Gschicht vo de Halbinsle Mani

D Halbinsle Mani (Peloponnes) ghört zo de Piet vo Griecheland, wo scho vorem Nenanderthaler bsidlet wore sind. As en abglegni Regioo isch si hüüffig konservatiiv blibe und au e Rückzugsort gsii.

Staizitt

Di ältiste Spuure vom Mentsch uf de Mani stamed us de Altstaizitt. I de Apidima-Hööli i de Nööchi vo Areopoli sind Öberreste vomene Prä-Neanderthaler gfunde wore, wo vo de griechische Forschig zom Tail as Homo tainarensis bizachnet werd, nochem Tainaron, em südlichste Vorpirg vo de Mani. Vom Neanderthaler (Homo neanderthalensis) sind vier Hööline us de Umgebig vo Areopoli und Vitolo bikannt und aini nördlichöstlich vo Jithio («Lakonis-Hööli»). Ali Hööline liget a de Chüste, doch isch dozmoll de Meerspiegel dütli tüüffer glege as hütt.

Denebeet sind au meriri Hööline bikannt, wo i de Juingstaizitt vom Noizittmensch (Homo sapiens) ufgsuecht wore sind.

Bronzezitt und früeni Isezitt

Us de Bronzezitt sind rund zwanzg Fundort bikannt, wo sich regelmässig öber d Halbinsle vertailet. Chlinneri Machtzentre chamer ahand vo de Fund bi Kampos, Leftro und Jithio uusmache. Uf de Insle Marathonisi, wo vorem letschtere Ort litt, isch offebar e wichtige Handelsplatz glege.

Noch de Dorische Wanderig (um 1100 v. Chr.) mue au d Mani nodisno dorisiert wore sii. Di chliine Städt uf de Halbinsle sind denn vo Sparta abhängig wore und hend de Status vo Periökestädt ghaa.

Antiki

Im Chrieg zwöschet Sparta und Athen het de athenischi Feldheer Tolmides Gythion (hütt: Jithio) agriffe, wo dozmol d Hafestadt vo Sparta gsii isch. Spööter wäred em Peloponnesische Chrieg (430–404) hend d Athener d Chüste plünderet, iri Flotte isch aber vo de Spartaner bsisigt word. 394 v. Chr. het de athenisch Feldherr Konon mit Hilf vo de Perser d Spartaner bi Knidos bisigt.

221 v. Chr. hend d Makedone Sparta bisigt, und de makedonischi König Philipp V. isch 218 v. Chr. mit sim Heer bis i d Mani zoge.

De spartanischi König Nabis (207–192 v. Chr.) hett versuecht, Sparta wider zomene mächtige Staat zmache. Wel er för sini Chriegsplän Geld bruucht het, hett er di riiche Oligarche vo Sparta under Druck gsetzt. Die sind zom Tail gfloche und hend sich i d Chüstetstädt verzoge. 195.v. Chr. hend d Röömer de Nabis bisigt und ali Städt a de Chüstestädt vo Sparta abtrennt. Die Städt hend denn de Bund vo de Lakedaimonier bildet, dezue hend au meriri Städt uf de Mani ghört. Die Städt sind frai gsii und sind im Uuftrag vo de Röömer underem Schutz vom Achäische Bund gstande. 21 v. Chr. hett de Chaiser Augustus de Städtebund umstrukturiert und so de Bund vo de Eleutherolakone ("Fraiji Lakone") gründet. De Bund het bis 297 n. Chr. bistande und isch denn vom Chaiser Diokletian uufglööst wore, wo de s Römische Riich noi organisiert het. Denoo versiget di schriftliche Quele und Mani hett a Bidüttig verloore.

375 n. Chr. het e heftigs Erdbebe d Chüste vo de Mani verwüestet, vor alem um Gythion ume, und 396 n. Chr. sind d Gote underem Alarich i d Mani iigfale. Im 8. Joorhundert sind Slave uf d Halbinsle choo und i de Häng vom Taygetos hend sich d Melinger niderloo, wääred d Bivölkerig vo de Chüsteort griechisch bliben isch.

Mittelalter

S Christetum het erscht relativ spoot uf de Mani Fuess gfasst. Die ältiste christliche Basilike stamed usem 5. Joorhundert und zwoor ufem Kap Tigani im Süüde und bi Kypárissos bim Kap Tainaron. D Landbivölkerig isch offebaar haidnisch blibe und erst underem byzantinische Chaiser Basileios I. Makedon (867–886) christianisiert wore, aageblich dör de hailigi St. Níkon Metanoeíte.

De Name Mani werd zerstmool im 9./10.Jh. gnennt und zwoor as e Stadt Maina. Nöd klar isch, öb de Ort bim Kap Matapan oder bim Kap Tigani glege hett, denn doozmool isch s Piet zwöschet denen baide Vorpirg am dichtiste bisidlet gsii.

1204 hend d Chrützzügler Konstantinopel eroberet und d Peloponnes isch zom fränkische Förstetum Achaia woore. Di chaisertroie Maniote sind uufständisch gsii. Nochdem 1249 Mystra vo de Franke gründet und bifestigt woren isch, isch es de Franke glunge d Mani z kontrolliere. S Piet um Passava isch debi en aigni Baronii wore.

1259 hett de byzantisch Chaiser Michael VIII. Palaiologos d Franke i de Schlacht vo Pelagonia bisigt und de Guillaume de Villehardouin, Först vo Achaia, isch i Gfangeschaft groote. 1261 isch Konstantinopel wider i d Hend vom byzantinische Chaiser choo und e Joor drufabe hett de Guillaume de Villehardouin meriri Burge em Chaiser abtrete, för sini Fraihait. Drunder hend au Leuktron und Gross-Maina ghört. D Mani isch denn e Tail vom byzantinische Despotat Mystra gsii.

Osmane & Venediger

Erst um 1460, nochdem d Osmane underem Mehmed II. Mystra ignoo hend, werd d Mani wider i Dokument gnennt. D Maniote hend nämli zwösched 1463 und 1479 sich mit de Venezianer zämetue und gege Törke gchämpft und zwoor under de Brüderer Korkódeilo und Manli Kladá.

Rond hondert Joor spööter, ane 1570, hend d Venezianer mit Hilf vo de Maniote di osmanischi Festig bi Porto Kaio eroberet und zerstört.

Au zwüschet 1645 und 1669 hend d Maniote d Venezianer understützt im Chrieg gege d Osmane. 1669 hend d Osmane Kreta eroberet und drufabe d Mani aagriffe und underworffe. Si hend de Griech Lyberákis Gerakáris as Bey öber d Halbinsel iigsetzt. Drufabe sind vili Maniote uusgwanderet. 1671 isch d Famili Jatráni vo de Mani i d Toskana uusgwanderet und hend sich noi Méditsi gnennt, well beed Näme "Ärzt" bidüttet. 1675 isch d Famili Stefanópouli vo Vitolo uf Korsika uusgwanderet.

1699 isch d Mani zo de Republik Venedig choo und es isch zomene wertschaftliche Uufschwung choo. D Maniote hend aber witterhii wie früener Piraateri trebe und Handelsschiff öberfale.

1715 hend d Osmane d Mani zruggeroberet und zomene autonome Piet gmacht, miteme iihaimische Bey, wo vo de Maniote gwäält woren isch. Bis zo de griechische Unabhängigkait 1821 hend acht Beys uf de Mani gherrscht.

1770 Zanétos Koutífaris

1773 Michális Troupákis

1784 Zanét Grigorákis (Zanétbey)

1798 Panagiótis Koumoundourákis

1805 Antón Grigorákis (Antónbey)

1810 Konstantis Zervákos

1810 Thodóros Zanetákis

1815 Pétros Mavromichális (Petróbey)

1770 sind Russe under de Brüedere Orloff i de Bucht vo Limeni glandet und hend Maniote zomene Uufstand uufgrieffe. Doch Törke hend de sognennti Orloffuufstand nidergschlage.

D Maniote hend doozmol ine mittelalterliche foidale Gsellschaft glebt. Wenigi mächtigi Familene, d Niklier (nikliáni), wo sich underenand bifeedet hend, hend di restlichi rechtloosi Bivölkerig recht willküürlich underdruckt. Foidaalchrieg und Bluetraach sind bsunders i de süüdliche Mani bis is 20. Joorhundert bis zom Exzess tribe woore und Roiberai und Piraaterii hend zom Alltaag ghört. Di maniotischi Gsellschaft het quasi imene ständige büergerchriegäänliche Zuestand mit Fuustrecht verharrt. Raachemörd sind i de Gesellschaft agsee gsii.

s moderni Griecheland sitt 1821

Obwoll d Maniote de Griechische Fraihaitschrieg chräftig understützt hend und d Mani au ann vo de wichtigste Usgangsort und Stützpunkt vo de Fraihaitschämpfer gsii isch, hett de Petróbey Mavromichális de noiji griechisch Staat nöd anerchennt. 1830 isches zom Uufstand gege d Zentralregierig cho und de Petróbey isch vo de Regierig festgnoo wore und z Nafplio interniert wore. Drufabe hend si Soo und si Brüeder em 9. Oktober 1831 z Nafplio de griechische Ministerpräsident Joánnis Kapodístrias ermordet, woner i d Chile ggangen isch.

Nochem Mord isch de Otto I. vo Bayre 1833 zom erste griechisch König usgrueffe wore. Um d Maniote z zivilisiere, hett de e bayrisches Heer i d Mani gschickt, da isch aber ine Fale glockt wore und d Regierig hett di gfangne Soldaate för tüürs Chopfgeld müesse fraichauffe. Au spööteri Feldzüüg vo de griechische Regierig sind vo de Maniote uufgribe wore.

Nume nodisnoo isches de Regierig glunge, uf de Mani d Gsellschaft im Sii vomene moderne Rechtsstaat z ändere. So hett ane 1870 di griechisch Armee e Foidalchrieg im Dorf Kítta müesse underbinde.

Im Bürgerchrieg vo 1946 bis 1949 hett d Mani starch glitte. A de Chüste sind d Republikaaner gsii, i de Berge d Kommuniste, wo gegenand gchämpft hend, so ass vili Dörfer uufgribe und verloo wore sind. Vili Maniote sind uf Kalamata oder Athen zoge.

Nochem Zwaite Weltchrieg isches zonere Abwanderig vo de Bivölkerig choo, well die moderne Grosstädt a de Junge e besseri Zuekunft versproche hend. Hüt werd de Tourismus au uf de Mani immer wichtiger und d Mani isch mit Stroosse guet erschlosse.