Schwoobedoor (Fryburg)

S Schwoobedoor (dt. Schwabentor, im Mittelalter au Obertor gnännt) isch s jinger vu dr baide no erhalten Stadtdoor (→ Martinsdoor) vu dr mittelalterlige Stadtmuure vu Fryburg.

Schwoobedoor vu Siide

Aasicht us dr Altstadt

Gschiicht

Dr Doorduurm isch um 1250 böue woore, het uurspringli ne Zwinger in Riichtig Stadtgraabe ghaa un isch zue dr Stadtsyte zues ufig gsii, eerscht anne 1547 isch er mit ere Staiwand zue dr Stadt zuegmacht woore. Anne 1572 isch e Stäägediirmli aagfiegt woore. 100 Joor speeter het dr Mathäus Schwäri uf dr Innestadtsyte s Bild vun eme Chaumann mit eme Fuerwäärch gmoolt, wu im 19. Joorhundert d Saag vum Schwoob derzue entstanden isch, wu mit zwai Fässer voll Gäld uf Fryburg chuu isch go d Stadt chaufe. Är isch uusglacht woore, un s Glächter isch no greeßer woore, wu si rusgstellt ghaa het, ass es in dr Fässer nume Sand un Chiis ghaa het — sy Frau het voor syre Abrais häälige s Gäld geg di wäärtloos Filig uusduscht.

Bis Ändi 19. Joorhundert isch s Schwoobedoor chuum veränderet woore. Doodmool hän jetz Dail us dr Buurgerschaft us vercheerstächnische Grind dr Abriss vu dr beede no erhaltene Stadtdoor gforderet. Dr Ooberbuurgermaischter Otto Winterer het si aber derfiir yygsetzt, si z erhalte un uuszgstalte. Im Juni 1896 het e Wettbewäärb unter dytsche Architäkte aagfange, go ne Entwuurf fir d Uusgstaltig vum Schwoobedoor un vum Martinsdoor uuszweele. S Privaathuus Krauß an dr Syte Riichtig Schlossbäärg hätt derfir chenne umgstaltet wääre wie au ne alt Fyyrspritzehuus uf dr andere Syte. Fir dr oober Durmabschluss isch e „wirkigsvolli“ un „zytgmääßi“ Gstaltig gfoorderet woore. Näb em Winterer sin dr Josef Durm, dr Carl Schäfer, dr Max Meckel un e Mitgliid vum Stadtroot d Bryysriichter gsii. S isch aber emänd kaine vu dr Wettbewäärbsbyydreeg umgsetzt woore. Statt däm het d Stadtverwaltig dr Meckel un dr Schäfer um Aagebot bäte, wel si d Brogrammbedingige gänderet ghaa hän. Anne 1899 isch nämli dr Böu vu dr eläktrische Fryburger Strooßebaan bschlosse woore un dodermit hän d Privaathyyser mieße zruggsetzt wääre, wu an di baide Door gränzt hän. Dr Schäfer het en Ufstockig vum Schwoobedoor vu 26 uf 65 Meeter voorgschlaa, bim Martinsdoor vu 22 uf 66 Meeter. As Grund het er di in dr Zwischezyt heechere Hyyser drumume gnännt. Sy Entwuurf het d Böudail us em frieje 13. Joorhundert mit spootgootische Ufböu us em 15. Joorhundert kumbiniert. Im Summer 1901 isch dr Umböu dur s Fryburger Böuunternäme Geis & Bauer duurgfiert un s heecher Schwoobedoor mit eme Stäägegiibel noch em Voorbild vu noorddytsche Stadtdiirm versääne woore. Am 28. Augschte 1901 isch bi baide Stadtdoor Riichtfescht gfyyrt woore, voreb si am 14. Oktoober feertig woore sin, wu d Strooßebaan in Bedriib gnuu wooren isch.

Anne 1903 het dr Fritz Geiges uf dr Ussesyte s Bild vum Fryburger Stadtpatron Sankt Georg as Dracheteeter zuegfiegt. Dr Umböu isch anne 1913 zum Änd chuu mit em Böu vu Nääbegebei in historisierendem Stiil. 1954 isch dr Umböu dailwys wider ruggängig gmacht woore, un s Schwpoobedoor het e schlichter Zältdach mit Gloggediirmli un Ziibelehuube iberchuu, wu äänliger gsii isch zum uurspringlige Zuestand. 1999 sin Strooßebaanglais yyböue woore, wu weeniger Vibrazioone veruursache.

Ab em Summer 2012 isch s Schwoobedoor renoviert woore. Doderby het si, wu dr Butz ewäg gsii isch, zaigt, ass d Schääde greeßer sin, wie mer gmaint ghaa het. S Ufstockje vum Gebei het Riss in dr Stai veruursacht ghaa un au s Fundamänt isch nit stabiil gnue gsii, sodass es het mieße steerker gmacht wääre. Go letschteres iberbriefe, sin im April 2013 Broobeboorige gmacht woore. Die hän ergee, ass nume s siideschtli Eck vum Duurm uf feschtem Schwaarzwaldchiis grindet isch, derwyylscht di andere Beraich vu dr Fundamänt uf mittelalterlige Ufschittige steen. Wäg däm sin Staallanze unter d Doorfundamänt gschiirgt un Zemäntmilch duurebrässt woore, go Fundamänt un Untergrund heerter z mache. Des isch gmacht woore, wu im Summer 2014 d Strooßebaanglais am Bertoldsbrunne saniert woore sin, wel dert kai Strooßebaane dur s Door gfaare sin. Um d Innesyte vum Muurwäärch sin in fimf bis siibe Heechemeeter Abstand Staalbänder as Stabilisierig verlait woore. Bi dr Boorige isch mer uf unterschiidligi Gstai gstooße un d Boorcheof sin broche. Derno isch nass boore woore, was lenger bruucht het. Im Novämber 2015 het d Landesregierig bschlosse, d Sanierig mit 210.000 Euro us dr dritte Tranche vum Dänkmoolfeerderbrogramm vum Land z unterstitze. Im Dezämber 2015 isch s Grischt ewäg gmacht woore.

Architäktuur

Dr Böu uf quadraatischem Grundriss het e Sytelengi vu je elf Meeter un zellt iiber dr spitzboogige Dooreffnig drei Gschoss. Zue dr Ussesyte lyt d Steerki vu dr Muure unte bi iber 3,5 Meeter un im ooberschte Gschoss no zwai Drittel dervu. S Staiwäärch bstoot im unteren Dail us schwääre Buckelquaader vu rootem Sandstai, ooben us Bruchstai mit staarke Eckbosse.

Iber em Schlussstai vum Doorbooge, wu zue dr Stadt zues isch, isch e romaanischi Daarstellig vum „Doornuuszieger“ z sääne, ere Figuur, wu mer scho us dr Antike chännt, do aber chrischtli dite wiird: Dr Mänsch drait dr Doorn vu dr Eersind in sich, wu därjeenig draa gmaant wird, wu us em Door goot.

Vercheer

S Schwoobedoor stoot uf dr Maarch vu dr Innestadt-Fueßgängerzoone un wiird reguleer nume stadtuusezues vu dr Liinie 1 vu dr Strooßebaan duurfaare. Stadtyynezues faare d Strooßebaan, d Faarraadfaarer, Taxi, dr Liifervercheer un Innestadtaaliiger dur s Door vum eschtlige Aaböu. Dr iibrig Vercheer wird räächts am Door duuregfiert. S isch doodermit ais vu vier histoorische Stadtdoor im dytschsproochige Ruum, wu vu Strooßebaane durfaare wääre, näb em Martinsdoor z Fryburg sin des no Nauener Tor z Potsdam un dr Chefiturm z Bärn.

Museum

Syter 1969 het s in eme Dail vum Schwoobedoor e chlai privaat Museum, d „Zinnfiguurekluuse“. In Diorame sin mit rund 9000 handgmoolte Zinnfiguure Szeene vor allem us dr Freihaitsbeweegige im siiddytsche Ruum (Schlacht bei Sämpach, Buurechrieg, 1848er-Revoluzioon), aber au us dr Zyt vu dr Reformazioon daargstellt.

Unter dr Diorame het s au ne Szeene am Schwoobedoor, wu dr Stuurm uf Fryburg am Ooschtermeentig 1848 zaigt. An d Eraignis vu dr Revoluzioon maant au ne Maandaafele am (inoffiziäll eso gnännte) Platz der letzten Barrikade von 1848 näb em Door.

Bilder

• 
  s Schwoobedoor (um 1890)
• 
  Schwoobedoor mit Stäägegiibel (1936)
• 
  Doornuuszieger uf dr Stadtsyte vum Schwoobedoor
• 
  Daarstellig vum Gfächt am Schwoobedoor vu 1848 in dr Zinnfigurekluuse
• 
  Ufgang in vierte Stock
• 
  Blick uf s Schwoobedoor vu dr Lorettokapäll

Literatuur

• Peter Kalchthaler: Freiburg und seine Bauten. Ein kunsthistorischer Stadtrundgang. Neubearbeitete 4. Auflage. Promo-Verlag, Freiburg (Breisgau) 2006, ISBN 3-923288-45-X, Nr. 41: Schwabentor.

Weblink

 Commons: Schwoobedoor Fryburg – Sammlig vo Multimediadateie

Fueßnote

47.9929166666677.8541111111111

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vu dere Version vum Artikel „Schwabentor_(Freiburg_im_Breisgau)“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.