Daier

Wysswädelhirsch (Odocoileus virginianus)

Systematik
Chlass: Suuger (Mammalia)
Underchlass: Hecheri Suuger (Eutheria)
Überordnig: Laurasiatheria
Cetartiodactyla
Ordnig: Baarhuefer (Artiodactyla)
Underordnig: Daier
Wüsseschaftlige Name
Ruminantia
Scopoli, 1777
Familie

Daier (Ruminantia) sin en Unterornig vu dr Baarhuefer (Artiodactyla). Si sin Pflanzefrässer un hän e meedailie Daiermage, wun ene s dur mikrobielle Verdaiig megli macht au sonig Chohlehydrat as Nahrig z nutze, wu anderi Suuger mit nume aim Mage nit chenne verdaue (zem Byschpel Zällulose). Daier wäre in di bode Gruppe Zwärgbeckli un Stirnewaffedreger unterdailt.

Mage vun eme Chalb: m: Änd vum Halsrohr; v: Wammage; n: Chappemage; b: Manigfalt; l: Labmage; t: Aafang vum Dinndarm
Gaiß am daie

Ußer dr Daier chennen au anderi Bflanzefrässer wie Känguru, Schlankaffe, Ross un Hasenartigi Zällulos mit Hilf vu Mikroorganisme verdaue.

Dr Name 'Daier' chunnt dohär, ass dr vorverdaut Nahrigsbrei in Ruezyte vum Dier uffegworgst un nomol verbisse wird (alemannisch „daie“ oder „däue“, au „maie“ oder „mahle“), voreb d Nahrig wider abegschluckt wird un in di aigetli Verdauig goht.

Böu vum Mage ändere

Dr Daiermage bstoht zmaischt us Abschnitt: Dr Labmage (Abomasum) entspricht em aihehlige Mage vu dr Monogastrier. Vorgschaltet het s drei Vormäge, wu us unterschidlig differänzierte Abschnitt vum Halsrohr entstehn: Wammmage (Rumen), Chappemage (Retikulum) un Manigfalt (Omasus). Dr Wammmage het e Vorhof. Wänn dää separat zellt wird, chunnt mer uf fimf Mäge. Mänmol wäre au Wammmagen un Cahppemage funktionäll zum Reticulorumen zämmegfasst.

Bim Gras frässe wird d Bflanzenahrig nume grob bissen un verschluckt. Si chunnt derno iber dr Vorhof in dr Wammmage. Dert, aber au in dr andere Vormäge, läbe zahlrychi Mikroorganisme wie Bakterie, Aizäller un Häfe, wu dr Nahrigsbrei guet dermit vermischlet wird. D Mikroorganisme chenne di maischte Chohlehydrat zue Stoff abböue, wu vu dr Wammmagewand cha resorbiert wäre. Bi däm „Fermentation“ (Jäsig) gnännte Vorgang wären au Chohlehydrat ufgschlosse, wu anderi Dierarte nit chenne verdaue, zem Byschpel Zällulose, eso chenne d Daier die ufnee un energetisch verwärte. D Gas, wu bi dr Fermentation, frei wäre (vor allem Chohledioxid un Methan) sammle sich im dorsalen Wammmagesack[1], bis si dur dr Ruktus (Raispe) an d Umwält abgee wäre. D Aminosyribiosynthes vu dr Mikroorganisme wird dur Harnstoff aagregt, wu im Gaifer isch un vum Wammmage uusgschide wird, wäge däm chemme Daier ganz ohni zuesätzligi Aminosyrine in dr Nahrig uus.[2].

Dr Nahrigsbrei wird jetz fir di wyter Verchlainerig un Durmischlig zwische Wammmagen un Chappemage rumunum gchniescht, voreb er dur Kontraktione vum Chappemage un vum Vorhof vum Wammmage un dur peristaltischi Wälle vum ibrige Halsrohr, wu hinterschi laufe, wider ins Muul transportiert wird. D Nahrig wird do dur Daie wyter verchlaineret, vorbe si wider verschluckt wird.

Dr Chappemage. Är duet greßeri Nahrigsbstanddail zruckhalte un transportiert chlaineri Partikel wyter in dr Manigfalt. Dert wird dr Nahrigsbrei dur Kontraktion zwische dr Falte uusbrässt un s Wasser resorbiert. Doderdur wird dr Nahrigsbrei yydiglet un d Verdauigssekret im Labmage wäre derno weniger verdinnt. Schließli chunnt dr Nahrigsbrei in dr Labmage, wu – wie au bi dr Monogastrier – dr pH-Wärt dur Sekretion vu Salzsyri gsänkt wird un vor allem Aiwyss un Fätt dur Enzym verdaut wäre. Do wären au d Aiwyss us dr Mikroorganisme freigsetzt, wu s im Nahrigsbrei het. D Aiwyss un d Fätt wäre derno im Dinndarm resorbiert.

Dur di lang Zyt, wu d Nahrig im Daiermage verbringt, wu dert ständig vermischlet un schließlig au yydiglet wird, bilde sich vimol Magestai (Bezoarstai). Des sin verschluckti Hoor un Bflanzefasere, wu sich zämmeballe un verbäppe un all herter wäre, z. B. d Gams-Chugle bi Gämse.

Syschtematik ändere

D Daier wäre in zwoo Gruppen yydailt:

Dier mit eme ähnlige Verdauigssyschtem ändere

Unabhängig vu dr Daier hän au anderi Diergruppe ne gchammerete Magen entwicklet, wu si d Nahrig uf fascht di glych Art chenne verdaue. Doderzue ghere d Kamel, d Flusspfärd, d Nabelsei, d Fuuldier, Schlank- un Stummelaffe un d Känguru. Dr Hoatzin, e sidamerikanische Vogel, verdaut ähnlig wie Daier, bi ihm sin aber s unter Änd vum Halsrohr un dr Chropf zue Vormägen umgwandlet.[3]

D Wal sin mit dr Flusspfärd verwandt un hän vu ihre Landvorfahre dr gchameret Mage gerbt. Ihre Mage funktioniert aber nit as Daiermage, wel si dierischi Nahrig frässe. Grauwal, Grenlandwal un Zwärgwal nutze Bakterie go s Chitinskelett vum Krill z verdaue.[3]

Fueßnote ändere

  1. von Engelhardt, Breves, Physiologie der Haustiere, 2. Auflage.
  2. Forschigsbricht vu dr Uni Bonn, 2012
  3. 3,0 3,1 C. EDWARD STEVENS AND IAN D. HUME: Contributions of Microbes in Vertebrate Gastrointestinal Tract to Production and Conservation of Nutrients. Physiological Reviews Vol. 78 No. 2 April 1998, pp. 393-427

Weblink ändere

  Commons: Daier – Sammlig vo Multimediadateie
  Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vu dere Version vum Artikel „Wiederkäuer“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.