Breuer Lokomotor

Dè Breuer Lokomotor, odder au Breuer Tragtor, isch è lychtes Rangyrfaarzüüg mit Vobrènnungsmotor, wo 1913 vo dè Maschinnè- un Armaturèfabrik vorm. H. Breuer & Co in Högscht am Main entwicklèt worrè isch. Zwǜschè 1914 un 1957 sin vomuètlich mee wiè 1000 Stugg vo dè voschiddènè Tǜpè baut un ins In- un Uusland vokauft worrè. D Zugchraft vo sèllèrè Rangyrhǜlfi hèt sich je nõch Tǜp uff 80 bis 500(!) Tonnè beloffè. Dè Breuer Lokomotor isch vo voschiddénè uusländischè Hèrschteller in Lizenz baut worrè.

Breuer Lokomotor (TZp V/VL) als Rangyrfaarzüüg z Bochum-Daalhuusè

Gschichtè

Schu früè hèt mò für dè Rangyrdiènscht in Rangyrbaanhööf, bi Induschtryaaschlüss odder bi brivaté Aaschlièßer dè Bedarf an èrè koschtégünschtigè Alternatyvé zuè dè vorhandenè Dampfloks schmöggè chönnè. Chlyni Wagèdrèèschiibè, wo s huufèwys in Induschtryaalaagè gää hèt, sin für Loks nit bruuchbar gsi. Als Alternatyvè hèt s Spillaalaagè gää, sèlli sin abber öfter z umschtändlich gsi. Dè Konschtrukteur H. Breuer hèt d Idee ghaa, è zweiachsigs Chlyfaarzüüg mit ekstreem churzèm Radschtand (960 mm) z entwicklè, welles mit èrè Achsè unter m Pufferbalchè vom Wagè faarè duèt, wo z rangyrè isch, un dè Wagè per Mechanig um öppè 20 cm – 30 cm aalupft un asè dè Wagè lycht rangyrè cha. Durchs Aalupfè chunnt gnuèg Riibungsgwicht uff dè Lokomotor, um dõdemit dè Wagè lycht rangyrè z chönnè. Sèlli Idee isch 1913 patentyrt worrè. Bi dè Breuer isch sèll Modèll zum Tǜp TZp I worrè.

1914 hèt dè Breuer d Glegèheit chriègt, è Probefaarzüüg bim preußischè Minischter für öffentlichi Arbètè vorzfüürè. Dèsèll hèt sich nit abgneigt zeigt, im Berych vo dè preußisch-hessischè Ysèbaanè sèbb Faarzüüg a ein odder zwei Stellè teschtwys in Bedryb z nää, wenn s Faarzüüg dèvor für èn koschtèlosè Probebedryb zur Vofüègung gschtellt worrè würd. S Unternämmè hèt sofort zuègsait, dõdemit isch es zuè dè èrschtè Vokäuf chò. Mit èm Stuggpriis vo nu 6.000 RM hèt sich è sparsami Alternatyvè zuè Dampfloks ergää.

Bis 1920 sin nu wènnig Vokäuf dätigt worrèe. Èrscht dènõch hét sich s Konzèpt durrègsetzt un isch vo diversè Lizenznämmer unterstützt worrè, dènõch sin bis 1957 uugfäär 1000 vo sèllnè Lokomotorè vo dè Tǜpè TZp I bis TZp IV/V vokauft worrè.

Obwoll s vo dè Leischtung hèr basst hèt, sin sèlli Faarzüüg bi dè Dütschè Rychsbaan wèg dè fäälendè Streggèberechtigung nit i d Kö I - Gruppe ygordnèt worrè. Anderscht isch es dègegè bi dè SBB gsi, wo d Faarzüüg als Tm (mechanisch aadribbènè Rangyrdraktor) ygschtuft worrè sin, um dè Rangyrbedryb in Baanhööf z erledigè.

Technischs Konzäpt

En Breuer Lokomotor rangyrt im Bw Seebrugg èn Rothuus-Byrwagè vo eim Ènd vo dè Gleisharfè zum andrè.

D Idee hinter m Breuer Lokomotor isch gsi, jeddè Wagè sélber zuè nèm Drybwagè wörrè z lõ. Dõdèzuè hét s Gfäärt bi nèrè Gsamtlängi vo 1520 mm un ènèrè Breiti vo 2350 mm èn Wagèkaschtè, wo inklusyv Aadryb nu knapp 810 mm hoch gsi isch. Asè hèt s Faarzüüg mit èrè Achsè unter dè Pufferbalchè vom Wagè z faarè, wo rangyrt wörrè söll. Dèsèll Balchè wörd denn mit èrè Kupplungsklauè i dè Mitti vom Lokomotor fixyrt. D Kupplungsklauè cha mit èrè Handschpindlè um öppè 200 mm aaghobbè wörrè, um diè èrscht Achsè vom Güèterwagè è bitzeli aazlupfè. Sèlli Lascht voschtärkt s Riibungsgwicht vom Lokomotor so stark, dass er i dè Laag isch, i dè Ebèni mit öppè 80 t Zugchraft uss ènèm 10 PS Vobrennungsmotor bi maximaal 5 km/h – 15 km/h èn Güèterwagè – odder jedes andere Objèkt – z voschièbè.

I dè Folgi sin d Faarzüüg vo dè Tǜpèreiè III bis V mit stärkèrè Motorè sowiè mit normalè Zug- un Stoßvorrichtungè z vosää. Durch s Wègkeiè vo dè Hubvorrichtungè isch èn Deil vom Breuerschè Konzèpt volorè gangè. Wèg dè chürzèrè Fahrzüüg chönnèd d Gschpann uss Tragtor un zuè voschièbendé Wägè gmeinsam uff Drèèschiibè Platz findè.

D Tǜpèreiè

Lokomotor Typ TZp III

Dié Huufè Katalög un Muschterblätter vo dè Firma Breuer beschriibèd insgsamt füpf Tǜpè. I dè 40 Broduktionsjohr isch es zuè zaalrychè Änderungè un Abwychungè vo dè nominèll füüf Model chò. Je nõch datsächlichèm Ysatzzwèck sin Abmessungè un Uusschtattungè voänderèt worrè. S Glyche hèt uff diè yzsetzendè Breuer-Motorè zuèdroffè.

Typ	TZp I	TZp II	TZp III	TZp IV	TZp V/VL
Baujohr	1914
Längi (mm)	1900	2140	2870	3080	3360
Breiti (mm)	1520	2180	2900	3000	3000
Höchi (mm)	500	1440	2315	3230	3384
Radschtand (mm)	960	1840	2570	2810
Diènschtgwicht (kg)	1800	2400	3800	5200	5800
Nènnleischtung (PS)	10	28	40	65	80
max. Zugchraft (t)	80	230	350	420	500
Gschwindigkeit(km/h)	5 – 15	3 – 15	3 – 15	3 – 25	3 – 25

Sèlli füüf Tǜpè lön sich vom Konzèpt hèr in drei Bauformè unterschydè, welli für èi Broduktionsepochè stön.

• Bauform A, diè rollendè Blattformè

Si isch kennzeichnèt durch è Faargschtell mit eim flachè Motoruffbau mit dè batentyrtè Hubvorrichtung. Dèrrè Bauform sin d Tǜpè I un II zuèzordnè. Si isch nõch 1925 kaum nò glifèrèt worrè.

• Bauform B, d Blattform mit Füürerschtand

Sèlli ab dè 1920er Johr glifèrtè Faarzüüg hèn èn Füürerschtand chriègt un sin vo Bedryber glegèntlich mit Dächer vosää worrè. I dè Zit vom Zweitè Wältchrièg hèt s Variantè mit Holzvogaser gää. Sèlli Bauform isch vorwigend im Tǜp III zuèzordnè.

• Bauform C, Traktorè mit Füürerhüsli, wo zuè sin

Sèlli Bauform drǜfft uff d Tǜpè IV un V zuè.

D Faarzüügbroduktion

Dè gnaue Umfang vo dè Broduktion bi dè Firma Breuer feschtzlegè isch mit Schwirigkeitè vobundè. D Fabriknummèrè sélber hèlfèd dõ nit witter. Diè letschti bekannti Nummèrè isch d 3095 (vo dé Bauart VL gu Kronschtadt z Norwegè glifèrèt worrè). Bekannt sin vo 1924 Fabriknummèrè jensits vo dè 600. Zwǜschè 1914 un 1924 hèt d Breuer kaum mee wiè nè baar Handvoll Tragtorè glifèrèt, abber nit mee wiè 500, wa nõch dè Firmènummèrè meinè chönnt. S isch z vomuètè, dass mit dè Umschtrukturyrungè vom Unternämmè d Nummèrèchrais gändèrèt worrè sin. Asè chunnt s nõch dè Umwandlung i d Breuer-Werk Aktiengesellschaft Frankfurt a. M.-Höchst 1929 zuè nèrè söttigè Nummèrèchraisänderung. Wôrend diè högschtè Nummèrè dèvor d 1268 gsi isch, sin uss èm Johr 1930 Nummèrè ab 2100 übberlifèrèt worrè. D Lischtè hört 1943 mit dè Nummèrè 2220 uff. Nõch èm Chrièg wörd d Lischtè mit dè Nummèrè 3001 widder witter gfüürt un chunnt 1955 mit dè Nummèrè 3095 zum Högschtwärt.

D Liferungè sin gsi:

• zwǜschè 1914 un 1924 nu è baar Handvoll, alli vom Tǜp I, nu wènnig vom Tǜp II
• zwǜschè 1924 un 1929 je nõch Fabriknummèrèschema 670 bis 770 vom Tǜp III, è baar no vom Tǜp II
• ab 1929 bis 1943 insgsamt um die 120 Faarzüüg mit zuègmachtem Füürerhuus vom Tǜp IV, è baar no vom Tǜp III.
• ab 1947 bis 1955 witteri 100 Faarzüüg Tǜp V un VL

Dotal git séll Broduktionszaalè vo öppè 1000 bis 1100 Faarzüüg.

D Abnämmer

Dè gröscht Deil vo dè Broduktion vo dè Lokomotorè sin bi dè unterschydlichschtè brivatè Abnämmer un Induschtrybedryb zum Ysatz chò. Sèll isch nit nu z Dütschland gsi, sondern fascht im gsamtè Europäischè Uusland un bis nõch Uruguay un Ägyptè. Intressanter isch nadürlich dè Ysatz bi Staatsbaanè. Zuè dè èrschtè Baangsellschaftè, wo Breuer Lokomotorè aagschafft hèn, hèn d Eutin-Lübegger Ysèbaan (ELE) un d Chrais Oldèburger Baan (KOE) ghört. Nõch sèllèrè irer Voschtaatlichung sin d Lokomotorè i dè Bschtand vo dè Dütschè Rychsbaan (DRG) chò sin. D DRG sèlber hèt èn Huufè Lokomotorè für iri Uusbesserungswärch un Maschinnèämter aagschafft. Äänlich isch s bi dè Österreichischen Bundesbahnen (ÖBB) gsi, wo immer widder Aaschaffungè für dè internè Voschuèb gmacht hèt.

È ganz andri Situation hèt sich z Dänemark un dè Schwiz uffduè, wo diè jewyligè Staatsbaanè nit wènnig Lokomotorè vom Tǜp TZp III un TZp IV sich zuèduè hèn. So hèt d SBB zwǜschè 1928 un 1931 18 Stugg vom Tǜp IV aagschafft. Sèbbi hèn bi dè SBB gmäß èm Bezeichnungsschema s Kürzel Tm drait un sin als Rangyrdraktorè bezeichnèt worrè.

Diè Dänischè Staatsbahné (DSB) hèn 1925 dèm Bròòtè it rächt draut, un zèrscht nu ein Breuer Lokomotor vom Tǜp TZp I/II uusprobyrt. Nõchdèmm dè Tescht offébar erfolgrych gsi isch, sin bis 1931 in èrè Gsamtzaal vo 21 Stugg aagschafft nò mee Faarzüüg vo dè Tǜpè TZp III un TZp IV in Beschtand vo dé DSB chò. Im glychè Zitruum hèn vochiddèni dänischi Brivatbaanè je ein Lokomotor vo dè Tǜpè TZp I/II, TZp III un TZp IV kauft. D Faarzüüg sin landeswitt ygsetzt un bis Aafang 1970er Johr uusgmuschtèrèt worrè.

Lizènznämmer

Dè Breuer Lokomotor isch vo dè voschiddènè Hèrschteller im Uusland in Lizènz nõchbaut worrè. Ein dèvò isch d Fa. Tampella z Finnland gsi, wo zwǜschè 1929 un 1959 insgsamt 39 Faarzüüg hèrgschtellt hèt. Witterhy hèt d Firma Officine di Costamasnaga (OCM) zwǜschè 1929 un 1932 insgsamt zwei Tragtorè vom Tǜp II, nüü vom Tǜp III un 13 Stugg vom Tǜp IV. Nõch dè Insolvènz vo sèllèrè Firma sin witteri Lizènzbautè bi dè Firma Antonio Badoni (ABL) z Lecco gmacht worrè. Dört sin bis 1969 insgsamt 44 Rangyrtragtorè vom Tũp II (plus zee witterentwicklèti Maschinnè vom Tǜp II N/HT), sechs Stugg vom Tǜp III, 399 Stugg Tǜp IV un 95 Einheitè vom Tǜp V baut worrè. Dèsèll Tǜp V isch nit glych wiè dè Tǜp V, wo 1948 vo Breuer entwicklèt worrè isch, sondern isch è Witterentwicklung vo Badoni uss èm Johr 1939.

Z Dänemark sin 1931–32 sibbè Tragtorè (Tragtor 46–52) vom Tǜp IV vo dè Pedershaab Maskinfabrik in Lizènz witter entwicklèt un für d DSB baut worrè. Sèbbi Tragtörè hèn è vogrößerts Füürerhüsli ghaa un sin mit Breuer-Benzinmotorè aadribbè worrè. Wôrènd dè dütschè Bsetzung im Zweitè Wältchrièg sin d Faarzüüg wègèm Drybschtoffmangel mit Holzvogaser nõchgrüschtet worrè.

Universa Lizènzbau T 200.1

D Firma Universa z Prag hèt 1931 zwei Lokomotorè vom Tǜp TZp IV in Lizènz baut, wo bi dè ČSD als Baureiè T 200 gfüürt worrè.

Z Öschterrych isch dè Breuer Lokomotor vo dè Firma GEBUS in Lizènz baut worrè. D Firma hét 1957 insgsamt sibbè Rangyrdraktorè baut, èn achtè isch èrscht 1975 nõch èm Konkurs vo Gebus fèrtiggschtellt worrè.

Quällè

 Commons: Breuer Lokomotor – Sammlig vo Multimediadateie

• www.Werkbahn.de
• www.bahnbilder.de
• G. Weimann: Lokomotor statt Lokomotive. In: HP I. Heft 31. Willy Kosak Volaagsgsellschaft mbH, Neuhuus 2005, S. 98 ff. 
• Rolf Löttgers: Die Breuer Traktoren. In: Eisenbahn-Magazin. Heft 4. Alba Volaag, Düsseldorf 1991, S. 37–43. 
• J. Fried: Der Lokomotor, eine neue Rangiermaschine. In: Polytechnisches Journal. Band 329, 1914, S. 529–530. 

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vum Artikel „Breuer_Lokomotor“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.