlig vo Multimediadateie

Fuessnote

ändere
  1. Ständige Wohnbevölkerung nach Staatsangehörigkeitskategorie, Geschlecht und Gemeinde, definitive Jahresergebnisse, 2022. Bei späteren Gemeindefusionen Einwohnerzahlen aufgrund Stand 2022 zusammengefasst. Abruf am 5. September 2023
  2. Aus drei mach eins (Memento vom 1. Jänner 2018 im Internet Archive) Artikel uf suedostschweiz.ch vom 5. Dezember 2017
  3. Indicaziuns statisticas da Breil uf breil.ch