Paul Haller „’s Juramareili“
’s Juramareili. Gedicht in Aargauer Mundart
- Verlag: Sauerländer
- Ort: Aarau
- Uflag: 1. Uflag
- Erschynigsjohr: 1912
’s Juramareili
ändere
[S. 3]
Mim Vater sälig
I hätt dr gärn i dinen alte Tage
E chlyni Freud gmacht mit dem Jurachind. –
Iez schlychi trurig gägem Chilhof ue
Und legg dr still mis Büechli uf dis Grab.
| Erst, ist | sprich: | erscht, ischt |
| Dokter | " | Tokter |
| Burst | " | Pōrscht |
| Chis | " | Chees |
I
S het einischt ame lange Summersundig
Am Himel no kes Stärndli vüre welle,
Und d Sunne het si wines sperzigs Chind,
Wo nid is Bett wil, gwehrt für under d Wält
Und het di letschte Seck voll Gold und Silber
Mit flingge Händen über d Matte gschüttet.
No jedem Halm het s öppis möge ’bräiche
Und jedem Stüdeli der Aare noh,
Und jedes Strauhus, jedes Ziegeldach
Het no es Aug voll Himelsliecht verwütscht.
S ganz Schloßdach ischt im hele Für ufgange,
Und a de blinde Pfäischtere vo dr Hütte –
Im ganze Dorf het niemer anderscht gsäit –
Isch s lödig Gold i Fäcken abeghanget.
„Mareili, lueg wi das au goldig ischt!“
Het s Anneli dr große Schwöschter grüeft,
Und iez, wo s z springe chunnt und obsi längt
Und mäint, es häig s scho packt, zuckt s Gold i d Höchi
Vom Pfäischter gägem Walmen und uf d Firscht,
Bis nume s Chemi no es Chränzli het.
Am Aarebort händ d Wälle gwüehlt und gwalet,
Es ewigs uf und ab, sind z gumpe cho
Vo wytem und vo nochem. Witt si neh,
So sind si scho vergangen und verruscht.
S Mareili und sis Schwöschterli sind iez
Am Ufer ghocket, händ di blutte Füeß
Is Wasser gha und no de Stäine gstupft.
„Mareili, lueg ä, wi si suber wärde!“
Het s Anni grüeft und wüetig mit de Hände
Die brune Zähje wyß und glänzig gribe.
Iez uf und s Röckli ab! Es springt im Hömli
Uf Gras und Sand und übers Aarechees,
Und d Schwöschter het s no gschwind am Hor verwütscht:
„Zieh emel s Hömli ab, wen d bade wit!
Lue, d Sunne schaffet nümmen über d Zyt.“
Wer s iez hätt chönne gseh, wi s splitternackig
I s Wasser ischt, hätt gwüß au müesse lache.
Z erscht hets nid wyter as a d Wade trout
Und ischt ab jedem Wällesprütz verschrocke,
Wo gluschtig gäg de Chneune ’gumpet ischt,
Bis s under äinischt pätsch! im Wasser lyt.
Iez het s vo Furcht und Schüchi nüt meh gwüßt.
S het d Schwöschter gsprützt und sälber anegha,
Und über d Hor und d Auge ’gäutschlet het.
Und wen s vor Wasser nümm het chönne luege,
So het s mit Arm und Bäinen um si gschlage
Und gschluckt und gschnüpflet für dr Ote z zieh
Und, we me gmäint het s brieggi, nume glachet.
S Tal uf het s zündt vom letschten Oberot,
Wo d Sunnen ob de Bärge het lo hange,
As d Stärne nid im Feischtere müese cho,
Und usem Wasser ischt en fyne Näbel
Dur d Stude gschliche bis a d Schachehöf.
Im Dörfli het no do und dert e Mueter
De letschte Chinde grüeft; und eusi zweu
Sind vor dr Hütte no uf s Stägli ghocket,
Wo s chüel gsi ischt und wo me d Aare gseht,
Und wo me dichte chönnt, wen s äin verstiehnd.
Me gseht, wi s Wasser us der Wyti chunnt
Und wäis doch nid wohär und nid wohi,
Und wäis nid, het me s Häiweh oder nid.
Me stunet lang und möcht au äinischt mit
Den Ufere noh, wo s Matte het und Wald
Und Stedt und Dörfer, under Brugge dur
Und schöne Mäitlene, wo drüber göhnd.
Und wyter abe bis is Niderland;
Dert göhnd di große Schiff dur tiefi Wasser,
Und s Meer lyt bräit, en Spiegel oni Rahme,
So tief as d Sunne höch. Im flache Land
Glüejht Sand und Stäi und d Müli lauft am Wind. –
Het s Anni welle chähre, aber d Schwöschter
Nimmt s gschwind uf d Schoos, und säit em s Värsli uf:
„S Sünneli schynt
Und s Vögeli grynt
Und s Chälbeli zieht am Rieme,
Im Oberdorf isch niemer,
Im Underdorf isch Vogelsang:
Du alti Frau, wi läbscht so lang?
Ha gmäint, de seigischt gstorbe,
Bischt wider läbig worde.
Si hocket ufem Stüehli
Und blätzet iri Schüehli...
Scho gnue vo dem? So los, wi d Aare ruschet!
Iez singt si allne Chinden i dr Schwyz
Es Liedli für is Bett. Si lauft und lauft
Und mornemorgen isch si glych no do.“
So händ si no es Wyli zellt und gluegt,
Wi s ’blitzt het, wen e Wällen usem Schatte
Im Mon, wo chunnt, eggäge ’gumpet ischt.
Händ glost wi s gwüehlt und gsprützt het näbem Fahr,
Und wi im Schacheland vo wyt und wyters
E Fröschemusig Tänz und Lieder spilt,
Wi d Nachtluft schnufet a de Börtere noh
Und z letscht de spötischt Vögelruef verlöscht.
Iez goht s im Hus wi Blitz und Wätterschlag.
Es Gschrei, en Fluech: „Du Himelsackermänt!“
S fallt öppis schwer, e Töre chrachet zue,
Es Pfäischter springt und win es Leueghül
Chunnt s us dr Hütte über d Aaren use.
Den isch es totestill und s Hus lyt schwarz.
Iez d Chind vom Stägli über d Stroß ewägg
Is Nochberhus: „O chömed gschwind cho hälfe!
De Vatter het es Mässer i dr Hand
Und d Mueter lyt am Boden i dr Stube.
O eusi Mueter! Hälfed, chömed gschwind!“
II
„Gottlob git s no für settig Lüt es Plätzli,
Wo s Wasser billig ischt!“ het s z Aarau ghäiße.
Si händ de Vatter gholt und für si z’bsinne
Uf Länzbig dure to, und i dr Hütte
Isch d Muetter mit de Chinden äinzig ’blibe.
Im Dorf händ d Manne gsäit, de Ma seig gschuld:
„Wer het en ghäiße sufe win es Loch?“
Und het me d Wyber ghört, isch si no schlimmer
Und gschülder gsi as er. „Wo s Händel git,
Händ beedi d Händ im Chrut, do fehlt si nüt.“
S Mareili het im Dorf bim Brunnen obe
E gueti Bäsi gha, wo d Mueter kennt
Und besser gwüßt het weder d Lüt, wi s stoht.
Si het eläi im äigne Hüsli gwont
Und het es äignis Blätzli Räbe gha,
E gechi Matt drzue, e Gäiß im Stal.
Wo äinischt äine gmäint het, wo dehäim
E Trupple Chind gha het und z Hus gsi ischt,
Si häig s glych schön, eläi im äigne z sy,
„Jo, het si gsäit, s cha drum no all Wäg goh,
Und bruchi, was i gspaart ha, sälber nümm,
S git gnue, won erbe wänd und uf em Grab
No säite: S ischt e Schand! Si het gwüß alls
No sälber gfrässen, as es eus nüt ’bräicht.“
So het si gredt; wen s aber niemer ghört
Und niemer gseh het, het si mänge Batze
Den arme Lüte ’geh und hinde dure
Isch mängi cho, wo nid hätt vorie ’dörfe.
„De muescht go luegen abe“, het si z nacht
Am Sundig ’dänkt, und wo si monderigs
I d Hütte chunnt, so isch si schwer verschrocke,
Wi s usgseh het, wi d Mueter i dr Chamer
Im Egge glägen ischt, a Chopf und Hände
Verschunden und verbunde, i den Auge
So trurig müed, so trüeb as d Pfäischterschybe,
Wo d Sunne nid händ welle dureloh.
E nassi schwarzi Chamer, won äim s Eländ
No schwerzer gschinne het, es Loch für d Müs,
Nid für en chrankne Möntsch, nid für e Mueter,
Wo eb si lyt scho wieder gsund sött sy.
Wo d Bäsi chunnt, isch s win es Freudefür
Dr Mueter i di müeden Auge cho:
„Gott Lob und Dank, as du do abe chunnscht!“
Den het si iri Lydesgschicht verzellt:
„De hesch mr mängischt gsäit, es chöm nid guet.
Jez gsehscht, öb d Rächt gha hescht. Gäl, s isch e Kunscht,
Für vieri z chochen oni Züg und Gält?
Jo, freu di druf! am Samschtig ischt er z nacht
Nie vor den äise cho und statt em Gält
Het s Brügel ’geh, han i em nid flattiert.
Und erscht am Sundig, o min Gott und Vatter!
Z mittag am zwölfi scho de Huet an Chopf,
Adie! und furt, wo d Manne z Chile göhnd.
Was mir für vierzäh Tag hätt müesse länge,
Ischt im bis z obe ring de Hals abgloffe.
Do geschter ischt er früejhner cho as süscht,
Nid für dehäime z blybe, näi, für z luege,
Öb i no Gält häig. ‹Gim-mr s!› het er gsäit,
‹I han en guete Tag, i bring dr s dopplet.›
‹Du bruchscht no z spile, du verdammte Lump,
Wen i für Brot und Milch no schuldig bi!›
Jez, Bäsi, han em alli Ärdeschand
Und alles, won i süscht verworget ha,
Tätsch use gsäit, und s isch mr hütt no so.
Es müeßt e Mueter nümme Mueter sy,
Es hätt e Frau ke Liebi meh zum Ma
Und gwüß kes Fünkli Ehr meh i dr Seel,
Wen si zu so me Läbe nume schwigti.
Wohr isch, i hätt em s schöner chönne säge,
Villicht wer s anderscht cho. – Er uf mi dar:
‹Iez vüre mit dem Gält! De Schlüssel gim-mr!›
I ha no ’bättet: ‹Vatter, dänk, was d machscht!›
Und gschwore druf: ‹De Schlüssel gib dr nid!›
Do zuckt er... lueg, das cha dr nid verzelle.
S sind beedi gschuld und beedi sim-mr gstroft.“
E frommi Täubi cho: „Das sim-mr Manne!
Hürote, säb verstöhnd si, aber d Frau
Und d Chind erhalte? Glaub doch! S Gägetäil,
Die sötte sälber no de Manne geh.
Gott mues me danke, we me ledig ischt.“
„Jo, we me s ehnder wüßt! het d Mueter gsäit.
Zwor i ha s gwüßt und ’dänkt, wen äin e Frau
Und Chind und Liebi gäge beedne häig,
So seig er bald kuriert. De wäischt jo, Bäsi,
Wi s d Mäitli händ: wen s numen äinen ischt.
Und gwüß, z erscht ischt er nid en wüeschte gsi.
Er het mi lieb gha, wo mr z Chile sind,
Und d Chind wi mi, si sind em iez no lieb.
Lueg, wen i dänke, wo mr us der Chile
De Räi ab sind, s händ alli Chriesbäum ’blüejht,
Und s Tal isch schöner gsi as s Paradis,
Und wo mr mit enand uf Züri use
Und z obe wider häi sind gäg dr Hütte,
Do isch mr gsi, di nobelscht Königin
Seig z dure gäge mir; und er het gsäit:
‹De muescht en rächte Ma ha a dim Fritz.›
Und won i s Chindli gha ha a dr Bruscht,
Lueg, Bäsi, wen i wider ume chönnt
Und ledig sy, glych säit i zähmol näi.
Das isch min Himel gsi. Sid säber Zyt
Het s ’böset bin is unde. Äinischt z nacht,
Wo s Chindli gschlofe het, so ghöri dusse
‹De bisch solider worde›, het er gmacht,
‹Me gseht, as d Frau regiert.› ‹Jo, wäge säbem›,
Het myne gsäit, ‹uf d Frau chunnt s do nid a.›
Do lachet dise: ‹Säg ere s, wen d darfscht!›
‹Guet›, rüeft de Fritz, ‹de muesch es sälber ghöre›,
Und chunnt scho gäg dr Tör. Den chehrt er um
Und säit zum Wirt: ‹Du donners Fuchs, hescht gmäint,
De häigischt mi? Bigott muescht d Freud nid ha.›
Iez hani müesse hinderem Vorhang vüre
As Pfäischter stoh für z ghöre, was si säge.
‹Seh, Nochber›, macht de Wirt, ‹verstohscht ke Gspaß?
I chume wägem Mähje, s Gras wer ryf.›
Was mäinscht, het myne gsäit? Versproche het er
Und ischt go mähje morn! Sid säber Nacht
Isch fertig gsi. Er het im Stärnewirt
Im Summer gmäjht, im Winter s Holz vermacht,
Und was er trunke het, ischt gratis ’gange.
Wäischt wie? Abzoge het er em s am Loh!
Z erscht d Schulden ab em Loh, den bald de Loh
Abzogen ab dr Schuld. Er het em s Bluet
Zum Lyb usgsuget, s miech s ken Marder besser.
Und niemer het en gwarnet; s Gägetäil,
D Lüt händ em au no s Glas a d Schnöre ghänkt.
Fluech allne Lüte, won em z sufe gänd!
Fluech allne, won em s Glas nid us dr Hand
I hunderttusig Schärbe z Bode schlöhnd!
Und Fluech im Wirt, so lang i s Läbe ha!“
„He lueg“, het d Bäsi gsäit, „iez isch es gscheh.
Was cha dr geh und rote, säg mr s nume!“
„Du bischt e gueti. O, wi tuet s mr wohl,
As du cho luege bischt und as de Lüte
Nid alles ’glaubt hescht, was si vo mr säge.
Lueg, s töt äin mängischt fascht eson eläi,
Und niemer z ha, won äin echli verstoht,
Und niemer, wo men em es Wort chönnt chlage.
Du, Bäsi, bisch mr win en Ängel cho:
Es isch mr iez, i seig scho halber gsund,
As numen öpper gfrogt het, wi s mr gang.“
Erscht iez het d Bäsi gseh, as i der Chamer
Fascht alles gfehlt het, won es Chranks sött ha.
„Do isch es trurigs Ligge“, het si gsäit.
„Mr wänd doch euser liebe Hergetssunne
Nid Wäg und Stäg verspehre.“ Wo si s Pfäischter
Uf d Aaren usen ufmacht, chunnt es Imbi
De Sunnestrahle noh i d Chamer gsurret.
„Gsehscht ebe, s Liecht bringt s Läbe wider mit“,
Het d Bäsi gsäit. „Magscht dert das Bäumli gseh,
Wo näbem Schopf am Gartenegge stoht,
Wi d Öpfeli scho gäle? Isch es eue?
S sind Jockebärli, gäll? Die falle bald:
Bis dar bischt gsund und lisischt sälber zäme.“
Und d Mueter het mit halbem Glaube gsäit:
„Jo, Bäsi, wen den alles anderscht wer.“
III
Di nechschte Wuchen isch es i dr Hütte
So trüeb und feischter gsi, wi wen im Winter
Vo allne Bärge d Wulken abehange;
Und doch het dusse d Sunne warm und häiter
I d Gärte gschinnen und uf s Öpfelbäumli,
Wo d Jockebärli bald händ welle falle.
Dr Mueter het s no ’böset, zu de Wunde,
Het s gschinne, wel e rächti Chranket cho.
S Mareili het iez alles müesse mache:
Im Anni z ässe geh, dr Mueter luege,
Und wen si nid händ welle Hunger ha,
Het s müesse Spüehli machen i dr Stube.
Wol guet isch gsi, as niemer wäg dr Ornig
Cho luegen ischt, süscht wer s em übel ’gange.
Wo d Bäsi s Anni uf dr Schoos gha het
Und gsäit het: „Bring en Strehl!“ het s kene gfunde.
Drum isch es, wo si äinischt i dr Chuchi
Het welle hälfe, lieber gschwind go bschlüße;
Und d Böden i dr Hütte händ nid ’glänzt
Wi bi de Herelüt, und obem Ässe
Und glych het d Bäsi gsäit: „Mit sächzäh Johre
Macht es eläi, was mängs mit zwänzge nid.“
So sind em d Tagen immer länger worde
Und chürzer d Nächt. S het mängischt bis am zwölfi
Nid wellen überue, und äinischt isch es
Vertschlofe. S Liecht ischt us-, de Mon ufgange
Und het i d Stube gluegt. Do het s de Chopf
Uf beeden Armen i de Spuehle gha.
De Mon het us sim bläiche Silberliecht
En fyne Schleier gwobe, het en lyslig
Uf Tisch und Pfäischtersins und über s Chind
I d Stube gläit, und es het wyter gschlofe.
De Sundig ischt em fascht wi Wärchtig gsi;
Nid wägem Spuehle, wäge diser Arbet,
Wo s gspaart gha het. Und wen z mittag scho d Lüt
Vom Fahr här cho sind und am Hus vrby
Mit neue Hüet und Röcke, isch s Mareili
No wine Strubelhäx im Schöpfli gstande.
Den händ si gluegt, die Mäitli us dr Stadt,
Hochmüetig d Chöpf verdräiht und spöttisch gsäit:
„Herrjeh, isch das e Hootsch!“
A some Sundig
Ischt einischt s Hus au gar so äng und d Stube
So feischter gsi. „Jez, wen i use chönnt!
All Lüt händ s besser weder i“, het s gsäit;
Und d Mueter, wo si s ghört, so het si s gschickt.
Und wo si a dr Stroß in äiner Räihe
Am Börtli ghocket sind und gsunge händ:
„Im schönsten Wiesengrunde“, isch em gsi,
S seig alls wi ame. Aber zmitzt im Lied
Het s gmäint, es ghöri d Mueter. „Näi“, het s ’dänkt,
„Wen s öppis geb dehäim und i wer furt!“
S ischt uf und drus, s het nümme glost und gluegt,
Was hinde ’gangen ischt, und i dr Angscht
Isch s über d Ächer ie und d Räben ab,
Und erscht wo s d Hütte gseh het a dr Aare,
So het s verschnufet.
A dem glychen Obe
Het d Mueter zuenem gsäit: „Iez isch es fertig,
S goht nümmen oni Hülf, mr müend a d Gmäin.“
„Jä, fehlt dr öppis, Mueter? Machi näume
Nid alles, was i sött?“ „Näi, dynetwäge,
Nid wäge myne. Lueg, du hescht ke Stund
Zum Ruehje meh, du schaffischt di no z tod.“
Iez isch s Mareili zu dr Mueter gstande:
„Lue, schaffe wili gärn, das bi mi gwonet.
Und wen is gueti Lüt wänd öppis geh,
So wäm-mr froh sy. Aber nid a d Gmäin!
Wäischt, was si säite zuen is: ‹Ihr sind Pack!
Wer eue Vatter rächt und hätt er gschaffet,
Ir müeßted nid von andere Lüte ha
Und ab dr Gmäin cho frässe.› Zähmol lieber
Eläigge luege, lieber Hunger ha
Müend immer unde dure, leider Gottes,
Mareili, s wird dr au nid anderscht go.
Gang oder blyb, i cha nid sälber springe.“
S Mareili isch nid ’gangen, aber d Mueter
Ischt gägem Winter immer chrenkner worde,
Und wer s verstande het, het nümme gfrogt,
Wo s Übel liggi. Scho sid mänger Wuche
Sind d Wunde ghäilet gsi. Drfür ischt z nacht
De Wueschte cho, und i dr Bruscht het s pfiffe,
Wi wen e Sagi lauft im döre Holz,
Wi wen en scharpfe Wind im schmale Chlaffe
Ken Uswäg findt, wi wen s im Gloggestuehl,
Eb s afeht lüte, gyret underem Säil.
Vom Dokter het si nüt meh welle: „Dänk,
Was das für Chöschte git! Wo müem-mr s neh?
De Dokter isch nid für di arme Lüt.“
Das het im Mäitli tief is Gwüssse glängt.
„He wer ischt gschuld?“ hets bynem sälber gsäit,
„Dänk niemer weder du, as d nid zum Amme
Go heusche wit. E großi Sünd ischt das,
As eusi Mueter nid emol en Dokter
Und keni Mittel het. Jez mues s halt sy. –
Den sim-mr uf dr Gmäin“, het s wyter ’dänkt,
„Und s erscht mol rüeft im zweute. Sim-mr gsi,
S göm-mr wider... näi, das chani nid.
I tue s nid, gang s wi s wel. I dörft de Lüte
Jo nümme d Zyt abneh.“
Gstudiert het dra und fascht verzwyflet ischt,
So isch em z Sinn cho, wen s zum Dokter gieng,
Und sälber luegti: „Sonen Dokter ischt
En ryche Her, wo gwüß echli cha warte.
I säg em s halt, mr häigen iez kes Gält
Und immer weniger, solang as d Mueter
Im Bett mües sy und keni Mittel häig.“
Wo s mitem Schwöschterli go Aarau ischt,
Het d Morgesunne mitem Aarenäbel
No Händel gha und het em s Chläid verzehrt,
As d Fätze gfloge sind. Und wi im Früehlig
Het abem Nußbaum bi dr steinige Brugg
En Bufink uf dr Silberflöte pfiffe.
Fascht hätt s, wo s obem Stäibruch duren ischt,
Uf d Aaren use gjuchset. – Vor Mittag
Sind d Chind durhäi und sind am glychen Örtli
As Börtli ghocket näb dr Brugg und s chly
Het ’briegget, wil s Mareili ’briegget het,
Und im isch gsi, s wett lieber nümme häi
Und stärben underwägs. – Wo s mitem Anni
Zum Dokter cho ischt und em ’bychtet het,
So het er gsäit, es mües nid Chumber ha,
Für das seig d Gmäin no do. „Jä näi, Herr Dokter,
Mir wänd drum sälber zahle“, säit s Mareili.
„Jä lueg, si müend, do häm-mr s schwarz uf wyß.“
„Mir wänd drum nid!“ het s gsäit. „So?“ macht de Dokter,
„Ihr wänd drum nid! Do sind r gwüß di erschte.
Den löhnd s halt sy und wärded sälber gsund.“
Und er het gsäit, er wel den abecho.
S Mareili isch no jung gsi; mit em Briegge
Het s Wehtue ’guetet und zum Troscht het s ’dänkt:
„De Dokter chunnt doch emel, het er gsäit,
Und hilft is, wen er cha. Wo wett er nid?
Es wer doch trurig, wen en glehrte Ma,
Wo sibe Johr gstudiert het, nid emol
Es Mittel wüßt für sonen armi Frau.
Im Amme sägi s halt, as s mit em Spuehle
Nüt useluegt, wenn äis dehäimen ischt,
Und as mr gwüß nüt wette vo dr Gmäin,
Wen d Mueter schaffe chönnt.“
IV
Wen öpper stärbe mues, so hilft ken Dokter.
Es trurigs Luegen isch es gsi für d Chind,
Wi d Mueter glitte het, wen all halb Stund
De Wueschtevogel sini chalte Chralle
Is Ygwäid gschlage het; es schurigs Lose,
Wi s gcharchlet het im Lyb und wi dr Ote
Müejhsälig winen alti Frau am Bärg
De Hals uf gchrochen ischt. Glych het si sälber,
Je chrenkner as si gsi ischt, Hoffnig gha,
Und gmäint, si chön iez bald i Gstuben use.
Do äinischt het si gsäit, s seig glych nid rächt,
As nid emol de Vatter wüß, wi s gang;
S Mareili chönnt em schrybe, wi si s häige.
S Mareili het ere di häiße Chüssi
I d Ornig gmacht und d Decki vürezoge.
„Näi, Mueter“, säits, „im Vatter schrybi nid.“
„He aber Chind, er isch doch glych de Vatter.
Lueg, wen er z Länzbig ischt, i troue glych,
Er gspasset gärn und ischt echli en liechte,
Süscht wer er nid so läid, de wäisch es jo.“
„Das wäis i au no, Mueter“, säit do s Chind,
„As du no geschter anderscht gredt hescht vonem.
Er seig an allem gschuld, hescht geschter gsäit,
Und hänke sött men äin, wo Frau und Chind
Verräble lös win er.“ „So? hani gsäit?
Lueg, s isch mr hinechtie und geschter scho,
Das Flueche nützi nüt. Wen s öppis gult,
I säiti hüt no: löhnd en lieber use!
Es isch mr drum, i chymi wider rächt;
Und wen er chunnt, so mues es goh wi ame –
O, s ischt e schöni Zyt gsi säbetsmol –
Wo du no chly gsi bischt. Mr wänd den wider,
Ihr zweu und i und er, wen s Früehlig ischt,
Uf d Wasserflueh, me gseht gar schön i d Bärge,
Und s Läbe wird äim lieb, wen d Aare glänzt,
Und d Sunne wyt im Jura abegoht.
S mues wider Fride sy, mr wänd verdiene
Und Freud ha mitenand. Iez, we-mr schrybe,
So dänkt er dra und s macht em wider Muet.“
Do het s Mareili gsäit: „Mr wänd no warte.“
„He guet, so warte mr“, het d Mueter gsäit.
Nid lang druf aben isch vom Vatter sälber
Es Briefli cho, wo s ghäiße het, es gfall em.
Si häige s rächt und wen er usechöm,
So wel er denen erscht no danke säge,
Und merken, as er öppis glehrt häig däne,
Er seig garant drfür. Das het s Mareili
In allem Ärnscht ufgnoh und i dr Freud
Het s d Tinte vüregsuecht und welle schrybe.
Drfür het d Mueter nume ’briegget drab,
Und obem Briegge het si d Täubi packt:
„So“, het si gsäit, „wen de nüt Gschyters wäis!
Mareili, näi, iez schrybe mr em nid.“
Do z nacht het d Mueter grüsli müesse wueschte,
Und erscht vom äis ewägg ischt Ruejh und Schlof
I d Chamer cho. S Mareili isch no uf
Und um si gsi und mängischt het s es ’dunkt,
Es plog si öppis böses obem Schlofe
Und wen si öppis redi, seig s vom Vatter.
Veruß isch feischter gsi, de Wind het schurig
Sis Lied um d Egge gstöhnt, und i dr Chamer
Händ es und s Anni glost, wi d Mueter schnufet.
E Stund lang isch es mit em Chind im Schoos,
Won au vertschlofen ischt, drnäbe gsässe,
Und wen s as Förchte ’dänkt hätt, hätt s em gförcht.
Am zweu het s gmäint, iez seig si wider wach;
Si het dr Arm ufgha und het em d Hand
Uf d Stirne gläit, wi wen si s sträichle wett.
Den sind em sälber d Augedeckel gsunke,
Und wo s verwachet, ghört s kes Schnufe meh
As das vom Anneli. „Iez schloft si lys“,
Het s ’dänkt und lost no äinischt und verschrickt.
Abghänkt und ufghört hätt, so isch s em worde.
S het „Mueter“ grüeft und gmäint, si mües verwache,
Es het si gschüttlet, a de Hände zehrt,
Und wider grüeft und s Anni het em ghulfe.
Ganz still isch d Mueter i dr Decki gläge
Und het de Chinde nümmen Antwort ’geh.
S Mareili het dr totne Mueter gluegt,
Wi wen si läbig wer; es ischt em gsi,
Si ghöri s no und gsäch s und häig no Freud,
Wen s um si seig, wi wo si chrank gsi ischt.
Den händ si d Manne gholt und usem Hus
Durs Dorf ab träit und gäg dr Chilen use.
Wi graui Umhäng sind die schwere Wulke
De Bärge noh und i de Bäume ghanget,
Und müed het d Glogge s Toteliedli gsunge,
Wi wen si chuum de Chale gschwinge möcht.
S sind nume Wyber mit dr Mueter z Lycht
Und z hinderscht d Chind, s Mareili, s Anneli
Und d Bäsi mitene. Im Chilhof obe
Het d Mueter scho es Bett im Bode gha.
De Sigerscht het s verstande, wine Frau,
Wo irer Läbtig gschafft und gräblet het,
Am beschte lyt zum langen Ärdeschlof
Und het si langsam wäich i d Chüssi gläit.
Hert näbem Mürli isch si z ligge cho,
Wo s gäg dr Aaren ussenabe goht
Und wo me grad no d Chiletör mag gseh.
Won au kes Tönli meh von euser Wält
Het mögen abegcho. Dert het si gruehjet
Und glost, öb öppe nid vo diser Syte
E schöneri Musig chöm. De Sigerscht sälber
Het s Wasser i den Auge gha, wo d Chind
So ’briegget händ und s elter us dr Chile
No äinischt z rugg her welle gägem Grab.
Was d Lüt und was de Pfarer tröschtet händ,
Het s nid verstande. Usem Chilestuehl
Isch s mit dr Bäsi wider gäg dr Hütte.
V
Scho usgänds Wintermonet isch es gsi,
Wo d Mueter gstorben ischt, und z mitzt im Winter
Händ d Chind e neui Häimet müesse sueche.
De Gmäirot het verhandlet. I dr Sitzig
Het s ghäiße, s gäb en Gältstag i dr Hütte.
„Den blybe d Chind dr Gmäin, het äine gsäit,
Und was mr zahlt händ, isch no s chlynscht wo chunnt.
S ist glych nid rächt, as mir für de müend schaffe,
De Chäib, wo glachet het am Stärnepfäischter,
Wen i am nüni häi bi mit dr Hutte!
Rächt isch, ischt äinischt öppis Dumms passiert,
So händ s en chönne neh.“ Do mäint de jüngscht,
Wo nonig lang im Gmäirot ghocket ischt:
„Und iez det äne? wird er dert iez besser?
Wer s ächt nid gschyter gsi, mr hätte do
Dehäimen anderscht gluegt und besser ghulfe?
Wen äine chem und säiti: Ihr sind gschuld,
Ihr Gmäiröt, wo nid ehnder glueget händ,
So hätt er rächt.“ „Natürli“, säit dr ander,
„All Lüt müend gschuld sy, d Lumpe sälber nid;
So isch es Moden iez.“ „Und überhaupt“,
Macht druf de dritt, „wer d Frau rangschierter gsi,
Was myni miech, wen i wett s Mässer zieh,
Und was si säiti?“ „Wyter!“ rüeft dr Amme,
„Was mues am Gältstag goh? I wer dr Mäinig,
Me luegti überzcho, was d Gmäin bis iez
Het müessen abegeh. D Gmäin chunnt vora.“
Jo, erschti Hypothek!“ het äine gsäit,
As alli glachet händ. Und wo si wyter
Verhandlet händ, so chlopfet s duß, und d Bäsi
Ischt wäg de Chinde cho. „Ir Here“, säit si,
„Si müeßte s ha, wi wen si äige were.
S Mareili gieng uf d Arbet. s Anneli
Mues bald i Gschuel und Choschtgält weti käis.“
Das isch de Manne cho wi Gold i d Armet,
Wi s Wasser i dr Wüeschti. Aber käine
Hätt z erscht drglyche to, und äin het gmäint:
„He, wen si s elter schickt, so cha si wol.“
Das het do d Bäsi a dr Ehr a’griffe:
„lhr Here“, säit si, „we mr d Chind nid lieber
As eui Mäinig were, säiti iez,
I näm si nid. I bin ech guet drfür,
As alls uf d Kasse chunnt, was s elter bringt.
Und s Büechli bhalted ihr, nid as es häißt,
I fueri s jünger mit em eltere.“
So sind si äinig worde. Bi dr Bäsi
Händ d Chind e Häimet gha; kes Burehus
Wi s het im Dörfli, aber warm und suber.
Glych wer s Mareili lieber dunde ’blibe,
De Tisch, d Stabälle, s Bänkli vor dr Chouscht
Und jedes Ofetörli vo dr Mueter
Und vo den alte Zyte ’brichtet het,
Wo s jede Chlaffe kennt het i dr Schür
Mit welem Ton de Byswind durepfyft.
S het s dopplet ’duret, z erscht ke Mueter meh
Und denn no usem Hus. Wen s ab dr Arbet
Mit sine Gspahne häi ischt, isch s em gsi,
Es mües dr under Wäg, es seig no alls
Wi vor und eh und d Mueter liggi dunde.
Und winem d Bäsi mit dr wermschte Liebi
Eggägen ischt, es het s nid rächt verstande.
Drfür het aber s chly mit beedne Hände
No allem glängt. Im isch es wöhler gsi
As ime Vögeli im warme Land,
Wo gärn vergißt, wi s gfrore het bin eus.
Dr Bäsi isch es a dr Scheube ghanget
Und het ere vo sälber Mueter gsäit.
Das het s Mareili ’duret. „Näi“, het s ’dänkt,
„Wenn s d Mueter ghörti, as es Mueter säit!“
Lang het s a dem gstudiert und äinischt z nacht
Het s gsäit: „Jez säischt dr Bäsi nümme so!
Si isch nid eusi Mueter, numme d Bäsi.“
Das het do d Bäsi wider müesse dure,
As es für alli Liebi erscht no s Chind
Ufgwise het, und wen si nid e gueti
Und äini gsi wer, wo het chönne schwige,
So hätt s scho vor dr Wienecht Händel ’geh.
Im Hüsli näbem Brunnen as det unde!
Wi het z mittag di silberig Wintersunne
I d Schybe zündt, as alli Mäjestöck
Die grüene Chöpf verdräiht und Freud gha händ!
Und wen s verusse gschneit und grislet het,
So het dr Ofe mit sim grüene Buch
Di chalten Egge ghäizt. Den händ si z obe
Und z nacht bis spot um d Lampe Strümpf vermacht
Und Nuß verchlopfet, oder s Anneli
Het näbem Büsi gschlofen uf dr Chouscht.
Und suber isch es gsi! Do het s Mareili
No chönne gseh, was Stubefäge häißt;
Und wil s det unde mängischt vierzäh Tag
Sis Bett nid gmacht und d Hor nid gstrehlet het,
So het em s d Ornig nume halber chönne.
Do het s den wider Chritz und Yfer ’geh,
Und wen si s ’balget het, het s ’dänkt und gsäit,
S seig nume für em d Mueter abe z tue.
Wo s äinischt ab dr Arbet chunnt, het dinne
Dr Amme mit dr Bäsi vonem zellt,
Und es het glost. Dr Ammen isch cho luege,
Wi s mit de Chinde gang und wi si s häige.
„Ir wärded gnue Verdruß ha“, het er gsäit.
Wo d Bäsi säit, si chön bis iez nid chlage,
So het er gmäint, wi äin, wo s Gschäft verstoht:
„So warted nume, s chunnt no. Wüssed’r,
De Chalberhans, ir händ en ä no kennt,
Und d Gmäin het müesse zue. Me het de Hans
Schuemacher lo studiere – wer nid mänge
Froh, wen er dörft? – Im het s sin Götti zahlt,
Min Schwöschterma. ‹I woge s’›, het er gsäit,
‹Er ischt en arme Burscht.› Was macht min Hanes?
Z erscht her er gschafft und gfolget, as em niemer
De Vatter agseh hätt. Am letschte Tag,
Wo s ghäiße het: iez bischt en glehrte Burscht,
Het s müeße ghändlet sy. Er chunnt is Loch
Und wider drus und ischt im Vatter noh.
Und churz, es freut mi, wen s mit dene zweune
Nid au so goht.“ „Herr Amme“, säit do d Bäsi,
„Im chlyne wird i Mäischter, händ nid Angscht.
Und s größer macht is äinischt au ke Schand,
S mäint s guet und rächt und schaffet emel brav.“
Das alles het s Mareili dusse ghört.
Wo d Tör ufgoht, het s nid drglyche to,
S het aber sider bynem sälber alles
Abbätte, was es gsäit het gäg dr Bäsi.
„Si het no gloge für mi gägem Amme,
Si chön nid chlage wäg mr“, het s iez ’dänkt,
Und immer meh het s müessen uf si lose
Und Liebi gägere ha. Drmit het s aber
Erscht rächt nid gwüßt, wi tue. Wie gärn hätt s zäigt,
Es häig si lieb und glych, wie het s es gworget,
Bis d Wort händ welle vüren und wi mängischt
Hätt s chönne bätte drum, si söl em zäige,
Het s immer besser gmerkt, as d Mueter nie
Dr Bäsi nohcho wer, scho mit em Schaffe
Und mit dr Red und no mit mängem nid
Und chuum ischt uf dr Mueter irem Grab
De Schnee vergange gsi und d Merzeblüemli,
Wo s gsetzt gha het, händ afeh blüehje druff,
So het s scho müesse dänke: „Wen i blybe,
Chunnt eusi Mueter z churz“, und won es Mäitli,
Wo s kennt het, usem Wältsche häicho ischt
Und nume Wunder ’brichtet het vo dinne,
So isch s em gsi, de Liebgott sälber häig em
En Uswäg zäigt. Wi wen äim mängischt z nacht
Im halbe Schlof es ewigs Frögli quelt,
Und s chlynscht isch groß, und s dümmscht verstoht me nid,
Bis d Sunne chunnt, den gseht me wider Wäg
Und s git kes Rätsel meh; wi i de Bärge
Wen d z mitzt im Gwitter bischt, es blitzt und chlöpft
Und rumplet um di, as si d Felse rode,
De wäischt nid Wäg und Stäg, bis d under äinischt
Im blaue Himmel stohscht und Blitz und Donner
Sind unden a dr, immer wyter unde,
Und obsi goht din Wäg: So het s Mareili,
Wo s nümme gwüßt het hindertsi und vürsi,
En Uswäg gseh und Freud gha für i d Fröndi.
Und d Bäsi het em nüt drwider gha:
„De gsehscht den, wi s bin andere Lüten ischt.“
VI
„Mareili, goht s iez lang, bis d wider chunnscht?
Het s Anneli am Bahhof gfrogt. Wi lang?
Wi mängischt mues i iez eläigge schlofe?“
S Mareili het em mit em Lumpe gwäiht
Bis is Tunäll, und änevör het s gmäint,
Es seig scho ab dr Wält. S isch drum no nie
Eläi vo häime furt. Z erscht het s no niene
Vil anders gseh as Bäum und Land und Matte
Und Burelüt, wo d Wält vercharschtet händ
Grad wi dehäim. Im nechschte Dorf d Fabrik,
Wo d Schuehmaschine zable meh as hundert
Im lange Saal hert a dr Ysebah.
Den s Stedtli, wo me nüt as Cholehüfe
Und Ysebähndler gseht. Und immer glych
Sind d Jurabärge rächter Hand marschiert
Mit bräite Halde, lange Gröt und Flüehne,
Wo fräch und schön im blaue Himel stöhnd.
Und lingger Hand isch d Aare früsch und läbig,
Vil schmeler as dehäim, durs Tal ab grunne,
Am Bode lyt und grüen im blaue See
Es Inseli, wo s schön wer, z zweune z wone,
Und den en neue Spiegel, größer, schöner,
E Stadt, es Schloß, e schöni alti Chile
Und gechi Gasse zwüsche Bärg und See.
S Mareili het e wältschi Herrscheft gha.
Drfür het d Chöchi „Ja“ und „Gäw du“ gsäit.
Das het s verstande. D Chöchi het em au
Si Arbet zäigt, win alls i some Hus
Mües suber sy, me dörf kes Stäubli gseh.
Die het s no anderscht gringglet weder d Bäsi,
Und s het en Angscht usgstande, wen em d Böde
Nid under sine Schuehne ’blibe sind!
Dr Madam het s scho grad de Rock verdorbe,
Wo s d Blatte het lo tätschen i dr Chuchi.
„Quelle imprudence!“ het s tönt, „la bête! la sotte!“
Und d Chöchi het em s übersetzt: „Du Totsch!“
„Do wäis ke Möntsch, wi luegen und wi tue“,
Het s mängischt ’dänkt, und wen s nid Furcht gha hätt,
Was d Bäsi säiti, wen s scho wider chem,
Wer wäis, was s agstellt hätt! Mit aller Freud,
Wo s gha het für i d Fröndi, wer s em iez
Am wöhlschte gsi deheim, wo s härcho ischt.
Do isch es ame Sundig mit dr Chöchi
Uf s Dampfschiff und as ander Ufer gfahre,
Wo d Ort so glungnig Näme händ und d Lüt
Und ufem Schiff het d Chöchi gsäit: „Mareili,
De mäinscht, es gang dr bös. I wil dr iez
Vo mir echli verzelle. Euse Vatter
Isch gstorbe, wo no käis von euse sibne
I d Underwysig ischt. Si händ en z obe
Tod ab dr Arbet ’brocht, und eusi Mueter
Het nüt as s Hüsli gha und sibe Chind.
Wyt ab de Lüte häm-mr gwont am Bärg,
Wo niemer chunnt, ken Dokter und ken Pfarer
Und wo dr niemer nüt i d Chuchi träit.
Zweu Johr druf händ si d Mueter au vergrabe,
Und i bi s eltischt gsi. Jez händ di chlyne
Mir müesse folgen oder Hunger ha.
Dert hani glehrt, was schaffe häißt, Mareili,
Und wen i iez echlin e resi bi,
So wäischt wohär. Dert häm-mr äinischt d Buebe
‹Tyrann› a d Töre gschriben, aber glych
Isch käis, wo hütt nid säiti: Du bisch gschuld,
As s öppis ’geh het us mr. Alli sächsi
Händ öppis glehrt und mache mr ke Schand.
Iez händ si sälber Chind. I bi vo häime,
Won alli duß gsi sind, i d Fröndi cho,
Uf Bärn und den is Wältsch. Am ersten Ort
Wer s rächt und luschtig gsi, dert hätt s mr gfalle;
Es härzigs Chindli und e jungi Frau.
Do stirbt is die, und i ha wyter müesse.
Z erscht bini do im Wattland näume gsi.
Dert hani aber nüt as d Sproch verdient;
Es Hus mit bräite Stäge linggs und rächts
Ischt z mitzt im allerschönschte Garte gstande.
Dert händ si ame großi Gsellscheft gha
Mit Lampium in allne Gartelaube
Und tanzt bis z nacht. Und Gutsche gfahre sind si,
Di chlyne scho, wo chuum händ chönne laufe!
De Bueb isch gsi wi früsch vom Zuckerbeck,
So wyß am Hals, und s Mäitli winen Ängel;
De hättischt gmäint, es flüg, wen s gloffen ischt.
I ha mi gmäint, as i ha ’dörfe luege,
Wo s gschlofe het und as em bald druf abe
Ha sälber ’dörfe s Bett und d Stube mache.
Wen s schon es Chind gsi ischt, i han em gärn
Uf s Wörtli gfolget, wen s bifohle het.
Und das het s besser chönnen as di Alte!
Gwüß, Chind, i dänken iez no mängischt a di,
Was us dr worden ischt und öb d’no läbscht. –
Do isch dr elter Sohn i d Ferie cho.
Und äinischt z nacht, de Mon het still und häiß
Dur d Läde gluegt, so het mr öpper gchlopfet.
I uf und mäine, s seig im Chind nid wohl.
Do gspüri schon en häißen Arm am Hals,
Und öpper säit mr lys und fräch min Name.
Iez hani gwüßt wora! Dem hani s zäigt,
Was d Bärnermäitli sind! Scho mornderigs
Het d Madam um es anders Mäitli gluegt,
Und i bi brav und suber usem Hus.
Das het mr s to für s obenusewelle.
As alli chlynen iez es Häimet händ,
So freut s mi halt.“ „Ihr, Chöchi“, säit s Mareili,
„Ihr söttet au hürote, wänd r nid?“
Iez het si müeße lache: „Lueg det äne,
Wo s Hüsli stoht – mr fahre dra vrby –
Wont äine, won is Gmües und Anke bringt;
De nehm mi hütt no, wen i sälber wett.
Und dänk, en Burscht, wo feufezwänzgi ischt,
Und i bi vierzgi gsi! Jez wäisi nid,
Isch s wäg dr Hübschi oder wägem Gält.“
S Mareili het si gstupft: „Ihr, säged jo!
I möcht no luege, wen r Hochsig händ.“
„Näi, lueg, Mareili, s got mr jetz wi allne,
Wo müend go diene: we me gluschtig wer,
So het me nüt, und niemer nimmt äin blutt.
Und het me tusig Fränkli binenand,
So isch me z alt.“
Iez sind si mit em Schiff
Am Hus vrby und richtig stoht er dert
Und het si gseh und gwunke mit em Huet,
Und d Chöchi hetem mit em Lumpe gwäiht.
„Näi!“ säit s Mareili, „wen r doch nid wänd!“
„Lueg, s freut äin glych“, het d Chöchi zuenem gsäit,
„Wen äine chunnt und säit: ‹I hätt di gärn.›
Und gwunken isch no lang nid zäme’geh.“
VII
D Madam ischt äini vo de scharpfe gsy
Und äini, wo di andere Lüt mit Gwalt
Het welle ha, wi si hätt sölle sy.
Das het s Mareili mängischt müeße gspüre,
Und s het s jo nötig gha. Wen s aber d Chöchi
Nid tröschtet hätt, so hätt s em d Wält verläidet,
Wil s no sim äigne Chopf het welle fahre
Und no sim äigne Tramp. Den het em d Chöchi
Is Gwüsse gredt, und mängischt het si glachet
Und het em mit em Lache Freud und Muet
Zum Schaffe gmacht und z letscht het s sälber gseh,
As äis wo lehre mues, nid cha regiere.
Im Winter het s Mareili i sim Stübli
De Byswind gspürt; er het em mit dr Gäisle
Um d Schybe zwickt und het em d Jänerchelti
Dur alli Spält bis under d Decki gwäiht.
Yschalti Füeß het s gha und Ys im Becki
Und Ys am Pfäischter. S hätt ke Möntsch dra ’dänkt,
Bis äinischt d Chöchi ghört, wi s gwueschtet het.
Do het s verzellt, wi d Mueter amigs au
Häig müesse wueschte z stund- und z tagewys.
„Den isch di Mueter a dr Schwindsucht gstorbe“,
Het d Chöchi gmäint. „He, d Chranket het si gha,
Und d Chranket, das isch d Schwindsucht, gäled aber?“
Iez het do d Chöchi ärnschthaft zuenem gsäit:
„Mareili, säg dr Madam nüt drvo!
Si het e Furcht drvor und wen si s wäis,
As d Mueter a dr Schwindsucht gstorben ischt,
Si ischt imstand und schickt di usem Hus.“
Das het s nid rächt begriffe, as me s Chind
Chönnt schicke wäg dr Mueter. Mängi Nacht
Het s dra gstudiert und s eifach nid verstande,
Bis as em s d Madam sälber ufglöst het.
Und das isch dewäg cho. Zu irne Chinde
Het d Madam meh as nume Liebi gha.
Si het ene die neuschte Modechläidli
Und fyni Hüetli vo Paris lo cho.
Kes Bett ischt wäich, kes Lüftli warm gnue gsi,
Ken Dokter z tür, wen äis nid z wäg gsi ischt.
Do äinischt het ere s Mareili z obe,
Wo d Chind im Bett, di Große furt gsi sind,
Vo häime müesse ’brichte, dütsch und wältsch,
Wi s chönne und s d Madam verstande het.
Vom Vatter hets mit Flyß nid alls verzellt,
Was wohr gsi wer; er häig nid glueget für si,
Het s gsäit, si häig e schweri Chranket gha.
Den het s es langs und bräits vom Anneli
Und vo dr Bäsi gmacht, wi das es Chröttli,
Und si e gueti gäg de Chinde seig.
Iez, wo s a d Mueter dänkt, so isch s em gsi,
Es ghör und gsäch si wider dunde ligge.
Di lange Tage, s Chrankebett und d Chamer
Und jedes Wörtli, jeden Augeblick
Isch vor em gstande wi vo geschter här,
Und s Augewasser ischt em obsi gschosse.
Do het em d Madam würkli d Bagge gsträichlet
Und gsäit: „Ir guete Chind, so arm und jung
Und scho ke Mueter meh! Was het si gha?“
Zum allererschte mol ischt iez s Mareili
Verschrocke ab der Frog. Wi wen e Mueter
Di böse Buebe frogt: Wer isch es gsi?
Und alli zwüsche Furcht und Woret hange,
So het s en langen Augeblick nid gwüßt,
Söl s lügen oder nid. Den isch em gsi,
Es häig si doch wäg desse nüt z schiniere,
Gwüß häig si d Chöchi i dr Frau trumpiert.
Wo s aber gsäit het: „D Schwindsucht het si gha“,
So isch es gsi, wi we me mit dr Gäisle
Dr Madam ghaue hätt. Uf isch si ’gumpet:
„So, het si grüeft, worum hescht das nid ehnder
Wo d cho bischt, chönne säge? Nid e Stund,
Nid zäh Minute werischt bynis ’blibe!
Und iez es ganzes Johr um eusi Chind,
Mes pauvres enfants!“ het si zwänzgmol grüeft.
„I wäis nid, was r mäine“, säit s Mareili,
„Isch das e Sünd, wen öpper d Schwindsucht het?“
„E Sünd? e Sünd? Näi, as me frönde Lüte
Is Hus chunnt mit dr Chranket, das isch d Sünd!“
Iez het s Mareili gsäit: „I bi doch gsund;
Was händ r den mit mir?“ „So, du bischt gsund?
Wer het dr s gsäit? Wäischt nid, was d Dökter säge?
Grad das isch s trurigscht, as es d Chind no erbe,
Wen s d Mueter het. Und du hescht au de Wueschte,
I ha s scho mängischt ghört.“ Iez säit s Mareili:
„Jo, aber nid vo dem, iez säg ech s grad:
Das chunnt vom Byswindstübli überobe!
Dert het s mi packt und do bin i nid gschuld.“
„Seig gschuld, wer wel, i cha di nümme ha“,
Het d Madam gsäit. Und wonem d Träne chöme,
So het si fascht no sälber müesse briegge:
„Es goht nid anderscht, Chind; es isch mr läid.“
So het s Mareili müesse zämepacke.
Dasmol het s d Jurabärge lingger Hand
Und d Aaren uf dr rächte Syte gha,
Und s ischt em wohl und warm gsi, wo s vo wytem
Scho d Flueh het möge gseh, wo höch und lieb
Uf d Häimet abeluegt. Dr Aare noh
Und obem Stäibruch dure het s scho meh
A d Bäsi ’dänkt, was die ächt säg drzue.
Je nöcher häi, je schwerer het s es ’druckt,
Wo s aber häicho ischt, wo s alls verzellt,
Worom und wie, so het em d Bäsi s Härz
Und s Hus ufgmacht wi säbmol no dr Lycht.
Und s Anneli, wo s gseht, wer s Dorf ufchunnt,
Het scho vo wytem usem Pfäischter grüeft:
„Mareili, gäl mr schlofe wider zäme?“
VIII
Sächshundert Johr sind drüber gloffe gsi,
As d Äiggenossen i de höchschte Bärge
Am grüenschte See uf hertem Schwyzerbode
Für Rächt und Freihäit zämegstande sind.
Das sind no Manne gsi mit March im Rugge,
Mit Bluet im Härz und Munichraft im Lyb,
Mit Liebi gäge Chind und Wyb, mit Haß
Und Rach am Find, a sine Tier und Lüte.
Im Hergott händ si sini äigne Waffe
I Bärg und Wald vertlehnt; s het gchätzeret,
Wi wen de Roßbärg iez scho abe chem,
Und Roß und Harnisch sind im See versunke.
Di Junge händ no was dr Ätti ’glaubt,
Und niemer het uf d Syte ’dörfe stoh,
Wen disi ’bättet händ. Im ganze Land
Händ alli Freud gha oder alli ’briegget,
Und käine het sis Gras uf äigne Matte
Und Alpe gmäiht, de Bärg het allne ghört.
Wi d Chlätte sind si anenander ghanget,
Wi d Rose ’blüehjt und obem Blüehje gchratzet.
Vo frönde Here händ si Laschte träit,
Bis s gnue gsi ischt; do händ si d Chöpf ufgrüehrt:
Iez träged sälber, wen si träit müend sy!
Es tapfers Wort isch nie vergäbe gsi
Im alte Schwyzerland, s het zündt und ’brönnt,
Und wen en Ma gsi wer, wo mit sim Gält,
Mit Zeis und schlächtem Loh de Nochber ’druckt
Und d Armet gschunde hätt, das tapfer Wort
Hätt tapfere Tate grüeft und Rächt wer worde.
Stolz sind si gsi, voll Laschter und voll Tuget,
Voll Fläcken und so hell wi Gletscherys.
Im Schwyzerwage händ si d Achse gschmiert,
Mit Bluet und Schwäis, drum lauft er no wi ame;
Drum händ au i dr schönschte Summernacht
Vo allne Höchene di rote Für
Is Tal und gäg de bläiche Stärne zündt.
Vom Räinerbärg und ab dr Lägere,
Vo Gisli-, Wasserflueh, vom Wyßestäi,
Im Bärnischen und über Neueburg,
Durs Wattland y bis gägem Gämferegge
Händ d Jurabärge gflammt, en Fackelzug
Dr Schwyzergränze noh, und übers Land
Vom ewige Schnee, vom wyße Gletscherrugge
Vo tusig Alpespitz het s widerglüchtet,
E wunderbari großi Bundesfyr.
Us schwarzem Talgrund singe d Obeglogge
En Schwyzerpsalm; katholisch, refermiert,
Di ander Wält isch tief im Schatte gläge
Und het verstuunt i d Schwyzerbärge gluegt,
Wi s gwätterläinet het; im wyte Oschte
Händ armi Buren ufem herte Bett
De Chopf ufgha, und wo si d Chettene
A Hals und Arme wider abezieht,
So händ si doch vo Rächt und Freihäit traumt.
Am Morgen ischt es luschtigs Fescht verwachet.
Kanunneschütz händ s gweckt; mit blauen Auge
Het s ab de Bärge gluegt und d Möntsche gsägnet,
Und d Morgesunne het di goldige Chränz
Om d Hüser gwunde. Lang scho vor mittag
Sind d Schuelerchind an allen Egge gstande.
Wyß, rot und blaui Sundigröck und Hüet
Händ durenand bim Brunne näb dr Schuel
Es luschtigs Wäse gha. En fräche Bueb
Ischt über d Stroß de Mäitlene cho rüefe:
„Hütt chöme d Buebe z erscht, grad no dr Musig,
Und d Mäitli müend an Schwanz!“ Er het no glachet
Und Gyrigäbi gmacht, do chunnt vom Brunne
En lange Wasserstrahl, es Jubelgschrei:
„Do hesch fürs Murre, Studerannihans!
Iez chauscht jo z vorderscht mit dim nasse Huet!“
Zweu Buebli sind am Schuelhusegge gstande,
Wo d Stäge gägem Turnplatz abegoht.
De Fritz nimmt d Batze vüre: „Lue do, Sämi,
Gäl, du hescht nume zwee?“ De Sämi längt
In Hosesack, wird totebläich im Gsicht
Und säit: „I ha si nümme, sind verlore.“
So tonlos, troschtlos het er s gsäit, so sur
Isch s Mul verrisse gsi, so dicki Tröpfe
Händ us den Auge ’druckt, as vo de Buebe
Nid äine glachet het. S ischt alles cho,
Wi d Fleugen um es Liecht, für hälfe z sueche.
Im Gras und i de Stäine händ si gluegt
Und ufem Turnplatz bis an Brunne vüre.
S ischt alls vergäbe gsi. Wo s d Schwöschter ghört,
So chunnt si z springe: „Wart iez aber nume,
I säg s im Vatter!“ Do het s Läbe ’geh:
„Für was im Vatter? Du bischt iez e Rätsch!“
„E Rätsch, e Rätsch!“ händ alli Buebe grüeft.
Das het de Sämi grettet. Rot vor Täubi
Isch d Schwöschter wider furt. Di chlyne Buebe
Sind zämegstanden unden a dr Stäg,
Und jede het en Batze ’geh vo syne.
So het de Sämi s drüfach übercho
Für syni zwee, us Solidarität
Und rächter Chinderäiggenosseschaft.
Di Alte sind cho z trampe. Schaare Lüt
Sind umegstande; Buebe, won uf d Mäitli
Und Mäitli, won uf d Buebe gspienzlet händ.
Den isch de Zug dr Musig noh durs Dorf
Und obsi gägem Feschtplatz underem Bärg.
(En Chatzechopf, wo süscht mues Fürhorn spile,
Wo zweumol abgloh wird, wen s ußwärts brönnt
Und drümol i dr äigne Gmäin), es chlöpft
Und toset luschtig übers Tal ewägg.
Vo hundert Hüete glänze roti Mäje,
Vo tusig Röcke flügt de Staub i d Luft,
Und usem dunkelblaue Himel abe
Het d Sunnen über Chind und Lüt und Musig
Uf Chranz und Fahne, Stroß und Matte, Liecht
Und Augschtehitz lo trole chübelwys.
Wo dert e Matt am Waldrand nidsi goht,
Nid z wyt vom Dorf und glych so höch am Bärg,
As s Aaretal äim vor den Auge lyt
Mit Wald und Fäld i siner stolze Bräiti,
Und as äim d Freihäit mit dr Juraluft
Um d Stirne strycht, dert händ si d Büni gha.
Und ob dr Büni gägem Bärg sind d Lüt
Im Gras, im Wald und uf de Bänke ghocket.
Z erscht isch no alles leer gsi ufem Rütli,
E stilli Nacht. Den sind si vürecho:
„Der Bergweg öffnet sich, nur frisch mir nach!
Den Fels erkenn’ ich und das Kreuzlein drauf.“
Den isch äim gsi, me ghöri us dr Wyti
Das Mettenglöcklein in der Waldkapelle.
Iez, won all do gsi sind, het äine gsäit:
„Man pflanze auf die Schwerter der Gewalt!“
Wi wen s Landsgmäin wer. S het Händel ’geh
Wi d Lüt bis z oberscht a de Gletscherbäche
Di Vögt verflueche. Wo de Pfarrer mäint,
S wer besser, we me schwigti, händ si grüeft:
„Der sei gestoßen aus dem Recht der Schweizer,
Der von Ergebung spricht an Österreich!“
Den händ si zämen abgmacht, wi s mües goh,
Wi d Lischt und d Gwalt i d Burge bricht und s Für
Von allne Bärge s Land i d Waffe rüeft.
Den händ si d Hüet abgnoh und d Händ ufgha
Und häilig gschworen underem Stärnehimel:
„Wir wollen trauen auf den höchsten Gott,
Und uns nicht fürchten vor der Macht der Menschen!“
S händ alti Mannen a den Auge gribe,
Wo s fertig gspilt gsi ischt; die alte Zyte
Sind obsi cho, si händ vom Sunderbund
Und vo dr Gränzbesetzig afeh zelle.
Wo d Nacht do z grächtem abegfallen ischt
Uf s Schwyzerland, und d Musig agloh het,
Sind hundert Mäitlibäi uf d Büni ’gumpet.
Erscht iez het s Läbe ’geh und d Schwyzerfreud
Het d Fahne gschwunge, bis di chlynschte Glüet
Im hele Für gsi sind.
Spot, no den äise
Sind ire zweu dur d Matte gägem Dorf.
Die große Stärne händ mit schüchem Liecht
E schwachi Häiteri uf s Strößli gläit.
Im Bach noh aben isch es feischter gsi,
De Chopf im Laub und i de Neschte gha.
Es Heueli het ’brüelet a dr Halde,
Süscht het me nume s Wasser ghört im Bach.
Die zweu, wo zäme häi sind abem Tanz,
Händ au kes Wörtli gsäit. Gar häilig still
Uf alles ’Brüel und alli Musig abe
Isch d Nacht uf irem schwarze Ruehjbett gläge.
S het äis im andere d Hand ’geh obem Laufe,
Und langsam händ si nöcher zämegha,
Und d Händ sind wermer worden inenand.
Im Dorf bim erschte Brunne händ si gwartet,
Und äis hätt gärn im anderen öppis gsäit,
Und käis het ’dörfe. „Säg mr“, feht er a,
„Wi häißischt äigetli?“ Do lachet es:
„Mareili häißi, hesch es nonig gwüßt?
Und du, wo chunnscht du har?“ „Vo än am Bärg,
Wo d Füchs und d Hase tanze mitenand.
Min Vatter het es Häimetli im Tal
Und wen i guet tet, sötti äinischt erbe.“
„Wo schaffischt?“ frogt s, und er het gsäit: „He läider
Iez no dehäim. Es wird mr aber z dumm,
Im Jura ume z chräble. Wen i chönnt,
I chem scho morn do duren i d Fabrik.
Bin eus häißt s nume gcharschtet und für was?
Für nüt und nomol nüt; de Bur verlumpet.
Do hescht doch Gält im Sack.“ „So chum doch, Hans!“
Het s zuenem gsäit, und er: „I chem, Mareili,
Gwüß Gott, i chem, wen s Häimetli nid wer.“
„Jä bischt du nid dehäim und nid vo do?“
„Lueg, Hans, i cha dr das iez nid verzelle;
De ghörsch es vo de Lüte. Dert am Egge,
Dert woni bi dr Bäsi. Aber ghörscht,
De darfscht nid cho, i wäis nid, was si säiti.
Im Winter chunnscht den wider dure z Tanz.“
„Mareili, gim-mr no es Schmützli, gäl?“
„I? näi, was säischt au?“ S dräiht si wine Chatz
Und um de Brunne gägem Hüsli abe.
Er noh und het s am Ermel; lys und schüch
Het s öppis ufem rächte Bagge gspürt.
Enandernoh isch d Tör scho bschlosse gsi.
„I chume den im Winter“, het s no ghört;
Den isch es i sim dunkle Gade gstande,
Und s ischt em gsi, s mües häiter wärden um s
Vom hele Für, wo s gha het i dr Stirne
Und über d Bagge bis in Äcken abe.
S ischt z häiß gsi für is Bett; s het müeße lose,
Öb duß no öppis gang, öb niemer meh
Am Brunnen obe stöjh und abeluegi.
S het öppis welle dänken, aber d Zyt
Het vor und hinderem e Lucke gha.
Wo s under d Decki schlüft und bätte wil,
Goht s Bett und alles mitem z ringsetum
Im Takt wi d Musig blost, und näbem Brunne
Ischt äine gstande, het s am Ermel gha:
„Mareili, gim-mr au ... „ es ischt em drus
Und het no ghört: „I chume den im Winter.“
IX
All Tag het s Anneli si Arbet gha.
Wen s us dr Schuel cho ischt, am zächni, elfi,
So het em d Bäsi s Huttli vüre ’geh
Und gsäit: „Versuum di nid bis i d Fabrik,
S Mareili blanget druf!“ Erst im Durhäi
Het s gluegt wi d Chäber laufe, d Raupe chrüche,
Und d Schnägge d Hüsli schläiken uf dr Stroß,
Im Holz no aben isch es ab dr Stroß
Für besser z gseh, wi d Äicher turnet händ,
Und s Dorf uf het s den ’gäutschlet a de Brünne.
Gwüß isch im Anni niene wöhler gsi
As underwägs, wen s häizue trölet ischt.
S Mareili het em aber d Freud verdorbe,
Wo d Chranket cho ischt no dr Bundesfyr.
S ischt äinischt müeder häicho ab dr Arbet
Und früehj is Bett, und wo s verwachet ischt,
Het s gmäint, es häig e Schmitten i sim Chopf.
Und no e Nacht, so het s im Fieber gredt.
Nün Tag und Nächt isch s hert am Wasser noh,
Wo käis meh usechunnt. No mängi Wuche
Mit aller Gwalt und aller Liebesmüehj
Kes Wunder fertig ’brocht. Wi gärn hätt s gschaffet!
Wi gärn, wo s gägem Winter ’gangen ischt,
Hätt s ghulfe s Land abrume, Rebe hole,
Und d Rüebli mit de halbverfrorne Hände
Abhaue vorem Hus bis spot i d Nacht!
Drfür het s gfroren uf dr warme Chouscht
Und ’dänkt, wen s nume gägem Hustag gieng.
„Wo het s di ächt au packt?“ het d Bäsi gfrogt.
Und es het gsäit: „Das chunnt vo i dr Stadt;
Dert hani ame gfrore, mäjed Bäsi,
Und müesse wueschte, han ech s nie verzellt?
Iez geschter hani dänkt – i darf s nid säge,
Und ha s doch ’dänkt – i häig s halt vo dr Mueter,
Und d Madam häig doch rächt. Und lueged Bäsi,
I stirbe gwüß, eb s wider Früehlig ischt.“
Do het em aber d Bäsi nüt lo gälte.
Und wo s do traumet het i säber Nacht,
S gsäch nüt as roti Rose und di rötischt
Häig s übercho von äim, wo s lieb gha het,
So het si gsäit: „Wen s äim no dere traumet,
So stirbt me nonig grad, das chauscht mr glaube.“
Und richtig, no im glyche Wintermonet
Am zweute Sundig isch es mit de Gspahne
S erscht mol is Dorf. Und z obe, zwüsche Liecht,
Isch s Nochbers Emmi cho. Sie händ vom Tanze
Und vo de Buebe gha. Das donners Emmi
Wird duretanzet! Mini Bäi sind z lang;
Zwee Zoll müend ab und ehnder höri nid!
Am Mendig gohni uf de Stümpe häi.“
„Los, Emmi, isch es wohr, am nechschte Sundig?
Im Stärnen uß?“ „Wo wett s nit wohr sy?“ „Los,
Chunnt s ächt nid i dr Zytig?“ „Frog doch au
So dumm! Wer luegt für das i d Zytig? Wäischt,
Das traumet äim!“ „Gäl, Emmi, s dunkt di au,
Es gang mr guet? Was mäinscht ächt, chani cho?“
„Bis emol nid so dumm und blyb dehäim!
Grad s Tanze macht dr wider roti Bagge
Und bringt dr s Bluet und alles durenand.
Das macht di gsund.“ Iez het s Mareili gsüfzget
Und ’dänkt: „I mues jo goh, i mues go luege!“
Wo s do eläi gsi ischt, het s uf dr Chouscht
Us Traum und Hoffnig glänzig Fäde gspunne:
„I chume den im Winter“, het er gsäit.
Jo, wen er s wäis! Äba, er cha jo froge
Und d Zytig läse. – Wen i sicher wer!
Und wen i no so gsund wer wi im Summer!
Und wen em brichte chönnt! Iez isch halt bös. –
O Hans, wen d wüßtischt win i chrank gsi bi!
Wen d wüßtischt, as i nümme cha go schaffe
Und as i bläich und mager bi und müed!
Wen d s wüßtischt, wen dr s scho verbotte ha,
De chemischt glych cho luege, Hans. S wer schön,
Wen d chemischt, wen d no äinischt z nacht
Wen d säitischt zu dr Bäsi: „Isch es dinne?“
Gogrüeßdi! säiti, so, chunnscht du zu mir?
Lueg, s besseret iez gly, s goht nümme lang. –
Chunnscht ächt am Sundig? Lueg, i trou dr nid;
S het gar vil Mäitli änevör am Bärg
Und erscht no rychi, käini, wo nüt händ.
Was händ em d Lüt ächt gsäit? Gwüß het er gfrogt,
Den händ si gsäit: „Was wit doch au bi dem?
Das het jo nüt, as was em d Bäsi git.
D Vatter ischt im Zuchthus. I dr Fröndi,
Wo s ischt go diene, händ si s wider gjagt.“
Gäl, glaubscht nid alles, wo si vo mr säge?
S wer besser gsi, i hätt dr s sälber gsäit,
Den wüßtischt doch, wora. Am nechschte Sundig
Muescht alles wüsse, was i sälber wäis,
Und so wi s ischt. De muescht mr alles wüsse.
Den wen i s gsäit ha, wäm-mr wider tanze
Und luschtig sy wi a dr Bundesfyr.
Und nochem Tanze… Hans, i wäis s halt nonig,
I wäis s nid, Hans…
So het s de Sundigobe
Vertraumet und die glänzige Fäde gspunne.
Dur d Wuchen isch es gsünder, stercher worde,
Und wen s nid gsi ischt, het s es emel ’glaubt.
S het nid uf d Müedi gluegt und gmacht und gschaffet,
Wi we men a dr Armbruscht d Schnuer vo Hand
Is Schloß wil zieh, me zwängt und byßt uf d Zänd
So het s es dureghaue bis am Samschtig,
Und z nacht het s gsäit: „Jez, Bäsi, isch es ’gunne,
Iez glaubi, chönnti wol go tanze morn.“
„Was tanze?“ säit si, „s isch dr doch nid ärnscht?“
„Wol, Bäsi, morn im Stärne; darf i goh?“
Iez het em d Bäsi scharpf is Gwüsse gredt:
„Mareili, dänk, was d säischt. Vor vierzäh Tage
Hescht no vom Stärbe zellt. Iez witt go tanze.
Dem säit me Gott versuecht!“ Do feht s a briegge:
„Iez hani so vil gschaffet sid em Sundig!
Ir gsehnd doch, as i mag.“ „Näi los, Mareili,
Du bischt no chrenkner as es sälber wäischt.
Was hescht drvo? En churzen Augeblick,
E schöni Stund, drfür e Wuche z lyde.
Wi doch die junge Lüt efange sind!
Nüt gilt as d Wält; und wen en Ängel chem
Und mitem goldige Schwärt vor d Töre stiehnd
Und säiti: ‹iez isch s gnue!› si hörte nid,
Bis s hinderscht Päärli tod am Bode leg.
Mareili, s isch mr häilig ärnscht drby:
Es chönnt din Tod sy. S Läbe hanget dra.“
„Und wen i stirbe dra! I mues go tanze.“
„Das ischt e Sünd. Gott wel dr si verzieh!
De gohscht din äigne Wäg. So säg den nid,
Wen s böser chunnt, es häig dr s niemer gwehrt.“
Die Nacht het s gchutet i de Jurabärge
Und großi Wulke gha; wi schwarzi Manne
E Trybjagd gmacht, vorus di wyße Hünd,
Und hindenoh e neui schwarzi Gschaar.
Den isch de Vollmon wider häiter still
Am Himel gstande wines großes Liecht,
Wo i dr Häimet usem Pfäischter schynt.
Me het nid gwüßt, was d Nacht dr Wält wil bringe,
En schöne Sundig oder Sturm und Schnee.
X
S isch mornderigs es Wätter gsi, as d Hünd
Und d Chatze gärn am Ofe ’blibe sind.
Di junge Mäitli nid. Im Stärne händ
D Trumpete gjuchset und de Baß het grumplet,
Und gfrore het ekäis. Chuum zwüschem Tanze
Het öppen äis am Pfäischter glost wi s macht,
Und wi de Risel über d Schybe fahrt,
Und gsäit: „Es haglet Chatzen uf dr Stroß.“
S Mareili het dr Bäsi z obe gsäit,
Es tanzi nid, s gieng aber gärn go luege:
„Gwüß bini wider do bis gäg de nüne.“
S erscht mol het s dewäg gloge. I dr Chuchi
Het s no chli gwartet, d Fallen i dr Hand,
Und s ischt em gsi, so chön s nid usem Hus.
S het a dr Tör no glost, öb d Bäsi dinne
Zum Anni öppis säg, und bime Hörli
Hätt s wider umgchehrt. Aber under äinischt,
Wo s ghört, wi d Bäsi gäg dr Töre chunnt,
„S ischt rächt, as d chunnscht, het s Emmi gsäit im Stärne,
s wird guet, i säg dr s.“ „Emmi, ischt er do?“
„Natürli ischt er. Lueg er gfallt mr halt,
I sprung em grad an Hals, wen s niemer gsecht!“
„Was du? an Hals? I wett dr s roten, Emmi!“
Und s Emmi lachet lut: „Du emel nid!“
Jez het s Mareili halb verschrocke gsäit:
„Er isch doch wäge mir do dure cho.“
„Er? wäge dir? Do chunnt er, frog en sälber!“
En große Burscht mit blondem Schnauz und Hor
Chunnt uf si dar. Iez mues s Mareili lache:
„Das isch doch nid... „ Do chunnt s em z Sinn, as niemer
Sis Ghäimnis wäis, s wird rot bis under d Hor
Und suecht im ganze Saal. S isch mänge Hans
Drin ume ’gumpet, numen äine nid,
Wo z erscht hätt sölle cho. Do sitzt s a d Wand,
Wo s d Tör het möge gseh und luegt und wartet,
Und d Musig het em wi mit Mässerspitz
Sis Härz verwüehlt e langi bösi Stund.
All mol, wen s Emmi anem duren ist,
Het s gluegt und glachet und sin Wili gstupft.
S Mareili het no immer ’glaubt, er chöm,
Er mües no cho. Und erscht wo s nüni schloht,
Het s d Tränen abegschluckt und afeh tanze,
Und alls vergässen obem wilde Spil.
Je wilder daschte lieber! Im Galopp
Gradus und z ringsetum, es glüehnigs Für
Im bläiche Gsicht.
Het d Dili zitteret und d Pfäischterschybe
Händ gchläfelet. „Es förcht äim bald, wi s goht,
Het äine hinderem Schoppe vüre gsäit.
Wen d Dili lies und uf is abechem!“
„S wer gwüß nid schad für alls, wo drunder leg!“
Het öpper gmacht, und de wo s gsäit gha het,
Het gschwind de Huet i d Augen abe ’druckt.
Z erscht het en niemer kennt; den underäinischt
Het s Läbe ’geh: „De Fridel!“ händ si grüeft.
„Wo chunnscht du har?“ „De Tüfel het mi ’brocht,
Er cha mi nümme bruche.“ „Chum verzell,
Wi händs di gstriglet z Länzbig äne?“ „Glatt,
Bis d Rolle wider wachse!“ het er glachet.
Iez sind di beschten umen ume ghocket,
Und er het ärnschthaft gsäit: „I säg ech s, Manne,
Det äne chunnt me z Ehre, we me wil,
Und öppis glehrt het, wo nid jede wäis.
Mir händ si agseh, as i gschyter bi
As die, wo süscht vo do dert dure chöme.
Drum händs mr vürsi ghulfe, z erscht i d Chuchi,
Und den zum Schrybe. Glaubed s oder nid,
De Herr Tiräkter het mi lieber gha
As alli sant em Pfarer. Geschter z nacht
Het s ghäissen, i chön goh. Do säit er zue mr:
‹Sie›, het er gsäit, ‹Sie chönne bynis blybe,
Und z letscht Tiräkter wärde, wen i stirbe.
Gwüß wäis me nid, wi s goh mues oni Sie.›
‹Näi, Herr Tiräkter›, hani zuenem gsäit,
S wer wäg dr Gmäin nid rächt. I mues go luege,
As s Ornig git dehäim, i wil si lehre
Solyder sy und d Sache zämeha.
Dert isch min Platz. Do äne, Herr Tiräkter,
Git s gwüß no äin, wo s besser macht as i›“ –
Z erscht händ si gläubig glost und s Mul ufgspehrt,
Den het s es Glächter ’geh an allne Tische,
As d Lampen a dr Dili gschwamplet het.
„De Fridel und Tiräkter!“ händ sie grüeft.
„Hoch soll er läben! Herr Tiräkter hoch!
E Fläsche, Stärnewirt!“ De Herr Tiräkter
Het alli Ehren agnoh sant em Wy
Und sini große Tate z Länzbig ’brichtet.
De Stärnewirt het sälber öppis gwixt,
Und lüschtiger isch ’gange weder dobe
Bis Mitti Nacht. De Fritz het ’dirigiert
Und prediget: „I wil ech lehre sufe
Und s Züg verhuse! Schaffe müend’r, Manne,
Und z Chile mit dr Frau und Psalme singe!“
Und „Bravo, Herr Tiräkter!“ händ si grüeft.
Am zwölfi stoht er uf und trümlet use,
Und woner ghört, wi dobe d Musig goht,
Wi s schlyft und hopset und wi d Buebe juchse,
So fahrt s em au i d Bäi und zieht en ue.
De Wirt het grüeft: „I hulf do unde blybe,
Wen äine gsoffen ischt!“ „Was gsoffe?“ gröhlet er,
„Go tanze wili, d Freihäit wili fyre!“
So springt er d Stäg uf.
Sind Mäitli gstande. S äint, wo s d Stimm erchennt
Und uf dr Stäge d Hor und d Auge gseht,
Wo s früehner mängischt gseh het, geusset uf
Und het si a dr Mur. – Er merkt no nüt,
Und erscht, won alli Mäitli vorem fliehnd
Und sys eläi gsi ischt, het er s erchennt.
„Hetz Donner und... Mareili!“ het er grüeft.
S het halber tönt, wi wen en Möntsch vertrinkt
Und halber wi us Freud. Er streckt em d Hand.
S Mareili het nid glost und nümme gluegt
Und d Stäg ab welle flieh, do packt er s fescht
Am rächten Arm und wil em öppis säge,
Und woner d Wort nid findt, so lachet er
Mit bsoffnem Mul und macht en wüeschte Gspaß:
„Was mäinscht, Mareili, wäm-mr zäme tanze?“
Do luegt s en a, öb das sin Vatter seig
Und ryßt dr Arm ewägg, d Stäg ab und furt,
Und wi wen s d Gäislen ufem Rugge hätt
Isch s häizue gsprunge.
XI
Am Mendig vor Mittag isch s Anneli
Cho luege, öb s Mareili immer nonig
Wel ufcho. S het no gschlofe; aber chuum
Isch s Anni dusse gsi, so het s im Bett
De Chopf ufgha und glost und wen es Tönli
Von ussen iecho ischt, isch s zämegfahre.
Wo d Bäsi chunnt, so het s scho wider to,
Wi wen s no schlief und het si nid verrodt.
Si het em d Hand uf d Stirne gläit und gspürt,
Wi s brönnt und winem d Schlöfe gchlopfet händ.
Do gseht si, wi s es schüttlet i dr Decki,
Und iez het s ’briegget, wi wen s alli Not,
Wo d Wält scho gseh het, usebrüele müeßt.
„Was het s ächt au?“ isch s Anneli cho froge.
„Es briegget, säit si, wil s nid gfolget het;
S schadt nüt, mr wänd s lo briegge.“ No Mittag
Isch d Bäsi wider zuenem. „Gsehscht iez“, säit si,
„Wi d s Fieber hescht, wi s wider brönnt im Chopf?“
Das wetti lyde. Bäsi, i bi schlächt,
De schlächtischt Möntsch, wo uf dr Ärden ischt.
Agloge han ech geschter, tanzet hani.“
„Hesch gmäint, i glaub dr s? Mäinscht, i wüß nid au,
Wi s goht bim Tanze? Mit em beschte Wille
Blybt äis wi du nid stoh, wen d Musig spilt.“
„Woll, wen i welle hätt! Das quelt mi ebe,
I ha jo gar nid welle. Gloge hani!
Und s gscheht mr rächt, wen d Chranket wider chunnt.“
„Jo Chind, de hesch di Stroff. Und wägem Lüge,
I wil dr das verzieh. Iez aber äis,
Das möchti wüsse vo dr: was di geschter
Mit s Tüfels Gwalt zum Tanze zoge het?“
Iez het si s gwüß vernoh, het s Mäitli ’dänkt
Und d Bagge gläitig under d Decki gha.
Den het s en Alauf gnoh: „I wil ech s säge,
Er ischt jo doch nid cho, er chunnt jo nümme.
I ha drum gmäint, er chöm, er het s versproche,
Versproche het er s a dr Bundesfyr
Und het mi glych vergässe sidem Summer.
Iez säg ech s halt: Er isch vo än am Bärg,
Wo d Füchs und d Hase tanze mitenand,
Und wen er guet tuet, sött er äinischt erbe.“
„Was brichtischt au?“ het d Bäsi müesse froge,
Und s Chind ischt immer meh is Fieber cho
Und het vom Hans verzellt, halb was s erläbt
Und halb was s traumet het, und i dr Angscht
Isch d Bäsi gsprunge go im Dokter brichte.
Und wo s es Tönli ghört, so hocket s uf
Bolzgrad im Bett und rüeft: „Iez chunnt er, Bäsi!
Was muesi mache? muesi mit em furt?“
„Was furt? mit wem?“ „He mit em Vatter“, säit s,
„De Vatter isch doch do.“ „Das isch nid wohr“,
Het d Bäsi gsäit, „es traumet dr, Mareili.“
„He woll, im Stärnen ussen ischt er gsi,
So – wüssed r, so grusig voll wi ame.
Er het jo gsäit, mr wele zäme tanze.
Hütt chunnt er mi cho hole, lueged denn!“
„Und s isch nid“, säit si; „we me s Fieber het,
So gseht me meh as disi. Schlof du, Chind!“
Wo z obe dussen öpper gstopfet het,
Het d Bäsi ’dänkt, iez chöm gottlob de Dokter,
Und isch go zünde. Wo si d Tör ufmacht,
So stoht si vorem Fritz. De isch cho luege,
Wo d Mäitli wone, het sis Vatterrächt
Und Liebi vo den äigne Chinde gsucht.
Z erscht het em d Bäsi d Hand nid welle geh;
Erscht woner lachet: „Lueg, i ha si gwäsche!“
So het si gsäit, er söl i d Stube cho.
Dert feht er a: „S Mareili möchti wider.
Mr wone wider zäme. S cha mr choche,
D Hushaltig mache. Gwüß, s mues anderscht cho
As s ’gangen ischt.“ „Jo, we me s glaube chönnt!“
Het d Bäsi gsäit. „So lieb mr s Mäitli ischt,
I geb dr s, wen i wüßt, as s anderscht chem.“
Wo syne ghörti, z oben öppis warms,
Wen s dusse gfrürt, so bleeb me gärn dehäim.“
„Und wer isch gschuld, as d iez kes Häimet hescht?“
Het d Bäsi gfrogt. „Jo“, säit er, „wer isch gschuld?
Du hesch es mit dr Frau, das wäisi scho.
S sind alli glych: Hustüfel, Gassenängel.
Mir het si s Hus verläidet mit em Gchähr,
Und vor de Lüten isch si s Schöfli gsi
Und i de Wolf.“ „So!“ fahrt iez d Bäsi uf,
„Mues d Frau no gschuld sy? Gäl, si wehrt si nümme?
Du hesch si töt. Nid mitem Mässer, näi,
Das wer e Gnad gsi für si. S git en Tod,
Wo zähmol schlimmer ischt: wen öpper langsam
Von innen use stirbt. So mängi Nacht
As du nid häicho bischt und diner Frau
Nüt z lieb to hescht, so mängischt isch si gstorbe.
Iez witt no s Mäitli hole. Mues s em goh
Wi siner Mueter? Mues es au in Bode?
Do lueg, de hescht no äis, no s Anneli.
Witt das nid au no grad?“ „I säg dr s jo,
S mues anderscht cho, i goh is Tämperänz.
De Tüfel söl mi… „ „Fritz, verschweer di nid!
Me wäis wi s goht, i glaub dr s äifach nid.
Gottlob isch s Mäitli chrank, de wirsch es wüsse,
Und cha nid mit dr furt!“ „Chrank?“ het er grüeft.
„Das glaub, wer wil. Wen äis bis z nacht am zwölfi
Cha umegumpe! Chrank? Das isch so gsund
As d Sou im Stal. Verschwore händ r ech,
Iez wäm-mr luege, wer de Vatter ischt!“
Er gumpet uf und springt a d Chamertör
Und d Bäsi noh und ryßt en wider z rugg:
„Do usse blybscht und losch mr s Chind i Ruehj!
Es chönnt sin Tod sy, wen s di dewäg gsecht.“
S het nüt meh gnützt. Won er si i dr Wuet
Ewägg wil rüehre, isch scho d Tör ufgange.
Im Hömli isch s Mareili usecho
Mit halbverstörtem Blick. Wo s gseht, was goht,
Springt s zwüsche beedi: „Vatter“, rüeft s, „i chume,
Loh aber d Bäsi goh!“ den trümmlet s z rugg
Und eb si s gha händ, ischt em s dunkel Bluet
Us Mul und Nase gsprützt und mit em Chopf
Het s hert und hohl uf d Chamerschwelle gschlage,
Wo s i dr Ohmmacht zämebrochen ischt.
Iez het de Vatter still dr Bäsi ghulfe
Sis Chind is Bett tue. Wo de Dokter chunnt,
So ischt er usegschliche, her vo wytem
Gseh wi si dinne mit em Liecht i d Chamer
Und wider use sind, und wo de Dokter
Durs Dorf abchunnt, so stoht er em in Wäg.
„Chunnt s wider zwäg, Herr Dokter?“ het er gfrogt.
Und woner ghört, es seig ke Hoffnig meh,
So het er ’briegget wines Wäisechind. –
Wo d Bäsi monderigs und übermorn
Und mänge Tag no gfrogt het bi de Lüte,
Het niemer öppis vonem welle wüsse.
Si häigen äine gländt. S ischt öpper abe,
Go luege, öbs en seig. Und z Basel unde
Im Channefäld, wo s ire tusig ligge,
Wo nümmen ufstöhnd, händ si en vergrabe.
XII
Lang vor dr Wienecht sind di wyße Vögel
Vom Himel cho, und d Chind händ d Schlitte gholt.
Wen s Anneli uf siner höche Gäiß
Is Gräbli gfahren ischt, händ alli glachet,
Und s Nochbers Sämi änevör am Brunne
Het s allmol gschneeblet, wen er s gseh het cho.
S het aber gwüßt, wi s dem mag Mäischter gwärde,
Und s nechscht mol het s em grüeft: „Du bischt jo nume
De Batze-Sämi, du!“ Das het de Sämi
Nid chönne ghöre sid dr Bundesfyr:
„Wart aber iez!“ Do streckt s em d Zungen use,
Und eb er s packt gha het, isch s uf dr Gäiß
Durab und häi. – Mit chalte Schneebelhände
Schlycht s gäg dr Chamer, wo s Mareili lyt
Und düßelet zum Bett und het em d Händ
„Gäl Anneli“, het d Schwöschter zuenem gsäit,
„De hesch mi lieb und d Bäsimueter au?
Und gäl, de folgischt, wen si öppis säit?“
„I folge jo“, het s gsäit und nid verstande,
Was d Schwöschter mäint, und wo si gar nid lachet,
So isch es gläitig wider usegsprunge.
„Ihr, Bäsi“, het s Mareili wyter gredt,
„Wen i den nümme do bi, müend r s chly
No lieber ha as mi; das folget scho
Und lügt ech nonig a.“ „Was redscht doch au?
I säg dr s jo, das isch scho lang vergässe“,
Het d Bäsi gsäit. „Jo aber, wen s es lehrti
Und word win i, den säite d Lüt im Dorf,
S seig äis wi s ander. Bäsi, wen i dänke,
Wi s iez no allne von is ’gangen ischt,
So sött s us äim doch öppis anders geh.
I wett i gsecht, wi s Anneli den äinischt
Drhär chunnt ame Sundig, gsund und schön,
Und wi s vor käim mues d Auge z Bode ha,
Und all Lüt säge: Das isch glych es bravs.“
„Mareili, stirb mr nid“, het d Bäsi ’briegget.
„I cha s nid träge. Lueg, iez bin i gschuld,
As er is Wasser ischt. Er het no d Hand
As Ufer gstreckt und grüeft, i söl em hälfe.
I han em d Finger abem Balke glöst
Und han en zmitzt i d Aaren use gstoße.
Das quelt mi iez, so lang i s Läbe ha.“
„Wer isch den gschuld as i? Wäg eusem Vatter,
Iez gsehni wi s vom Hergott gmäint gsi ischt:
I hätt em sölle hälfe; glaubed s Bäsi,
Für das isch d Chraft und d Gsundhäit umecho.
Drum isch es dopplet rächt, as i mueß stärbe.
Iez dänki aber hinechtie, de Pfarer
Het äinischt i dr Underwysig gsäit,
Zum Stärbe bruch me numen äis Gibätt:
‹Gott sei mir Sünder gnädig!› Alli glych,
Nid äine stöhj vora. Isch das nid schön?
Den ghöre mr doch alli wider zäme,
De Vatter, d Mueter, ihr und dänk au i:
S sind alli, aber käis eläigge gschuld.
Und alli tusig Möntschen uf dr Wält,
Vo wytem chöme si und us dr Nöchi
Und gänd enander d Händ im wyte Chräis
Und luegen obsi, wo me s himmlisch Liecht
Vil schöner weder d Morgesunne gseht.
Und alli tusig fallen iez uf d Chneu
Und bätte mitenand.“ Ganz still het d Bäsi,
Wo s dewäg gredt het, glost. Den het si gsäit:
„Wi du äin tröschte chauscht! Wo chunnt s dr här?“
„Es isch mr wines großes häiligs Bild,
Wo näumen i dr schönschte Chile hanget,
Und ha s doch niene gseh! O lueged au,
Wi s funklet i dr Höchi, immer schöner!
Und immer tiefer falle d Lüt an Bode,
Und mir sind z mitzt im Chräis und bätten au.“
Und s Stärbe wer em gsi, wi we me gärn
Es alts verdräckets Chläid uf d Syte hänkt
Und inen neue warme Chittel schlüft.
Am Morgen aber het s dr Bäsi grüeft:
„Das möchti glych no wüsse, wägem Hans,
Worum as de nid cho ischt a dem Sundig.“
„Er het dänk gfrogt, den händ em d Lüt scho lang
Vo diner Chranket zellt“, het d Bäsi gmäint.
Do lachet s halb: „Wen s nume das ischt, Hans,
So ha di glych no lieb.“ Den handcherum
Het s wider lislig ’briegget i dr Decki.
Und under Tags het s hundert mol im Hans
Di liebschte Näme grüeft. Wo z obe spot
No s Emmi chunnt, so het s em s müesse säge:
„De wäischt jo wäge mym, wo a dem Sundig
Nid isch cho tanze. Lueg, i möcht no wüsse,
Öb s wäg dr Chranket ischt. Er het dänk ehnder
Es anders, wonem gfallt.“ „Das wäisi bald“,
Het s Emmi gsäit, „i kenne mängs det äne;
Heb no Gedult bis morn, den muesch es wüsse.“
Do z nacht het s numen a sim Hans gstudiert,
Und d Yfersucht het s wi mit Chettene
As Läbe ’bunden und em s Härz verschnüert.
S het nüt meh glaubt, was s geschter gsäit gha het,
Und mängischt grüeft, es seig no z jung zum Stärbe.
Wen s d Bäsi tröschtet het, so isch es wider
Verschrocken ab dr äigne böse Schwechi,
Am halbi vieri isch es rüehjig worde,
Und usem Egge näb dr Stubetör
Isch öppis wi uf Gäischterfüeße cho.
E wyßi Gstalt het d Chamer häiter gmacht
Und het im Chind e Hand uf d Stirne gläit.
S het gwüßt: das isch mi Mueter. Wi im Himel
Isch s worden ums, ke Angscht, ke Yfersucht
Kes böses Gwüsse het s meh chönne ha.
Si het kes Wörtli gsäit und doch het s gmäint,
Es ghör si rede, lieb und guet wi ame,
Näi lieber, besser, wi me s nid cha säge.
Den isch si zuenem gläge. Warm und z fride
Händ beedi zäme gschnufet wi vor Zyte,
Wo s Chind am Sundigmorge zu dr Mueter
I d Chüssi gschloffen ischt. – Dr ander Tag
Het s nüt meh gchlagt und numen öppe gsäit:
„Ietz stirbi gärn, i goh jo zu dr Mueter.“
Den händ em d Auge glänzt vor Säligkäit.
Vom Hans het s gsäit: „Ir müend nid mäine, Bäsi,
I seig no s glych wo nächt. Näi, wen i wüßt,
As s wäg dr Chranket wer, i chönnt em säge:
S isch schad, i hätt dr s ander au verzoge.
He gwüß, s ischt wohr, was hätt er doch a mir,
A somen arme Lumpemäitli gha?“
Eb s Emmi cho ischt, isch s Mareili gstorbe. –
Vier Bueben us dr glychen Underwysig
Händ gsäit, si wele s träge. Sini Gspane
Und wo si s dussen abgstellt händ im Sarg.
Wie graui Umhäng sind die schwere Wulke
De Bärge noh und i de Bäume ghanget,
Wi säbmol, wo si d Mueter furtträit händ.
Bim letschte Värs het d Sunne s Gwülch verrisse
Und het en Augeblick mit wyßem Liecht
Uf d Mäitli abegluegt, wo gsunge händ.
Den sind si mitem gäg dr Chilen use.
Weblink
ändere
Commons: P.Haller Juramareili – Sammlig vo Multimediadateie