Avestisch

Avestisch (früener au: Awestisch) isch di ältisti und am beste öberlifreti Sprooch vo de altiraanische Sprooche. Si isch d Sprooch vom Avesta, em hailige Buech vom Zoroastrismus. S Avestische isch im 5.Jh.v. Chr. uusgstorbe, werd aber bis hüt no as Liturgiisprooch bruucht. Anderi altiranischi Sprooche sind s Altpersische und e paar anderi nu wenig guet bikannti Sprooche, wie Skythisch oder Medisch.

Iitailig

S Avestische ghört zum ostiranische Zwiig vo de iranische Sprooche und ghört zäme mit de indische Sprooche zum Indoiranische, emene Zwiig vom Indoeuropäische.

S Altavestische oder seltniger au Gathisch isch d Sprooch vo de Gathas (av. gāϑā »Gsang«), de ältiste Hymne vom Avesta und vom Yasna Haptanghaiti, wo em Zarathustra zuegschribe werdet. Die Sprooch isch vermuetli um 800 v. Chr (plus minus 200 Joor noch verschidnige Aasichte) im nördliche Iran und Turkmenistan gredt wore. S typischte Merchmoll isch, ass all uusluutende Vokääl lang sind. S Altavestische isch eng verwandt mitem Sanskrit, bsunders au im Satzbau und Wortschatz.

S Jungavestische zaigt e veraifachti Grammatik gegenöber de ältere Sproochform und isch öppe 200 Joor jünger. De restlich Tail vom Avesta, wo nöd Altavestisch isch, isch i dere Variante gschribe, drunder au de Videvedad, e religiöses Gsetzbuech. S Jungavestische isch aber nöd aihaitlich und ghört zu verschidnege Tielekt, dezue chömed no zittlichi Ändrige.

As Spootavestisch wered Tegscht bizaichnet, wo gschribe wore sind, nochdem s Avestische as gredti Sprooch uusgstorben isch. Die Sproochstuufe zaigt vill Iiflüss vo anderne iranische Sprooche, wie z. B. Pahlewi.

Altavestischi Schrift und Phonologii

e Siite usem Avesta i de avestische Schrift

S Avestische het im Gegesatz zum verwandte Sanskrit starchi luutlichih Verändrige gegenöber vom erschlossene Urindoeuopäische döregmacht und wiist 53 Phonem uuf. Um d Uussprooch vo de traditionell mündlich öberlifrete hailige Teggscht phonetisch gnau z widergee, isch im 4. Jh.n. Chr. d Avesta-Schrift entwicklet wore. Die het as Grundlag d Pahlawi-Schrift, wo sinersits us de aramäische Schrift entwicklet woren isch. Demit die vile Phonem gnau festglait hend chöne werde, sind Buechstabe veränderet oder noi erfunde wore. As e bsundrigi Noijerig, vermuetli noch griechischem Vorbild, sind Zaiche för Vokääl gschaffe wore. D Avesta-Schrift werd vo rechts uf links gschribe.

• Vokääl: a ā å ǻ ą ȧ˛ ə ə̄ e ē o ō i ī u ū
• Konsonante:
  • Velari: k x x´ xʷ g ġ γ
  • Palatali: c j
  • Dentali: t ϑ d δ t̰
  • Labiali: p f b β
  • Nasali: ŋ ŋ´ ŋʷ n ń ṇ m m˛
  • Halbvokal: ẏ y v r
  • Sibilante: s z š ž ṧ ṣ̌ h

Die Luutgsetz hend au dezue gfüert, as d Grammatik kompliziert isch, well d Wörter recht verschidnigi Forme uufwiiset: ap- »Wasser« afš im Nominativ Singular, aber āpō im Nominativ Plural und aiβiiō im Dativ Plural.

Grammatik

S Nomen (Substantiv, Adjektiv, Pronome) het 3 Genera (Maskulina, Feminina, Neutra), 3 Numeri (Singular, Dual, Plural) und 8 Kasus (Nominativ, Vokativ, Akkusativ, Genitiv, Ablativ, Instrumental, Dativ, Lokativ). I de Wörterbüecher werd i de Regle de Stamm agee.

aspa- »Ross« as Deklinationsbiispiil im Singular
Kasus	Altavestisch	Jungavestisch
Nom.	aspō	aspō
Vok.	aspā	aspa
Akk.	aspəm	aspəm
Gen.	aspahiiā	aspahe
Abl.	aspāt̰	aspāt̰
Ins.	aspā	aspa
Dat.	aspāi	aspāi
Lok.	aspōi	aspe

Vo de Zaalwörter flektieret d Zale 1, 2, 3 und 4 noch Geschlecht und Fall:

Zaale 1-4 im Nominativ
Zaal	maskulin	feminin	neutrum
1	aeuuō	aēuua	ōiium
2	duua	duiie	duiie
3	ϑrāiiō	ϑrāiiō	ϑrī
4	caϑβārō	cataŋrō	catura

Die restliche Zaale flektiered nöd: 5 paṇca, 6 xšuuaš, 7 hapta, 8 ašta, 9 nauua, 10 dasā, 100 satəm, 1000 hazaŋrəm, 10'000 baēuuarə

S Verb isch wie im Sanskrit und im Altgriechische recht komplex. S finiti Verb kennt 3 Persone (1., 2. 3. P.), 3 Numeri (Sg., Du., Pl.), 5 Tempora (Präsens, Perfekt, Imperfekt, Aorist, Futur), 5 Modi (Indikativ, Injunktiv, Konjunktiv, Optativ, Imperativ) und 3 Genera verbi (Aktiv, Mediopassiv, Stativ). Dezue chömed meriri Infinitiv, Partizip, Verbaladjektiv und Gerundium.

Büecher

• Karl Hoffmann, Bernhard Forssman: Avestische Laut- und Felxionslehre; Innsbruck 2004. ISBN 3-85124-698-5 (2. Uuflaag)