Lapidar vo Sauk

De Lapidar vo Sauk isch en Monumänt uss de Zyt vo de kommunistische Diktatur in de Nööchi vo de albanische Hauptstadt Tirana. Er isch im Joor 1968 als Denkmool für en Ereigniss uss em zweite Wältchrieg errichtet worde ùn isch hüt wäge de schööne Ussicht ùff Tirana e beliebts Ussflug- ùn Wanderzyyl.

Des Monumänt het verschiidni Name. Am hüüfigschte findet mer ùff Albanisch de Name Lapidari i Saukut (‚de Lapidar vo Sauk‘), aber mangmool au Lapidari i Artilerisë në Sauk (‚de Lapidar vo de Artilleri z Sauk‘), wo schynts ursprüngli de offizielle Name gsi isch.

Mit eme Lapidar meint mer z Albanie en abschtrakts Monumänt im Stil vùm sozialistische Realismus uss de Zyt vo de Volchsrepublik Albanie. Meischt sin es sänkrächti Bauwerch uss Stai oder Beton, wo aa e Person oder en Ereigniss uss de Gschichtsschryybig vo de albanische kommunistische Partei vùm Enver Hoxha errinre sölle, bsùnderscht uss de Zyt vùm Partisanekampf im Zweite Wältchrieg. Dodemit het s Regime vùm Enver Hoxha welle ihri Gschichtsschryybig feschtige ùn ihri Macht legitimiere.

Hintergrùnd

Im April 1939 isch Albanie vo italienische Drùppe bsetzt worde, de König Ahmet Zogu isch uss em Land gflohe ùn Albanie isch zumene italienische Protektorat in Personalunion mit em italienische König Viktor Emanuel III. worde. Drùff hen sich bal verschiidni Widerstandsgrùppe bildet. Näbe nationalistische Grùppe hen au kommunistischi Partisane bal e groossi Roll gspiilt.

Wo Italie am 8. Septämber 1943 kapituliert het, het di dütschi Wehrmacht Albanie bsetzt ùn di italienische Drùppe entwaffnet. Di Dütsche hen vorgha, e albanischi Marionetteregierig yyzsetze, ùn so isch am 16. Oktober e Nationalversammlig, d „Kuvendi Kombëtar“ z Tirana zämmegcho. In de Nacht vùm 18. Oktober het deno e Grùppe vo Partisane (luut de Gschichtsschryybig: albanischi Partisane ùn en italienische Artillerischt ùnter em Kommando vùm Hulusi Spahiu ùn em Kosta Shello vo de „Brigada e III-të Sulmuese“ ^[1]^[2]) e Bärggschütz ùff de Hügel vo Sauk ùffegschafft, ùn demit ùm zääni am Morge de Königspalascht (hüt de „Pallati i Brigadave“) bschosse.

Nooch em Siig vo de Kommunischte ùn de Gründig vo de Volchsrepublik Albanie, isch des Ereigniss vùm 18. Oktober en Deil vo de Gschichtsschryybig vo de kommunistische Diktatur worde ùn als „Qëllojmë Asamblenë Tradhtare” (‚Bschùss vo de Verräterversammlig‘) bekannt worde. Luut derre Gschicht, wär mit derre Aktion die Versammlig ussenanddriibe worde ùn de Versuech vo de Dütsche, ihri Bsetzig vùm Land z legitimiere, wär gschyyteret. Ob de Bschùss allerdings würkli eso en groossi Yydrùgg gmacht gha het, isch nit sicher, wyl de 18. Oktober in de Gschicht vo Albanie im Zweite Wältchrieg sùnscht chuum erwäänt wird ùn au die dütschi Marionetteregierig wyter ihre Amtsgschäft noochgange isch.

Bschryybig

de Ussbligg ùff Tirana vùm Lapidar uss

De Lapidari stoot ùff ere Hööchi vo 328.9 Meter über em Meeresspiegel ùff eme Hügel im Süde vùm Dorf Sauk, hüt en Vorort vo Tirana. Vo de Ebeni uss chammer en rächt lycht erkenne. De Lapidar isch bim Breitegrad 41.29555302 ùn em Längegrad 19.80888203^[3]. Vo Sauk goot e Strooss bis in d Nööchi vùm Lapidar. Die letschte 500 Meter goot en Wanderpfad ane. E Wäg, wo nit asphaltiert isch, goot deno wyter bis zum „Kodra e Diellit“-Viertel vo Tirana. De Lapidar isch drùm hüt en beliebts Zyyl für Wanderussflüg, au wyl mer vo dörte en Ussblick über di ganzi Ebeni vo Tirana het.

S Monumänt isch im Joor 1968 fertig worde ùn isch d Arbet vo meerere Künschtler ùn Architekte gsi, em Kristaq Rama (em Vater vùm hütige Premierminischter Edi Rama), em Muntas Dhrami, em Shaban Hadëri, ùn em Robert Kote.

Zur Zyt vùm Kommunismus isch in de Umgäbig en Militärstützpùnkt mit Kaserne ùn eme Tunnelnetzwerch gsi. Ganz in de Nööchi stoot au no e zweits Monumänt in de Form vùmene Obelisk.

S Monumänt bestoot uss zwei Betonpfyyler, wo imene rächte Winkel zueenand stöön ùn öbe zää Meter hooch sin. Ùff eim vo de Pfyyler isch obe en rote Stei aabrocht, wo ùff drüü Syte d Form vùmene rote Stärn bilde. Beidi Pfyyler stöön ùff eme Betonsockel, wo mit rotem ùn wyysem Marmor verchleidet gsi isch. Ursprüngli isch am Sockel vùm Lapidar en Bronzerelief aabrocht gsi, wo s Ereigniss vùm 18. Oktober 1943 abbildet gsi isch. Do drùff sin säggs Partisane abbildet gsi, wo grad s Gschütz lade ùn ussrichte, dezue no e Rössli, wo wohl s Gschütz de Hügel ùffe gschleppt het (lueg bi de Weblinks für e Foti devo) . Ùff ere ondre Syte isch ùff de Marmorplatte e Yyschrift gsi.

E chly de Hügel abe isch au s Gschütz gstande, wo bi de Aktion vùm 18. Oktober gschosse het. Des isch deno spööter ins Nationalmuseum z Tirana brocht worde.

Hütige Zuestand

Nooch em Änd vùm Kommunismus isch de Militärstützpùnkt ùff de Hügel vo Sauk ùffgee worde ùn de Lapidar isch nümmi pflägt worde. S Bronzerelief isch irgedwenn nooch 1990 abbroche worde, woorschynts zume d Bronze als Altmetal z verchaufe. D Muure ùn Wäg sin mit de Joor au all mee verfalle. D Marmorplatte mit de Yyschrift sin nodisno abbroche worde. Bi de “Albanian Lapidary Survey” isch 2014 no de Groossdeil devo erhalte gsi:

„[…]nacional] çlirimtare […] dhe shpërndau
me […] tradhëtarë të mbledhur në Tiranë
për të legalizuar pushtimin e atdheut tonë nga
nazistët gjermanë.“

De Teggscht bedütet: „[…]nationali Befreiig […] ùn hen mit [woorschynts: Chugle/Gschoss] die Verräter ussenanddriibe, wo z Tirana versammelt gsi sin zume d Erobrig vo üsrer Heimet dur die dütsche Nazis z legalisiere.“

Öbe 2017 het scho mee gfäält ùn de Schriftzug isch absichtlig übermoolt gsi. E Foti vùm Juni 2019 ùff Google Maps zeigt no:

„CLIRIMTARE DHE SHPERNDAU
TRADHETARE TE MBLE[…]
LEGALIZUAR PUSHTIMIN[…]
NAZISTET GJERMANE“

d Rescht vo de Yyschrift ùffem Lapidar

Spööteschtens im Oktober 2021 isch aber en wytere Deil vùm Marmor obe ùn rächts abgrisse gsi, so dass mer nùmme no die Wörter cha erkenne:

„TRADHET[…]
LEGALIZUAR[…]
NAZISTET GJERMANE“

Hüt wird de Sockel vùm Lapidar regelmässig mit Graffiti vollgmoolt bzw. Lüt schryybe ihri Name oder Liebesbotschafte drùff. E Zytland isch de Lapidar wohl usserdäm au en Dräffpùnkt für Droogehändler gsi, ùn isch in de albanische Noochrichte als “Strategische Pùnkt” für Droogehändler bezeichnet worde^[4].

Ab ùn zue werde d Graffiti abgmacht, mangmool aber nit sehr fachgmäss. Zum Byspil hen im Joor 2016 Mitarbeiter vùm Minischterium für soziali Aaglägeheite ùn Jugend inere Öffentlichkeitsaktion de Lapidar suuber gmacht, allerdings zum Deil mit Schlyyfmaschine ùn hen dezue de Sockel verpùtz^[5]. De Pùtz isch aber scho öbe en Joor spööter wiider am abbröckle gsi.