Abrogans
Dr Abrogans isch es Buech us em früene Middelalter, wo es wichtigs Exemplar drvo dr Stiftsbiblioteek Sanggalle ghört. Es chunt us em nüünte Joorhundert.
Es isch es choschtbars und uralts Dokumänt vo dr alemannische Sprooch, und s erschte Zügniss überhoupt, wo’s vom Alemannisch git, und sogar au grad no s eltischte Buech i dr tüütsche Sprooch.
Das alte Buech treit i dr Biblioteek dr Name Codex 911. Und em Wärch, wo drin ufgschriben isch, seit me ebe dr Abrogans oder au Abrogans tüütsch. Es isch es Glossar oder Synonymwörterbuech, das heisst me het drin zu alte latynische Wörter anderi Wörter gschribe, zum dr Sinn vonne z erkläre; zerscht mit andere latynische Wörter und dänn inträssanterwys au no mit de entsprächende tüütsche. Es sind im Ganze meh als zätuusig Wörter erklärt, und drby het’s öppe 3.670 althochtüütschi Wörter; wo d Sproochforschig deils als alts Oberdüütsch und bsunders als alts Alemannisch identifiziert het.
En eigentleche Titel het die Schrift wie s denn üblech gsi isch nit, und wil als s erschte latyynische Wort vo allne abrogans chunt, bruucht me das Wort als Name vom ganze Wärch. abrogans isch übrigens mit düütsch dheomodi glossiert, was hütt «demüetig» heisst.
Wär die erschti Wersioon vo däm Wörterbuech im achte Joorhundert gschribe het, weiss me nit. D Forschig dänkt, es chönnt vom ene vil eltere latynische Synonymwörterbuech, wo me vom wichtige alte Chloschter Vivarium z Süditalie gha heig, abgschribe und drby mit de tüüschte Worterklärige ergänzt worde sy. D Originalschrift isch aber hütt nümme do, es git jetz no drü Abschrifte, wo im nüünte Joorhundert im ene Chlooschter im alemannische Gebiet gmacht worde sind, vilecht im Chlooschter Sanggallen oder im dozmol ebeso bedüütende elsässische Chloschter Murbach. Hüt wäärde zwei Fragmänt i de Biblioteeke vo Paris und vo Karlsrue ufbewahrt und s beschten Exemplar isch ebe dr Sanggaller Codex 911. Zwöi chlyneri Uuszüg sind im öschtrychische Stift Admont.
So isch dr Sanggaller Abrogans e wärtvolle und sältene Schatz für d Sproochforschig, und erscht rächt für die alemannischi Sproochgschicht.
es bar Bischpiil für latynischi Wörter mit de alemannische Synonym, wie si i däm Buech gschribe sind
ändere- occultum – tunkli
- superbia – ubarmoti
- duplex – zuivalt
- sonus – hluti
- domus – hus
- immatura – unriffi
- ad fines – az ende
- propinquitas – nahistun
- dubius – zuifal
- circuitus – umbi
- tortuosa – chrumbo
- repudiat – fartribit
- profundus – tiufi
- qui domum tegit – der daz hus dachit
- iustitia – rehti
- aestus – heizzi
- crescit – uuahsit
- malo – ubil
- ad domum – ze huse
- in profundum – in tiufi
- uinum – uuin
- ignis – fuir
- conuentus – dinc
- populi – folch
- conuentus – samanchumi
- montes – pirki -- fluername Birg
- quasi – soso
- adsimilat – calihh
- cumolum – huffo
Literatur
ändere- Bernhard Bischoff, Johannes Duft, Stefan Sonderegger: Die “Abrogans”-Handschrift der Stiftsbibliothek St. Gallen. Das älteste deutsche Buch. St. Gallen 1977.
- Elias Steibnmeyer, Eduard Sievers: Die althochdeutschen Glossen. Erster Band, Berlin 1879.
- Jochen Splett: Abrogans-Studien. Kommentar zum ältesten deutschen Wörterbuch. Wiesbaden 1976.
Weblink
ändere- Digital-Faksimile vo dr Abrogans-Handschrift (Cod. Sang. 911) vo dr Stiftsbiblioteek Sanggalle