Alemannische Wikipedia

Swahili (Sprache)

Über d`Lüüt "Swahili" stönd d`Sache im Artikel Swahili (Gesellschaft). I dem Artikel gaats nur um d`Spraach.

S Gebät Euse Vater uf Kiswahili (Karmeliterchloschter uf em Ölbärg z jerusalem)

Kiswahili (uf Tüütsch au: Swahili) isch e Bantuspraach z Ostafrika.

De Begriff Kiswahili isch es arabischs Leenwort, abgleitet vo السواحلي (As-Sawahili). Das bedüütet Küstebewoner. Das chunt vo de lange historische Bezieige zwüsched de arabische Händler, won übers Meer cho sind, mit de Bewoner vo de ostafrikanische Küste.

S'Präfix ki (Nominaalkchlass 7) weert i vele Bantuschpròòche pruucht zom Schpròòchbezäichnige wedrgèh, äso z. Bsp. Kikongo (dasch è wechtigi Schpròòch ide dèmokchraatische Rèbublikch fom Kchònggo òdr Kiswisi (das bedüttet "Schwizrdütsch")).

Näbem Araabischen esch Kiswahili di wechtigscht Schpròòch z'Afrikcha. Es hèt sogaar Frsüèch gèh, Kiswahili zor Schpròòch fom ganze Kchòntinänt z'mache. Pruucht weert Kiswahili abr haupzächli z'Oschtafrikcha (Tansaniia, Keenia, Uganda, Ruanda, Burundi, ond Oscht-Kchònggo). Z'Tansaniia chöne's öppe 70-80% fode Befölkchèrig, z'Keenia 60-70%, ide Pròwenz "Shaba" (Kchònggo) nò öppe t'Höufti foden Iiwònr, in Uganda, Ruanda ond Burundi chas nòn è Drettu fode Lütt.

Di äigèntlèche Muètrschpròòchlr chöme fodr Ensle Sansibar. Aui andère Lütt, wo Kiswahili ä nò flüüssnd rède, händ i dr Règu en andèri Muètrschpròòch. Eläi z'Tansaniia chöne's öppe 5 Milioone Lütt. Insgesamt gez 30-50 Milioone Schprächr lingua franca.

Kiswahili esch sitt 1961 t'Amzschpròòch fo Tansania. Z'Keenia ond in Uganda hèz de Schtaatuss fonère Nazionaalschpròòch.

Im Juli 2004 isch am Gipfelträffe vo de Afrikanische Union beschlosse worde, das Kiswahili Amtsspraach segi.

Wort und Sätz

ändere

Wien au anderi Bantuspraache, tuet d Grammatik vo Kiswahili d Substantiv i verschideni Kategorie (Nominalklassen) iiteile. Nach em Meinhof-System gits 22 Kategorie, 10 devo findt mer i allne Bantuspraache; Kiswahili häd 15.

Kchlassen 1 ond 2:
Wöörtr, wo mit m- aafangen im Singgulaar (Kchlass 1), ändere s'Präfix im Pluraau of w(a)- (fòr Wòkaau ghèjz "a" wägg). Biischpeeli: m-toto (ès Chend) -> wa-toto (mehrèri Chend). Wèl i dère Kchlass fòr auèm Wöörtr för mönschlèchi Wäse send, häisst t'Kchlass 1 ond 2 au "Mönschekchlass".

Kchlasse 3 ond 4:
Dene zwo Kchlasse säipmen ä "Baumkchlass", wèl fell Näme fo Böim so fongkchziònière. Im Singgulaar esch ès m-, im Pluraau mi-. Biischpeeli: m-ti (èn Baum) -> mi-ti (mehrèri Böim).

Kchlasse 5 ond 6:
Dò hèz im Singgulaar fòr de Woortwoorzle nüüt, oder j(i)-. Im Pluraau gez ès ma-Prèfix. Biischpeeli: 0-duka (Laade, Gschäft) -> ma-duka (Lääde, Gschäftr), ji-we (èn Schtäi) -> ma-we (mehrèri Schtäi).
I de Kchlass 5 send au alli Vergrösserixfòrme.

Kchlasse 7 ond 8:
T'Kchlass 7 hèt im Singgulaar ki- odr ch-, im Pluraau dènn vi- odr vy- (s'zwöitèn ame fòr Wòkchaau).
Frömdwöörtr, wo zuèfèlligrwiis met "ki" aafönd, wäärde fode Kiswahili-Schprächr mäischtens so intèrprètièrt, das das "ki" es Klasse-Prèfix sig. Biischpeeli: S'Woort "kitabu" chomt fòm araabische "kitāb" (Buèch). Im Pluraau mache t'Swahili-Schprächr, wi be aune ere ki-Wöörtr, "vi-tabu" druus. Im Araabische gièch de Pluraau ganz andersch.
I de Kchlass 7 send au alli Verchliinerixfòrme Diminutiv ond aui Schpròòchenäme (z. Bsp. ki-swahili, ki-rusi (= rossisch)).

Kchlasse 9 ond 10:
Dene Kchlasse säipme zämegnòh ä t'Nasaaukchlass, wèl si sèch dor ès Nasaauprèfix (m-, n-, ny-, ng-) uuszäichne. Das Prèfix esch im Singgulaar ond im Pluraau gliich. I dère Kchlass send abr ä feu Frömdwoort, wo kchè Nasaau foore händ, z. Bsp. "shule" (= Schuèu, usm Tütsche), "picha" (= Beud, usm Änglische).

Wöörtr, wo met u- aafange (Kchlass 14), bezäichne hüüffig abschtrakchti Begreff und händ èke Pluraau, z. Bsp. "u-toto" (Chendhäit).

D'Wèèrbe händ im Imfinitiif s'Prèfix ku- (Kchlass 15), z. Bsp. "ku-soma" (lääse).

Adjèkchtiif, Zaalwöörtr ond Wèèrbe münd mette Kchlass fom Noomen öberiischtemme. Oft (abr lèngschtns ned emmr) chöme si di gliiche Foorseuben wi die öbr. 

 Ki-tabu   ki-dogo   ki-na-onekana.
 Kl.7-Buèch Kl.7-chlii 7-PROGRESSIV-sechpaar_sii
 Es chliises Buèch chomt före.

 Vi-tabu   vi-dogo   vi-na-onekana.
 Kl.8-Buèch Kl.8-chlii 8-PROGRESSIV-sechpaar_sii
 Chliini Büèchr chöme före.

 Wa-toto    wa-wili   wa-na-(vi-)soma                  vi-tabu.
 Kl.2-Chend Kl.2-zwöi Kl.2-PROGRESSIV-(Kl.8:OBJ)-lääse Kl.8-Buèch
 Zwöi Chend lääse grad (di) Büèchr.

Dialäkt

ändere

Sit de Kolonialziit, öppe vo 1870 bis 1960, isch Kiunguja, de Dialäkt vo Sansibar d Basis vom Standard-Kiswahili für ganz Ostafrika. Trotzdem cha mer 15 Dialäktgruppe underscheide:

  • Kiunguja: gredt z Sansibar, d Grundlage vo de Schriftspraach.
  • Kimrima: gredt z Pangani, z Vanga, z Daressalam, z Rufiji und uf de Mafia Insle.
  • Kimgao: gredt z Kilwa und gäge de Süüde.
  • Kipemba: gredt i de Region vo Pemba.
  • Kimvita: gredt in und um Mvita oder Mombasa. Historisch gse de wichtigst Dialäkt näbved em Kiunguja.
  • Kiamu: gredt uf und um d Insle Lamu (Amu).
  • Kingwana: gredt im Weschte vo deDemokraitsche Republik Kongo.
  • Kingazija: gredt uf de Komore.
  • Kingozi: Das isch en spezielle Fall. Es isch d Spraach vo de alte Stadt 'Ngozi und es chönnt si, das dä Dialäkt d Basis und de Ursprung vo Kiswahili isch.
  • Sheng: Das isch kän Dialäkt, sondern es gmisch us Kiswahili, Änglisch und Wort us anderne Igeborenespraache, won i de Straasse vo Nairobi gredt wird. Es gilted nöd als korräkts Kiswahili, aber s wird i gwüse Chreise (und i immer me) vo de Bevölkerig als modärn und kosmopolitisch aaglueget. Uf Änglisch säiti mer dem en Släng.

Ekschterne Syte

ändere

  D Wikipedia uff Swahili

  Wikibooks: Swahili — Lern- und Lehrmaterialie

Vun "https://als.wikipedia.org/w/index.php?title=Swahili_(Sprache)&oldid=947138"