Text:Rudolf von Tavel/D’Frou Kätheli und ihri Buebe/Kapitel 1.4
Viertes Kapitel
So rosig wie ihrne beide Gescht isch es a däm Morge der Frou Kätheli nid juscht z’Muet gsi. Der Himmel isch zwar über Hünige nid minder blau gsi als gäge Bärn abe. Und na der Gwitternacht het alles grad no einisch so früsch und saftig usgseh. Ds Gras isch ja gstande, so dick, daß me mit der Sichle schier nid derdür cho isch. Aber wär weiß, villicht het juschtemänt alli di Herrlechkeit der Schloßherri wieder i ds Bsinne bracht, daß im ganze Wäsen äbe doch d’Seel fähli. Und was am vordere Tag i ihrem Härz wieder erwachet isch, het nere jitz, wo si’s vo der Hand het gwise gha, vo neuem afa wehtue. Si isch sich sälber vorcho wie nes wäggworfes Guet. Si het wohl gwüßt, wieviel Liebeschraft i nere versteckt glägen isch. Scho mänge Ma — und gwüß nid leidi drunder — het si gschickt ga Band houe, und si het sech ybildet, si wüssi, warum. Aber geng und geng wieder isch es erwachet i nere, geng isch d’Frag wieder uftouchet, ob si eigetlech rächt ta heigi, Wittib z’blybe. Hütt isch du no d’Überlegung derzue cho, daß si eigetlech es Herrschaftsrächt ybüeßt heig mit däm Mühlihandel, und mit ihrem übermüetige Briefli heig si ihre Vatter vo neuem beleidiget.
Ja, si het gar nid so heiter dry gluegt, wie der Himmel, wo si nam Abryte vo dene Herren isch ga luege, ob ds Gwitter ihri Rosen arg verstrublet heig. Chuum isch si derhinder gsi, so hei d’Hünd im Hof agä, und das wüescht; es het se dunkt, si tüeje ganz aparti hässig. Wo si geit ga luege, het si grad begriffe: Der Chychi-Gläis vo der Tanggelen isch cho z’tschirgge, e verhudlete Buur; wo afange geng der Ate vo nere Wuche het müesse zsämespare, für vom Lochebärg zum Schloß abez’cho. Sys Gschlarp und sys Schnubbe hei d’Hünd geng ganz bsunderbar ghelkt. Und natürlech, für nüt isch dä alt Ma nid cho.
«Was fählt, Gläis?» het d’Frou Oberschti gfragt.
Chchch — chchch — chchch het er gsaaget. «Dsch Dach isch mer am Ygheie, sch het’sch nächti schuderhaft erhudlet. Wiisch, der Dachstueu isch düryhe gfuulet u murb, er broschmet ume so u u dsch Wascher luft mer i d’Stuben ache — chchch — chch.»
«Aha gäll, das het enandere nid gärn, du und ds Wasser! Du schmöcksch aber nid am beschte.»
Der Chychi-Gläis het wohl gwüßt, was d’Frou Oberschti mit däm het welle säge, het nere geantwortet, wie wenn sie würklech gseit hätti, was er erwartet het, und gseit: «Nii, nii, gwüsch nid, Frou Oberschti.» — Der Stöphi, wo underdesse derzue gloffe gsi isch, het ob der Antwort schuderhaft müesse lachen und het wellen afa Gspaß trybe mit dem Gläis; aber d’Mama het ihm’s verwise: «Gang, säg ne, si söllen ihm z’ässe bringe!» Der Stöphi het gwüßt, was das het welle säge, nämlech, wenn er sy Gspaß mit däm Ma well ha, so syg er hie nid erwünscht. Er isch flugs i d’Chuchi ga befäle, me söll z’ässe bringe, und isch im Huus blibe.
«E e!» het d’Frou Kätheli fürgfahre, «gib mer nid öppis a. Du hesch aber Brönnts im Mage.»
«Mm, wiisch, i bringe’sch haut nid usch de Chliideren usche. — Ha scho lang lang nüt meh gnoh.»
«Ja ja, wie chäm’s de i d’Chleider? — Aber säg, was wottsch eigetlech?»
«Em äbe — i hätti d’Frou Oberschti weue gfragt ha, öb schi nid öppen esch vürigsch Tandli hätt, für dsch Dach zwägz’mache.»
«I will de der Fritz schicke cho luege, und dernah, wenn d’wottsch Ornig ha und nüt schnapse — versteisch? — so wei mer de luege.» —
Underdesse hei si us der Chuchi z’ässe bracht, und d’Frou Oberschti het dem Chychi gseit: «Läb wohl, und stell di brav!» Si het ihm chuum der Rügge gchehrt gha, so het er i sy Chachle brummlet und derzue mit dem Löffel drin ume gnüelet: «Läb wou — läb wou, mit wasch donnersch söu üseriine wou läbe — donner — donner?»
D’Frou Kätheli het nachhär der Stöphi häregnoh und ihm e ghörigi Lätzge gä. E Wohlerzogene lachi nie über d’Bräschte vo arme Lüt und am allerwenigschten e Junker über ds Eländ vo dene, wo uf sy Hülf agwise syge. «Jitz geisch dä Namittag mit dem Fritz i d’Tanggelen ufe, luegsch dä Schaden a und chunnsch mer cho brichte. Aber du sott ordlech sy mit dene Lüte und sottsch der Schade sälber aluege. Der Fritz söll der hälfen und rate, aber i wott de wüsse, was du gseh hesch. Du muesch o lehre d’Herrschaft füehre, wie dy Vatter se gfüehrt het. Und es mueß mit Grächtigkeit und mit Erbarme gscheh, wenn öppis derby söll usecho.»
«Aber amene settige Hudilump und Schnapser?» meint der Stöphi.
«Du muesch äbe dänke, daß settigi d’Hülf dopplet nötig hei. Derfür hei mir meh Verstand übercho, daß mer für settigi Trappeni chönne dänken und luege. Das heißt regiere. — Wenn der Chychi-Gläis verlumpet isch, so müesse mer jitz derfür sorge, daß syni Chinder descht besser wieder vürchöme.»
D’Frou Oberschti isch ob däm wieder i ihres Täller cho, wie me so seit. Si heig doch rächt gha, der Junker Chronyse z’verschicke, het si gfunde. Zletscht und am Änd blyb si Herr und Meischter z’Hünigen und chönni am beschten ihri Buebe brichte, wie’s gah müeß. Ganz ds Gäggels isch si worden ob em Gedanke, daß nere hütt — zum erschtemal wieder sit dem Tod vo ihrem Ma — der Humor uf ds rächte Trom ghulfe heig.
Am Namittag, wo der Chychi-Gläis vor sym verhudlete Huus der Bärg ab luegt, gseht er der Schloß-Fritz mit dem Junker Christoph derhär cho. Da fat er a flueche. Di vertatterete Füüscht het er gäge Fritz usgstreckt und brüelet: «We nume der Tüüfu ne wurd verblitzge, dä Schloßhung, dä verfluecht Spion! Du chunnsch mi nume cho wörgge, du Kujoniercheib. I wiisch scho, wasch dasch gä söu. Der hingerscht Chrumme cho erläsche chöme schi iim, di Bluethüng, u we schi nüt finge, scho muesch me no uf d’Strecki.»
Di Beide vom Schloß sy nächer cho, und der Gläis het für guet gfunde, ne der Rügge z’chehre. Vo hinde het er usgseh, wie wenn er sit Jahr und Tag mit dene glyche Zwilchchleider über sys Husdach ab gschlittlet wär. Das wär zwar hütt nümme müglech gsi, wil das Dach eso volle Löcher isch gsi, daß er zächemal für einisch i di lääri Büni und dür di murbi Brügi i Dräck vo syr Bhusig abgetätscht wär. Ds Schönschten am ganze Huus isch di saftig-grüeni Mieschdechi gsi, wo ds Ganzen überzoge het. Uf der Bschüsi, wo no vo der bessere Zyt här vor em Huus gsi isch, hei sech es paar verchuzeti und verdräcketi Chinder dasumetröhlt und hei gseit, der Ätti syg hinder em Hus. Dert hinde, zwüschem Bärghang und däm Huus, het me nid gwüßt, wo der Mischthuufen ufhört und wo ds Huus afat, und d’Yfahrt, wo über das Chaos überen i ds Dach gfüehrt het, het weder Dach no Bode meh gha. Der Gläisch isch drunder gstande, me het nid gwüßt i weler Güllen er ds Spiegelbild vo sym Eländ well gschoue.
«La gseh, Gläis!» ruret der Schloß-Fritz, «chumm zeig, was fählt!»
«Gschehsch nid schäuber? — Chunnsch doch nume für der Regierhung z’mache. Wasch fäut — wasch fäut —! Chasch nid d’Ugen uftue?» So het der Gläis vor sech anebrummlet und isch ds Bord uuf gchychet, für vo dert uf ds Dach z’zeige. Der Fritz und der Stöphi sy zum Gläis ufe, und währed si zsäme das Dach agluegt hei, het sech hinder em Gläis e Kuppele gwunderigi Chinder gsammlet, eis geng erger verhudlet als ds andere. Druufhi sy si ds Huus vo inne ga aluege. Da het me du etdeckt, daß keis Fänschter meh ganz gsi isch und daß me wäg em Dürzug z’zytewys i Stall züglet isch und daß underdessen i der Stube niemer de Hüehner gwehrt het, so daß Stall und Stuben underenandere grüehrt gsi sy und d’Chuchi zwüscheninnen öppis vo beidem gha het. Eis hei di Gmächer alli gmein gha: i allne het me Chinder gfunde. Und wil der Stöphi und der Fritz nümme drüber cho sy, weli daß si scho gseh hei und weli nid, hei si di ganzi Trybete vor em Huus mache zsämez’cho.
«Sy das alles dyner?» het der Fritz gfragt. (Es sy dryzächni gsi.)
«Nii, discher zwü schy vo äim.»
«Vo wäm?»
«He vo Chrigu!»
«Wo isch de dä?»
Der Gläis het mit de Hände dütet, er syg under em Bode. «Er wär Ännis erschte Ma gschi.»
«Wo isch Änni?»
Der Gläis macht di glyche Zeiche wie vori.
«O gstorbe?»
«Ja.»
«U jitz? Du hesch ja no ne Frou?»
«Mm.»
«Sy de die alli vo Änni?»
«Mm.»
«Vo wäm de?»
«He, di sächsi da schy vo Stüdi, we d’aus wüsche wosch, donnersch Gwungerchratte!»
«Wo isch de Stüdi?»
Da macht der Gläis zum drittemal ds Zeiche vo begrabe sy. Der Fritz schüttlet der Chopf. Der Gläis hingäge het du gfunde, er well jitz grad alles säge. «Discher zwü u dert dä Bueb schy vo Chrigu u Änni u dä Bueb da u äis Miitschi u discher zwee da schy vo mir u Änni u di angere vo Stüdi, u zwee vo Chrigu schaffen im Tüfmoos, die schy nümme dahiimme.»
«Wär macht der de d’Hushaltig?»
«Dasch da.»
«Los du, säg! Hesch se-n-alli agä?»
«Ja.»
«Bim Pfarrer, z’Dießbach?»
Jitz isch der Gläis ganz verläge worden und het nüt meh welle säge.
«Du bischt e Luschtige du! — Jitz chasch de flätig mit nen übere, süsch git’s de öppis angers.»
Mit däm sy du der Stöphi und der Fritz wyters. Was ne der Gläis nachegwoulet het, würdi zur Bildung vom verehrte Läser nüt bytrage.
Der Stöphi isch mit der vollen Überzügung hei cho, daß är da für di andere Lüt müeß dänken und sorge, und het syr Muetter Vortrag ghalte. Me sötti das ganze Pack da oben usruumen und e chly i d’Chefi tue, und derwyle sött me ne ds Huus useputzen und wieder chly zwägmache. D’Tanggelen isch einisch ds Eigetum gsi vom Gläis. Aber dür ds Trinken und d’Unornig isch ihm Hab und Guet scho längschtes us de Finger grütscht und sym Houptglöubiger, dem Dessigkofe-Buur, verfalle gsi. D’Frou Oberschti het Freud gha am Yfer vo ihrem Sühnli und sech etschlosse, dä Handel fescht i d’Finger z’näh, für dem Stöphi grad z’zeige, wie me regieri. Si het der Dessigkofe-Buur uf ds Schloß bschickt und ihm e ghörigi Lätzge gmacht, daß är i sym Eigetum es settigs Ghudel toli. Aber der Dessigköfeler isch nid e chummleche gsi. «Di Sach isch, wie si isch, Frou Oberschti», het er g’antwortet, «i verma mi dessi nüt. I ha mi verfluechet, i tüej eke Zuunstäcke meh dert ufe, solang Gläis drin isch. Es geit libermänt alls z’Schande by-n-ihm. Er isch e Suufhung un en Uflat...»
«Ja, aber a menen Ort mueß men afa Ornig mache», meint d’Frou Kätheli, «derfür, daß i ds Huswäsen Ornig chunnt, will i de scho sorge. Aber ds Huus isch dys, und da hesch du derzue z’luege. Das Dach mueß plätzet sy, und zwar no dä Summer. Holz derzue will i mira de gä.»
Der Dessigkofe-Buur het gseit, er well sech de no bsinne, aber gäb daß d’Ärnt übere syg, heig er nid der Wyl. Und uf em ganze Heiwäg het er dem Stoub uf der Landstraß erzellt, ender schryß er di ganzi Hütte z’Boden, als daß er öppis dranne zwägmachi, scho nume daß die vom Schloß nid meini, si mög alles erzwinge.
Für d’Sach nid la yz’schlafe, het du d’Frou Kätheli befole, me söll der Gläis mit der ganze Trybete vo syne Chinder ga Dießbach füehre, für la yz’schrybe, was no nid ygschribe syg, und de o grad la z’toufe. Der Herr Pfarrer Gryph isch zwar afange chrank und chrächelig gsi, aber er het e Hälfer gha, wo zur Sach gluegt het. So isch du ei Tag bald nam Heuet der Junker Stöphi mit dem Vikari, mit dem Schloß-Fritz und mit dem Jeger vom Schloß gäge d’Tanggelen ufbroche. Si hätte der Vikari sölle daheime la, vowäge, sobald me dä het gseh arücke, hei si dobe gmerkt, wo’s use wott, und du het’s gheiße: Usryßen und flieh! Es isch grad gsi, wie wenn men Öl in es Wäre-Näscht schüttet. Us allne Löcher sy si dervo pächiert. Di Gröschte sy gäge Lochebärgwald ufe, anderi gäge d’Chisen abe, wieder anderi über e Wolfacher gäge d’Hube zue. Nume di Chlynschte hei nid gwüßt, wo uus. Si hei brüelet, wie wenn me se läbig wetti brate, eis isch umtrohlet, es anders hinder en Ofe gschloffe. Der Vikari, wo se zerscht het gseh flieh, isch nen i länge Gümp gäge Wolfacher nache, der Jeger ds Bord uuf, der Stöphi der Bärg ab, und der Schloß-Fritz het’s mit dem Gläis ufgnoh, wo sech no bsunne het, öb er mit dem Charscht uf di Schloßmannschaft z’dorf well. Eine vo de chlynschte Buebe het dem Vatter mit nere Mischtgable z’Hülf welle. Aber der Schloß-Fritz het Vatter und Chind etwaffnet und mit dem Gläis afa brichte, er söll jitz nid d’Chueh machen und sech dryschicke, es gang ja nid a ds Töde. Der Gläis isch ob em Chychen und Flueche vor en Ate cho und het zletscht afa pläre. Nahti-nah sy di andere vo der Verfolgung umecho; aber si hei nume di halbe Chinder mögen erjage. Mit denen und mit dem Gläis sy du der Vikari und der Jeger ga Dießbach. Es isch e truurigen Ufzug gsi. Schueh het keis einzigs anne gha, und o sünsch sy si halbblutt gsi. Di andere het men ersch bi längem o no erwütscht und zum Pfarrer bracht. Vo Gläises eigete Chinder isch no keis im Toufrodel gstande. Und wil me vom Gläis ekei Bueß hätti chönnen ytrybe, so het’s gheiße, er müeß i Turm. Aber d’Frou Oberschti het befole, me söll ne de erscht ysperre, wenn für d’Chinder gsorget syg. Und wil me doch rätig gsi isch, mit der Wirtschaft i der Tanggelen obe müeß es jitz ufhöre, het si uf der Stell mit de Bure zringsetum afa rede, für dene Chinder Plätz z’sueche. Ds Meji, der Bänzli und der Franz het me grad uf ds Schloßguet gnoh.
Das isch ds erschte gsi, wo dem Töldi ufgfallen isch, wo-n-er i der Ärnt einisch mit sym Fründ, dem Viktor vo Büre, z’Visite cho isch. Der Stöphi het grüüslech Freud gha und nid gnue chönne brichte, was alles gange syg und wie-n-är der Junker machi und regieri. Es isch ihm gar nid z’Sinn cho, daß der Töldi da dranne chönnti übel läbe. Nu, es isch o nid so bös gange, wil der Töldi dasmal der Chopf vo öppis anderem voll gha het. Er isch nämlech nid nume ga Hünige cho, für sym Fründ z’zeige, wie-n-es a nere Sichlete luschtig zuegangi. Der Houptzwäck isch gsi, der Mama dä Fründ vorz’stellen und de ganz hübscheli az’pöp-perle, was «me» derzue würdi säge, wenn der Töldi der Gluscht achäm — in es Regimänt yz’trätte. Daß das syni Häägge chönnti ha, het er ja gwüßt. Es isch ihm nid unbekannt blibe gsi, daß us der holländische Wärbung vom Herr vo Bostette nüt worden isch, und was der Herr Seckelmeischter vom französische Dienscht dänki, het er o gwüßt. Aber der Töldi het dänkt, wenn d’Mama Oberschti sech derzue würdi verstah, daß er mit sym Fründ gieng, so chönnt ihm de der Großvatter nacheluege. Frage chönni emel nüt schade.
Der Töldi het das undernoh i mene Momänt, wo’s ne dunkt het, es wär jitz alle Grund vorhande, daß d’Mama rächt, rächt gueter Luun sygi. Es isch gsi, nadäm me di letschti Garben under Dach gha het und d’Sichlete mit allem, was drum und dra ghanget isch, ganz ohni Verdruß abgloffe gsi isch. Da sy si im Wasserschlößli gsässen und hei mit Luscht ihri Blicken über di abg’ärntete Fälder la spaziere. Und du hei si losgä. Der Viktor het vora sölle, für d’Frou Oberschti mit syne récits vom französische Dienscht yz’seife. Si het sech gschine z’interessiere derfür, het aber nüt derglyche ta, daß si gar bald gmerkt het, wo das use söll.
Dem Töldi het ds Härz gchlopfet, und wär weiß, ob er’s über sech bracht hätti, sys Begähre vorz’bringe, wenn nid d’Blicke vo sym Fründ ihm gseit hätte: «Nu, rück jitz use! I ha my Sach gmacht.»
«Was würdet Dir säge, Mama», chunnt’s ändlech mit schlächt versteckter Emotion us em Töldi vüre, «Wenn i o für ne Zyt kapitulierti?»
«Du hesch doch nid scho öppis ygfädnet?»
«Nei, nei.»
«E nu, ’s isch guet. — Einschtwyle wird da nüt druus. I hat nüt dergäge, daß de chly i d’Wält use geisch. Aber, wo wettisch jitz hi? Wie-n-i ghöre, isch niene gueti Glägeheit i reformierte Ländere.»
«I gieng halt mit mym Fründ ga Paris», meint der Töldi, jitz scho chly muetiger.
«Vo däm isch gar kei Red. I gibe’s nie zu, daß eine vo euch beidnen i katholischi Dienschte geit. Das muesch de der ganz us em Chopf tue!»
«Aber loset, Mama...»
«Nüt, nüt, i wott nüt ghöre dervo.»
«Aber, Mama, es isch doch mänge guete Proteschtant dinne — und my Fründ da?»
«I chan Ech versichere, Frou Oberschti», hänkt jitz der Viktor y, «mer sy gwüß nid schlächti Proteschtante, und mer hei nie nüt gha z’lyde.»
«Das ma ja sy», seit d’Frou Wendschatz, «und i will nid en Ougeblick zwyflen e Euer reformierte Gsinnung; aber e Suhn vom Oberscht Wendschatz geit nid in es Regimänt i katholische Lande. — Punktum.»
Di beide junge Herre hei gmerkt, daß nüt z’erchähren isch und hei solang verläge gschwige, bis d’Frou Kätheli se zu mene Spaziergang ygladen und öppis anders uf ds Tapet bracht het.
Dem Töldi het si du under vier Ouge no gseit, wenn nüt anders derzwüsche chömi, so söll är im Früehlig einschtwyle wieder ga Hünige cho, damit er alles schön im Oug bhalti, und zwüschenyne gäb sech de scho Glägeheit, no chly z’reise. — Aber vo französischem Dienscht well si nüt wüsse.
So het sech der Töldi bald wieder mit dem Gedanke vertrout gmacht, i sy Herrschaft ynez’wachse. Und wil ihm eigetlech Land und Lüt lieb gsi sy, so isch es ne nid so schwär acho, sech dry z’ergä und sy Fründ allei wieder ga Paris la z’gah. Meh und meh het’ ihm yglüüchtet, dem Wunsch vo der Frou Oberschti z’willfahre. Er het im stillen agfange, sech z’Hünigen en Idealstaat usz’dänke, was ihm um so ringer gangen isch, wil er ja bis dahi eigetlech wenig Unagnähms erläbt gha het. Isch öppis chrumm gange, so het das d’Frou Oberschti troffe. Är als Bueb het sech nüt druus gmacht. Und derzue sy d’Lüt i der ganze Herrschaft us guete Gründe fründlech gägen ihn gsi. Er het jede Chratzfueß und jedes guete Wort für bari Münz gnoh. Ja, i däm glückleche, sunnige Zrüggdänken a syni Buebejahr het er sech scho so mit Hünige, mit sym Hünige, verwachse gspürt, sech scho so i sy künftigi Rollen yne vertieft, daß er bereits e chly epfindlech worden isch, wenn öpper anders e Gedanke kundgä het, wo mit syne Tröume nid gyget het. Am wenigschte het er sech vo sym Stiefgroßvatter la brichte, wo doch wahrhaftig vom Regieren öppis verstande het. Aber im Töldi het der Idealismus vom Oberscht Wendschatz — frylech i gar mängem no lätz verstande — wieder afa ufläbe, währed der Herr Seckelmeischter Willading im Glöis vo läng erduureter Regierungschuscht geng herter und styfer worden isch. Einisch, wo di Beide rächt i ds Dischputieren yne cho sy und der Töldi gseit het, me sötti meh Lüt vom Land la mitrede, isch der Herr Seckelmeischter güggelrot worden und het sy Zögling abrüelet: «Ach was, dumms Züüg! Üsereinen isch o einisch jung gsi, und üs isch o mängs z’Sinn cho, aber me het sech nid ybildet, me müeß den alte Lüte ga d’Lätzge mache.»
Settigs isch mängisch vorcho und het Großvatter und Großsuhn enandere nid juscht neecher bracht. Es hätti alles no einisch nid viel gha z’säge; aber der Töldi het halt gwüßt, daß sy Vatter und der Herr Willading enandere nid hei möge lyde, und so isch i sym Härz der Wunsch, vo sym Stiefgroßvatter furt und i sys Hünigen use z’cho, geng chreftiger worde. Das isch meh und meh ds Land vo syr Sähnsucht worde, und nume die Ussicht het ihm d’Geduld gä, sech z’lyde.
Nid gar lang, nadäm di beide junge Herre vo Hünige zrügg gsi sy, isch a mene schöne Morge gar e stattlechen Offizier i französische Dienschte bi ds Herr Willadings agrückt. Es isch der Oberscht Stuppa gsi, e Bündner vo Geburt, gar e martialischi Erschynung und doch vo üsserscht fyne Maniere. Er het mit dem Herr Seckelmeischter wichtigi Sache gha z’verhandle, und der Töldi, wo sech natürlech für dä berüehmt Ma interessiert het, het sech vo der Frou Seckelmeischter gwüßt en Uftrag a ihre Ma z’verschaffe, so daß er di schönschti Glägeheit gfunde het, ne vo naachem ga az’luege. Meh het er gar nid im Sinn gha und wär jedefalls grad wieder zur Stuben uus. Aber di glänzendi Erschynung het zur Folg gha, daß der Töldi nid grad pressiert het. Und so guet wie der Töldi dä Offizier bewunderet het, so het der Oberscht Stuppa sy Freud gha a däm schlanke junge Ma. Er het ds Gspräch mit dem Herr Seckelmeischter underbrochen und gfragt, wär dä Jüngling sygi. Uf das hi het sech der Töldi gägen ihn gchehrt, e liechte serviteur gmacht und i der Erwartung, daß er dem Oberscht vorgstellt wärdi, syni füürige dunklen Ouge mit nere chly widerwilligen Ergäbung uf dä grichtet.
«Das isch der eltischt Suhn vom Oberscht Wendschatz, vo mym Schwigersuhn, wüsset Der, wo anno sächsefüfzgi z’Vilmerge gfallen isch», seit der Herr Willading.
«Das wär ganz öppis für üs», meint der Oberscht, und zum Töldi seit er: «Voyons, Junker, hättet Dir nid Luscht, e chly i d’Wält use z’cho?» — Und, ohni en Antwort vom Töldi abz’warte, richtet er sech wieder a Seckelmeischter, blinzlet nen a, wie wenn er ne wetti in es Gheimnis ynezieh, und seit: «I wett Ech das arrangiere. Wenn’s Ech rächt isch, so will i für nes Patänt luege.»
Das isch natürlech kei eisytigi Gfelligkeit gsi. Was der Oberscht vorhär vom Herr Seckelmeischter het begährt gha, het der Töldi nid chönnen errate. Er het nid wyters dadrüber nachedänkt. Vo der Proposition vom Oberscht isch er chly übernoh gsi und het nid grad en Antwort gfunde. Aber i Sinn cho isch ihm underdesse, was vor wenige Monete der Herr Seckelmeischter zum Herr vo Bostette gseit het.
Es isch en Ougeblick ganz still gsi i der Stube. Jede het für sich nachedänkt, bis der Herr Seckelmeischter sech undereinisch gäge Töldi chehrt und seit: «Tschja, es chunnt druuf a, ob du Luscht hesch!» Da isch i ds Töldis Härz öppis vor sech gange, und us allem sit Monete zsämegsparten und müehsam überwundene Groll isch es wie ne Flamme vo Haß und Zorn ihm i Chopf gschosse. «Nei», seit er, und derby het er syni Blicke mit wildem Zorn uf e Herr Seckelmeischter grichtet, «i wott nid, wil i weiß, daß i der Mama e große Verdruß miech.»
Währed di beide Herre sech verwunderet agluegt hei, het der Töldi sys Komplimänt gmacht und isch verschwunde. Der Herr Seckelmeischter het ergerlech der Chopf gschüttlet, wie wenn er der Trotz vo sym Stiefgroßsuhn nid würd begryfe. Der Herr Stuppa hingäge het gseit: «Alle Reschpäkt! Alle Reschpäkt! Aber da mueß i jitz schiergar säge, es wär schad, so eine mitz’näh.»
Me cha sech dänke, daß der Töldi di verschidene Türe bis zu sym Cabinet nid grad übermäßig sorgfältig hinder sech zueta het. D’Frou Seckelmeischteri, wo’s im stille geng meh oder weniger mit ihrem Pensionär gha het und scho mängisch bi ihrem Ma für ihn ygstanden isch, het gmerkt, daß öppis chrumm isch und isch dem Töldi nachegange. Si het nen am Fänschter gfunde, wo-n-er sy Trotzchopf uf d’Ellböge gstützt und über d’Decher ewäg gluegt het. Wil dusse grad Lärme gsi isch, so het er nid gmerkt, daß öpper i d’Stube chunnt, bis ihm d’Frou Willading ihri schmali runzeligi Hand uf d’Achsle gleit und ne gfragt het, was ihm fähli. Der Töldi het zerscht mit bösem Blick umegluegt und isch uf em Punkt gsi, sym Zorn i böse Worte Luft z’mache. Aber wo-n-er d’Frou Willading mit ihrem güetige Gsicht vor sech gseht, het er nid grad chönnen antworte. Erscht uf di zwöiti Frag vo syr Pflegmuetter hi het er Wort gfunde. «I wott hei, ga Hünige, und das no hütt», het er gseit und Miene gmacht, grad syni Sibesache welle zsämez’packe. D’Frou Willading het ne zerscht e chly la i der Stuben umerönnen und ne nume mit ihrne verwunderete Blicke verfolget. Wo du di allererschti Töubi übere gsi isch, nimmt si ne bim Arm und seit ihm i ihrer rüejige korräkten Art: «Allons, allons! Was söll das vorstelle, me lat sech nid eso la gah!» Der Töldi het probiert, sech zsämez’näh; aber es het ihm no nid grad welle grate, e reschpäktvolle Ton z’finde. «He nu, ’s isch emel wahr», het er afa ufbegähre, «i weiß jitz, was i hie z’erwarte ha und für was me mi nimmt. Vor nes paar Moneten erscht het der Großvatter — i ha’s mit eigeten Ohre ghört — zum Herr vo Bostette gseit, er welli de scho derfür sorge, daß kei junge Bärner, wo no öppis nutz sygi, i französische Dienscht agworbe wärdi, und vori, wo der Oberscht Stuppa ne fragt, öb er würd erloube, daß i mit ihm gieng, da het er mi — i cha’s nid anders säge — ohni sech nume lang z’bsinne, eifach härebängglet. I bin ihm also nid emal wärt, was e Verwandte. — Was söll i o no hie?»
«Aber, Töldi», seit d’Frou Seckelmeischter, «du muesch nid geng alles vo der böschte Syte näh! Das het der Großvatter sicher nid eso gmeint. Er het villicht dänkt, er mach dir e großi Freud dermit. Du hesch ja meh als einisch gseit, du würdisch gärn Offizier und wettisch am liebschte grad mit dym Fründ vo Büre ga Paris gah. Calmier du di nume chly. Du hesch das sicher lätz ufgnoh.»
Der Töldi isch würklech uf das hi wieder e chly rüejiger worde, aber numen ussedüre. I sym Inneren isch alles verrisse gsi, was ne no a sy Großvatter het bunde gha. Und mit neren Ungeduld, wo geng größer worden isch, het er agfange d’Tage zelle bis z’Oschtere, wo-n-er de z’grächtem wieder ga Hünige het sölle. Ja, er het a menen Ort i der Fänschternische, wo-n-es nid grad ufgfallen isch, e ganze Kaländer vo afangs Wymonet bis zur Oschteren a d’Wand gschribe. Und jede Morge, wenn er e Tag isch ga dürstryche, het er mit sehnsüchtige Blicke gluegt, was es hinder em Ballebüehl für Wätter machi und zwüscheninnen isch er mit syne Gedanke meh z’Hünige gsi als z’Bärn.
Und es isch grad gsi, wie wenn d’Frou Kätheli z’Hünige di sähnsüchtige Blicke gspürti, oder wie wenn der Luft d’Gedanke vom Töldi um ds Schloß ume trüeg. Aber was einisch isch usgmacht gsi, das het ohni Not nid sölle g’änderet wärde, und solang der Töldi z’Bärn no öppis het z’lehre gha, het si ne nid welle vo ihrnen Eltere furtnäh. Das isch ihre mängisch o schwär gfalle, und öfters het si ne Süüfzer zum Himmel ufgla: Verhüet mer um alles i der Wält, daß si ne verfüehre zum französische Dienscht!
Ganz ungsinnet überchunnt Mitti Wymonet d’Frou Oberschti ne Brief vo der Hand vo ihrem Vatter mit merkwürdig zitterige Buechstabe. Der Stöphi het nere zuegluegt, wo si nen ufgmacht het, und gar nid begriffe, was es mit der Mama well gä. Chrydewyß isch si worden und het gar nüt chönne säge. Erscht, wo der Stöphi voller Angscht fragt: «Mama, was heit Der, was fählt Ech?» seit si mit ganz tonloser Stimm: «D’Großmuetter...» «Was isch mit der Großmuetter?» «Si isch gstorbe», seit d’Frou Kätheli, verdeckt ihri Ouge mit dem Naselumpen und fat afa briegge. «Myn Gott! Der Papa, der Papa, was wird us em Papa?» schluchzet si.
«Aber, isch si de chrank gsi?» fragt der Stöphi.
D’Frou Kätheli schüttlet der Chopf und bringt ändlech mit Müej und Not vüre: «D’Pescht — der schwarz Tod!»
Der schwarz Tod, wie me di gräßlechi Chrankheit gheiße het, het das sälbe ganze Jahr düren im Bärnerland gregiert; aber si isch im Erlösche gsi und het nume no hie und da nes Opfer gforderet. Gwöhnlech het es Lüt breicht us ärmleche Verhältnisse, aber hie und da het es halt o einen usegriffe us dene, wo im Wohlstand gläbt hei. Und gäb was me dokteret het, so isch es gwöhnlech e Sach vo nume wenige Stunde gsi, so daß niemer Zyt gha het, Verwandti vo wyterhär zuechez’rüefe.
Nam erschte Schräcke het d’Frou Kätheli bald gwüßt, was si wott. Ohni lang z’überlege, ob es gfährlech oder nid gfährlech sygi, isch sy ufbrochen und ga Bärn greiset. Ihre Vatter het si, wie me’s bi sym Alter het müesse vermuete, nid numen i unergründlechem Leid um sy treui Läbesgfährti gfunde. Er isch i nere troschtlose Verlägeheit gsi. Sys ganze Läbe lang isch der Herr Seckelmeischter gwanet gsi, alles, aber o ganz alles, was nid grad zu syr amtleche Tätigkeit ghört het, syr Frou z’überla, und wie elter daß er worden isch, wie meh het er sech nume no mit syne Regierungsgschäften abgä. Vo Jahr zu Jahr het er sech meh dra gwanet, daß men im Huswäse für ihn dänkt und gsorget het. Är het das so natürlech gfunde, daß er där guete Frou Seckelmeischter nume niemeh Dank heigisch gseit het. Si het alles von ihm agnoh, het gsorget und gmacht und gschwigen und ne — wahrhaftig nid zu ihrem eigete Vorteil — gränzelos verwöhnt. Und jitz isch undereinisch di Uhr, wo der ganz Gang vo Hushaltig und Familien im Glöis gha het, stillgstande. I sym Egoismus het der Herr Willading gar nie öppis anders dänkt, als daß är de zerscht stärbi und sech druuf verla, daß di gschickti bravi Frou sech de scho wärdi wüsse z’hälfe. Jitz het er ob em Erwachen alli Fassung verlore, alles ds hindervür agfange, us em Allereifachschte di kompliziertischti Gschicht gmacht und niene nüt meh gseh als Bärge, wo-n-er nid drüber übere chönni. Da het du wohl oder übel der Töldi müesse hälfe, und er het’s o gmacht us Pflichtgfüehl und Erbarme, trotzdäm er eis Mal über ds anderen isch agschnauet worde. Und der Frou Kätheli volländs, wo si du agrückt isch, het dä alt Ma, um dä sech na syr Meinung sogar z’Hünigen ussen alles hätti sölle dräje, wie me so seit, us der Hand gfrässe.
Lychte sy ds sältmal, bsunderbar i de Peschtzyte, gar erschröcklech eifach vor sech gange. Me het ohni alles Wäse di Tote so gschwind wie müglech begrabe. Wo das übere gsi isch, het me sech du natürlech gfragt, was jitze gah söll, und der Töldi het nüt anders erwartet, als daß är jitz wieder ga Hünige chönni. Dä Gedanke het ihm über alles Truurige vo dene Tage wägghulfe.
D’Frou Kätheli het ihre Vatter e chly la zue sech sälber cho, und du het si-n-ihm du gseit, me müeß jitze schlüssig wärde, was gah söll. Mit ateloser Spannung het der Töldi d’Gsichter vo Stiefmuetter und Großvatter gmuschteret und sech no gseit, er well de dem Großvatter zlieb sy Freud nid z’hert la merke, wenn de d’Mama vorschlaj, är, Töldi söll jitz wieder heicho. Der Herr Seckelmeischter isch bleich und müed i sym fauteuil gsässe, het d’Händ uf der Schoß inenandere gleit gha und vor sech abe gstuunet, so daß me hätti chönne meine, er schlafi. D’Frou Kätheli het bald gseh, daß nüt us ihm use z’bringen isch, und dänkt, si müeß halt afa, ihm en Uswäg z’zeige. Si isch näben ihn a Bode ga chnöilen und het ihm di chalte Händ gstrychlet und, wo-n-er geng nüt het welle säge, gseit: «Wüsset Dir was, Papa, Dir heit eigetlech jitz Eui Sach gmacht. Gönnet Dir Ech jitz di verdieneti Rueh, und chömet zu mir ga Hünigen use!» D’Frou Kätheli het bi dene Worte dem Töldi der Rügge gchehrt, sünsch wär nere sicher nid etgange, daß es i sym Usdruck en Umschlag gä het, wo eine hätti chönnen erchlüpfe. D’Ouge syn ihm ganz us em Chopf vürecho, währeddäm er uf d’Antwort vom Herr Seckelmeischter gwartet het. Und di gruusamschti Folter het er jitze düregmacht, wo-n-er het müesse zuelose, wie d’Frou Kätheli sech Müej gä het, für ihre Papa derzue z’bringe, daß er uf ihre Vorschlag ygangi.
«Dir heit mi nötig und — wär wett das usrede? — i ha Euch nötig, Papa.»
Es het öppis bruucht, bis d’Frou Oberschti’s über sech bracht het, das z’säge. Ihre het’s Überwindung gchoschtet, jitz undereinisch zuez’gä, daß si ihre Vatter nötig heig; aber zu allem, was ihre z’Hünige schwär uf em Härz glägen isch, no der Gedanke z’trage, daß ihre Papa sy Läbesaben alt, einsam und verbitteret z’Bärn inne verbringi, das het si nid über sech bracht. Dem alte Herr hingäge het das Gständnis wohl ta. Es het ne derzue bracht, z’rede, und er het gseit: «Nu guet, i gloub, i well’s probiere.» Währeddäm er sech d’Tränen us den Ouge gewüscht het, für na langer Zyt zum erschtemal wieder sy schöni Tochter mit dankbarer Freud az’luege, het sech i ds Töldis Gedankewält e schwäri, schwarzi Wulke nidergla. Chalt und frömd isch es ihm z’Muet gsi. Mit aller Chraft het er sech gwehrt gäge ds Gfüehl, daß d’Frou Kätheli e Schritt von ihm ewäg tüej, a d’Syte vo ihrem Vatter. Aber undereinisch isch ihm der Chilchhof vo Dießbach wieder z’Sinn cho, und gäb wie-n-er sech dergäge gwehrt het, so isch es ihm vorcho, er standi dert zwüsche dene zwöine Greber, wo-n-ihm der Pfarrer zeigt het, gäb er ga Bärn cho isch. Es het ne dunkt, er müeß derthi; es het ne förmlech abezoge, under e Bode, wil er nüt und niemer meh um sech ume gseh het, wo ne zrügghätti. Und doch het er nüt welle la merke. Er het’s gschlückt und sys Weh verbisse, wil er doch der Frou Kätheli ’s nid hätti wellen atue, ihre sy Chummer ufz’lade. Wär aber ds Läbe kennt, weiß, daß es juscht es Bedürfnis und es Vorrächt isch vo de Chinder, öpper z’ha, uf dä si chönnen ablade, was nen uf em Härz ligt. Das het d’Frou Kätheli wohl gwüßt, und si het sech e heiligi Pflicht und e Freud druus gmacht, dem Töldi das z’sy, was anderi a ihrer Muetter hei. Und es isch nere dermit eso Ärnscht gsi, daß nere würklech alles i ds Härz gschnitte het, was der Töldi plaget het, und zwar tiefer, als der Töldi ’s je vermuetet het.
Der Töldi isch uf de Fueßspitzen i di anderi Stuben übere gange, währeddäm d’Frou Kätheli no geng vor ihrem Vatter gchnöiet isch und ihm di magere, mit dicken Aderen überspunnene Händ zärtlech drückt und gstrychlet het. Si het’s trotz der Stilli nid g’achtet, daß der Jung use gangen isch — oder eigetlech wohl, si het ne ghört und gseh gah, aber es het nere-n-i däm Ougeblick nid meh gseit, als wenn es Vögeli vor em Fänschter düre gfloge wär. Ihri große, herrlechen Ouge sy füecht und glänzig uf ds Gsicht vom Herr Willading grichtet gsi, uf das stränge Gsicht, wo jitze Weh und Todesschatte druff glägen isch. Und wie meh si da dry gluegt het, wie zärtlecher isch si dem Vatter agläge, und ds tiefe Glück, ihm chönne wohl z’tue, het nere-n-us em ganze Gsicht glüüchtet, wie guldige Stärneschyn. Keis het öppis gseit. — Still isch es gsi i der Stube — still — totestill. — Da ghört men undereinisch us der Näbedstuben e härzbrächende Schluchzer — fascht wie ne Brüel vo mene verwundete Tier. Dem Herr Seckelmeischter het es großes Verwundere d’Ougen uftribe. D’Frou Kätheli het wie i mene Chlupf ufglost. — Jitz isch d’Stilli no tiefer, no fyschterer worde, bis e neue Schluchzer übere cho isch. — Da isch si ufgstande, lutlos wie ne Rouchsüüle, wo sech über em Muttfüür ufreckt, und isch übere, me het chuum ihre Schritt ghört. Und was gseht si — der Töldi, wo sech a ds Fänschterchrüz chlammeret, ds Gsicht uf en Arm gleit.
«Töldi!» Ganz tonlos het si’s grüeft und ihm d’Hand uf d’Achsle gleit, für ihm az’düte, er söll se-n-aluege.
Aber der Töldi het sech no feschter a ds Fänschterchrüz gchlammeret, wo sech schwarz vor em heiteren Abedhimmel abzeichnet het, und mit dem Fueß schier uwirsch gstampfet.
Si het welle frage: «Was hesch, Töldi?» Aber si het’s nid usebracht. Si het’s ja gwüßt. — «Gott, myn Gott!» het’s i ihrer Seel gschroue — und si isch use, si het gar nid gwüßt, wohi. Ohni nume z’merke, wieso, isch si i ihri Schlafstube cho. Es het se welle z’Bode zieh. Aber undereinisch hei sech ihri Händ zu Füüscht zsämeballet, und ihri Ouge hei a di fyschteri Dili ufegstieret. I ihrne Gedanke het si di beide Stube dunde vor sech gseh, im Vernachte, i der einten ihre Vatter als brochene Greis, i der andere der Töldi i sym trotzige Weh, es Chind no, wo i fyschterer Seelenacht na nere Muetter rüeft. Si het agfange, der lieb Gott verchlage, sich sälber verwünsche.
Ja, das isch e bösen Abe gsi. Drei Möntsche hei da, ohni nes Wort z’rede, ihres Brot zsäme gässe, und jedes het sy Schöpfer verchlagt, jedes dene nachedänkt, wo-n-es verlore gha het. Und wie nen ändlose Zug vo phantaschtische Wulken isch es dür di drü Härz gange, di ganzi Nacht düre, bald im Bsinnen a vergangeni gueti Zyte, bald i düschtere Sorge für das, wo het sölle cho. Und nume ganz, ganz sälte het ds Stärnli vo mene tröschtlechte Gedanke zwüschenyne blitzet.
Mit eir Hand dem liebe Gott d’Fuuscht mache, wil er nid alles grad eso reiset, wie me’s gärn ha möchti, und di anderi zur glyche Zyt darha, daß me nüt Guets verpassi, wo-n-er öppe gä chönnti, das isch ächt möntschlech. So het’s di sälbi Nacht d’Frou Kätheli gmacht, und es isch geng no besser gsi, als was der Töldi gmacht het; dä het i sym Verdruß und jugedleche Trotz mit beidne Füüschten alles vo sech gstoßen und weder vo Gott no vo Möntschen öppis Grächts meh erwartet. Das isch ds Ungschicktischte, wo men i sym Läbe tue cha, das isch der Ungloube. Wenn ekei offeni Hand meh da isch, so cha zletscht der lieb Gott sälber nüt meh dry tue, und es blybt ihm nüt meh anders als bi längem die ballete Füüscht z’lösen und d’Händ wieder ufz’tue. Drum het es sech i där Nacht etschide, daß dä guet Töldi e länge Wäg het söllen yschla, für ändlech zum Fride z’cho, währed der Herr Seckelmeischter jitze, müed vom Läbe, syni Händ ganz vo sälber ufta het, für z’näh, was ihm der lieb Gott het zwäggmacht gha.
Das isch d’Verfassung gsi vo dene drü, wo am andere Morge d’Sunne der Näbel dürbrochen und zu ihrne Fänschter yne zündtet het. D’Frou Kätheli het zerscht gmerkt, daß nere-n-öppis i di offeni Hand gleit worden isch. Es isch weder Gäld no Guet gsi, nid emal e guete Rat, sondere numen e Funke Muet und Luscht zum Kampf mit dem Läbe. Aber das isch na nere settige Nacht villicht ds Wärtvollschte, wo ne Möntsch cha übercho. Niemer cha’s gä als Dä, vo däm alli ideale Güeter chöme, und d’Frou Kätheli het d’Erfahrung dörfe mache, daß der lieb Gott i syr himmelhoch überlägene Barmhärzigkeit sech vo synen undankbare Kreaturen ei Fuuscht lat la mache, wenn derfür di anderi Hand mit ufrichtigem Begähr zu ihm ufgstreckt wird. Das Bitzli Muet het nere d’Chraft gä, ihrem Vatter und dem Töldi mit nere gwüssen unwiderstehleche Grazien eifach z’befäle, jitz gang me zsämethaft ga Hünige, und dert well me de wyter luege. Ohni Widerstand isch der Herr Seckelmeischter i d’Gutsche gsässen und het underwägs nid viel Wort verlore. Mit dem feschte Vorsatz, in es paar Wuche wieder ga Bärn z’cho, für de syni Gschäft wieder ufz’näh, het er syr Tochter i allem liecht nahgä. Der Töldi isch uf em Bock gsässen und het suur i d’Wält use gluegt. Gredt het er nid meh als die i der Gutschen inne, und i syni Gedanke het er no gar kei grade Strich gwüßt z’bringe. D’Frou Kätheli hingäge het sech der Hoffnung higä, di Beide wärde sech de wohl öppe zwägfinden, und es wärd sech de scho öppe la reise, daß si sech zletscht anenandere gwane. Ihre-n-isch es nie wohl gsi i de trüebe Gedanke, und es het albe wenig bruucht — mängisch nume der Troum vo nere Müglechkeit — für se wieder in e heiteri Stimmung z’bringe. I däm isch de der Stöphi ganz ihres Chind gsi. Wo-n-er se mit so truurige Gsichter z’Hünige het gseh acho, het er sech halt eifach gseit, si syge truurig wäg em Tod vo der Großmuetter. Und wenn das uf ihn schon e tiefen Ydruck gmacht het, so het er sy natürlechi Heiterkeit doch nid lang möge verdrücken und het mit heiterblauen Ouge vo Vieh und Möntschen afa brichte. Di andere hein ihm glost und ne derby rächt gärn übercho.
*
Der füfzächet Wymonet isch übere gsi, und me het nah-ti-nah agfange, sech uf e Winter yrichte. D’Lüt hei derwyl gha, e chly umz’luege und öppe Gschäfti z’bsorge, wo me währed de stränge Wärchete het müesse la linggs lige. Der Frou vom Dessigkofe-Buur, wo bsunderbar es scharfs Gwüsse gha het für ds Vergässe vo irged mene Vortel, isch plötzlech wieder z’Sinn cho, daß d’Oberschti ihrem Ma vor nes paar Wuche Holz versproche heigi, für i der Tanggelen obe ds Dach z’plätze. Und a mene chuelen Abe, wo der Buur i der dämpfige Stube ghocket isch und überleit het, was er z’morndrisch well vürnäh, chunnt si under d’Stubestür, stemmt beidi Armen i d’Syten und seit: «Säg, Köbi, u we de morn i ds Schloß übere giengtisch, das Holz ga hüüsche?»
Der Buur het se-n-agluegt, ohni öppis z’säge. Und wo-n-er gar nid derglyche ta het, welle z’antworte, fragt si: «Miinsch nid?»
«Nii», macht er, «i ha mi verschwore, i mach nüt meh i der Tanggelen obe, un i ha re’s gsiit. Miera mach si, we’s zwängt sy mueß!»
«E du bischt e Träll. Gang hüüsch du jitz afe das Holz! Dernah cha me de geng no luege, was me mache wott. Me mueß d’Lüt bim Wort näh, we si öppis verspräche. Du bruuchsch dene bim Tüüner nüt z’borge, si hii’s u vermüü’s.»
«Ja wiisch, ds Holz wär mer scho rächt, wenn i wüßt, daß si mer de nid ufhocketen u mi kujonierte, bis daß di Hudelhütte wieder zwäggmacht isch. Mit denen isch de nid guet Chirschi ässe.»
D’Frou het aber nid nahglah, und z’morndrisch isch der Köbi im Schloß agrückt und isch cho säge, es wär ihm jitz aständig, wenn er das Holz für ds Huus i der Tanggele ha chönnti. Es isch für niemer es Glück gsi, daß der Dessigkofe-Büri das Holz wieder z’Sinn cho isch, vowäge mit dem Holz isch o der Gläis der Frou Oberschti wieder z’Sinn cho, und ungfelligerwys hat grad der Stöphi müesse derzue cho, wo der Dessigköfeler sys Begähre vorbracht het. Ohne sech öppis Böses derby z’dänke, het der Stöphi bim z’Morgenässe di unglücklechi Gschicht dem Großvatter verrate, und dermit isch ds Schicksal vom Gläis etschide gsi. Der Herr Seckelmeischter het grad gseit, settig Sache dörf me nid la rütsche, es sygi scho fatal gnue, daß me das nid enanderenah i d’Ornig bracht heigi. Jitz müeß men uf der Stell derhinder.
Der Töldi het gchochet vor Täubi und sech erloubt z’säge: «Es wär sech o derwärt, eine wäge däm ga yz’sperre. Wenn me jeden i der ganze Herrschaft, wo’s vergässe heigi, nes Chind az’gä oder villicht nid zum Pfarrer dörfe heig, wil er keis ganzes Paar Hose heig az’lege gha, wetti i Turm lege, so täti bald niemer meh dem Gjät öppis zleid.»
Das Mal het aber der Töldi alli gäge sech gha. Me isch ihm über ds Muul gfahre, für e Gläis syg’s ja numen es Glück, wenn er a Schatte chömi, da wärd er emel de wieder einisch nüechter, und o sünsch gieng’s niemerem übel derby. Im Grund het der Töldi nid viel da dergäge gwüßt vorz’bringe; aber möge het’s ne, daß är gar nüt zu der Gschicht het sölle ha z’sägen und daß jitz würklech statt ihm der Herr Seckelmeischter z’Hünige söll regiere. Er het töubbelet und dem Großvatter no meh bösi Gsichter gschnitten als bis jitze. Er het’s nid chönne verhindere, daß me der Gläis no am glyche Tag yzogen und i d’Chefi ta het. Der Dessigköfeler het sys Holz übercho, und dermit isch einschtwyle di Gschicht für ds Schloß abta gsi.
Ds Holz isch ab der Sagi uf e Dessigkofe gfüehrt worden und dert uf em Wage blybe stah. Der Buur isch mit dem Zimmerma i d’Tanggelen ufe, das Huus ga aluege. Es isch ganz läär gstande, d’Geißen und d’Hüehner sy scho lang im Dessigkofen unde gsi, und d’Büri het gmeint, was si für ne Gottslohn tüej, wenn si das verluusete Fädervieh mit ihrnen eigete Hüehner im Hof ume löj la spaziere, nid z’rede vo de Geiße, wo der Hüeterbueb de Hääg nah het la grase, wie si’s scho mit Glaises Chinder gmacht hei. Wo di zwee Mannen e Zytlang um ds Huus ume trappelt sy und nid hei chönnen eis wärde, wo daß me zerscht sötti afa plätze, isch der Zimmerma über d’Yfahrt uf d’Büni gchlätteret und het mit dem Sackmässer verächtlech i eint und andere Sparre gstochen und gseit: «’s isch alls düryche murbs. Das ließ grad la gah u ghiiti zsäme, we men a iim Ändi dra stüpfti. Lue da», het er dem Buur, wo am Bort gstanden isch, zuegrüeft und es paar gfuleti Spryßen i d’Mischtgüllen abe gworfe. «Ungeryche gieng’s no, aber mit dem Dachstuehl isch ’s nüt meh. U d’Bünilade sy so bröd, me trouet si nid emal meh druuf z’trappe.»
«He nu, da gsehsch jitz», seit der Buur, «i ha’s ja geng gsiit, es syg si nümme derwärt, no öppis dranne z’mache. Was söll i mit dene paar Bümli mache, wo si mer im Schloß gä hii?»
«Schryß du’s z’Bode», seit der Zimmerma, «so git’s Platz für öppis Neus. Söll i derhinger?»
«Was wosch derfür?»
«He, we d’mer ds Abbruchholz gisch, so machen i der’sch vergäbe.»
Der Buur isch da gstande mit de Händ i de Hoseseck, het ds Huus gschouet und sech bsunne, und ändlech seit er: «Es düecht mi, du hättisch es de no wohlfel.»
«Juo — wohlfel! Es isch ja beriits nüt meh Gsungs dranne. I chäm my Tüüri nid emal uf d’Chöschte.»
«Das wär mer jitz no, lue doch da ungeryche! Vo der Pfätte nidsig isch’s ja alls no wie neu. Du hesch’s je vori sälber gsiit, es syg no guets.»
«Ja jitz, wie de witt.»
«I will de no mit Änni brichten u der de Bschiid mache.»
Mit däm sy die Beide wieder der Bärg ab trappet.
Um ds Schloß ume het me sech ygwinteret. Was nid vorussen ygwurzlet gsi isch, het men under Dach und Fach bracht, und was vorusse bliben isch, het der Gärtner mit Strou ygmacht. Dem Gläis syni Chinder hei der ganz Tag z’tüe gha, für das Loub zsämez’wüschen und der Gchöchgarten usz’ruume. Und wie da alles Läbe sech zrüggzoge het under dürri Schutzmäntel, so het sech o nes Härz nah-ti-nah ygspunne, wie wenn es nümme druuf rächneti, vo usse här warme Sunneschyn z’übercho. Es isch der Töldi gsi. Er het’s nid über sech bracht, sech vom Herr Seckelmeischter la Aleitung z’gä. I sym Trotz het er sech nume geng vo neuem ygredt, der Herr Willading heigi da usse nüt z’tüe, er heig sech i ds Erb vom Oberscht Wendschatz ygnischtet und ihn, der rächtmäßig Inhaber, uf d’Syten use drückt. Daß der Stöphi wäge syr Willfährigkeit höcher i Gnade gstanden isch, het sy Bitterkeit nume no vermehrt, und sitdäm d’Frou Kätheli ihre Vatter het gheiße ga Hünigen use cho, isch i ds Töldis Härz d’Chlag, er heigi weder Vatter no Muetter, nümme verstummet. Er isch chalt worde gäge sy Stiefmutter und het nere-n-um so weniger chönne vergä, wil si ja doch der einzig Möntsch isch gsi, wo no gwüßt het, wie naach sech der Töldi und sy Vatter gstande sy. Aber nie isch der Töldi anders als höflech gsi gäge d’Frou Kätheli. Ritterlechs Wäsen isch ihm vo Chindsbeinen a eige gsi, und er hätti sech nie öppis diräkt Unartigs gäge se chönne vergä.
D’Frou Kätheli hätti müesse vo Stei sy, wenn si nid gmerkt hätti, wie stark der Töldi sech ihre-n-etfrömdet. Und wenn i dene Herbschttage di graue Haar uf ihrem schöne Houpt ordlech überhand gnoh hei, so isch das sicher nid vom guet Schlafe cho. Si het ganz dütlech gspürt, was im Töldi vorgeit, und hätt si sech nid mit der Ussicht tröschtet, daß ihre Vatter uf e Winter für einschtwyle wieder ga Bärn gangi und sech de der Töldi wieder wärdi bchyme, so wär si ihrem Gram nid Meischter worde. Si het ekei Gägestand us der Zyt vo ihrem Ma chönnen aluege, ohni daß es nere ne Stich dür ds Härz gä hätti. Wie het si doch mängisch, sitdäm si ne tot heibracht hei, sech der Chopf usdänkt, für emel ja dem Töldi alles z’sy und us ihm e würdige Treger vo der Hustradition z’mache. Wie mängisch het si sech plaget mit der Sorg, si chönnti ihrem eigete Suhn di besseri Muetter sy als dem Töldi! Der Oberscht hätti chönnen umecho, wenn er hätti welle, hätti i ihres Härz dörfen yneluege, z’Nacht oder am Tag, er hätt nere kei Vorwurf chönne mache. Und jitz het si sech müesse säge, juscht grad die Sorge heige der Töldi und ihre Vatter usenanderebracht.
Hätti der Töldi sech offe widersetzt, so hätti d’Frou Kätheli mit Zyt und Wyl di findsälige Familieglider doch villicht enandere wieder nächer bracht; aber zu ihrem große Härzeleid isch nere der Stiefsuhn es verriglets Tor blibe. Der Töldi het sech sälber duuret, het sech zu allem Schwäre, wo-n-ihm würklech widerfahren isch, no ygredt, me tüej ne verfolgen und well nen um sys guete Rächt bringe. Und wil er gwüßt het, daß er da dergäge nüt würdi usrichte, so het sech dä unglücklech Möntsch druuf verleit, hindenume sym Großvatter Bänggle zwüsche d’Füeß z’wärfe. Wohl het ihm sys Gwüsse Vorwürf derwäge gmacht; aber der Töldi het mit dem Vertroue zu syr Familien o no ds Gottvertroue vo sech gworfe. Wie ne Gwitterwulke sy d’Underwysig und di fromme müetterlechen Ermahnunge hinder ihm gläge. Er het wohl gwüßt, daß ds Bsinnen an die Sache sech mit syr jitzige Gmüetsverfassung absolut nid vertreit het. Er het nümme welle hindere luege, und damit es nen emel ja nid mög errecke, het er sech zu allem andere no afa yrede, d’Religion sygi doch numen es Bändigungsmittel i der Hand vo syne Gägner, en Ybildung, wo bi der damalige Staats-raison nid so wytab glägen isch. Und das ewige Zuerede vo der Frou Kätheli, er söll a sy Vatter dänke, dä heig’s eso und eso agluegt und gmacht, und dises glych ihm nüt und das miech ihm Verdruß, isch dem Töldi afange vürig worde. Es syg am Änd de no di gröschti Frag, öb er sälber’s nid besser begriffe heig.
Steiunglücklech gmacht het ne das alles, aber der Junker isch i nere Stimmung gsi, wo-n-er drinne weder Troscht no Fride begährt het, sondere nume sys Rächt.
So isch es nid z’verwundere gsi, daß a mene schöne Morge, wo di andere Lüt no nid d’Ouge hei usgribe gha, der Schlüssel a ds Gläises Chefi g’gyret het und der Junker Berchtold Wendschatz wie nen Ängel us der Aposchtelgschicht dem Gfangenen isch cho säge, er chönni jitze gah. Der Gläis het o nid rächt gwüßt wie-n-ihm gscheht, aber bsunne het er sech nid lang, und z’undersueche, öb es mit rächte Dinge zuegangi oder nid, isch ihm nid ygfalle. Di paar Chrüzer, wo-n-ihm der Töldi no i d’Hand drückt het, hein ihm der Gedanke gä, irged a menen Ort ga nes Brönnts z’erobere, für sech z’werme. Währed syr Gfangeschaft isch der Wintermonet i ds Land cho, und i d’Chefi yne het d’Sunnen o nid gschine.
Es isch natürlech nid lang gange, so het der Schloß-Fritz gseh, daß d’Türe vo der Chefi offen isch und kei Gläis meh da. A Härz het’s dem Schloß-Fritz nid gfählt, und d’Freiheit het er dem Gläis no so gärn gönnt; aber i settige Fälle dänkt e treue Chnächt vo mene stränge Herr a nüt anders als a sy Verantwortung.
Di schloßherrlechi Familien isch grad am Dejeuniere gsässen und het hinder agloffene Schybe sech güetlech ta a heißer Milch, herrlechem Burebrot, Hammen und Eierröschti. Und der Töldi het sy Teil dervo o gnoh. Si hei wenigschtes dadrinnen am glyche Trom zoge. Und wenn o der Töldi heimlechfeiß sech i sys Chacheli yne gfreut het über ds Glaises Freiheit, so hei di andere derby nüt anders dänkt, als der Junker mach hütt einisch e chly weniger es suurs Gsicht, ob ihm ächt öppe ds Duble well verleide?
Da chlopfet es Meitli a d’Türen und chunnt cho säge, der Fritz hätti der Frou Oberschti öppis z’mälde, es pressieri. Er söll yne cho, het’s gheiße. Der Fritz isch, d’Chappen i der Hand, mit mene großmächtige Chratzfueß under der Türen erschinen und het mit dem Vollklang vo sym tiefe Baß verchündet: «I ha der Frou Oberschti welle cho säge, der Gläis syg ertrunne; allem a het nen öpper usegla. — I cha nid begryfe, wie das gangen isch. Schlüssel steckt ekeinen a der Türe. Versprängt isch nüt, und ds Holz isch o ganzes.»
D’Frou Kätheli isch, ohni öppis z’säge, ga luege, ob der Schlüssel a sym Ort sygi und het ne richtig a sym Nagel gfunde, wo-n-er geng ghanget isch. Dert het nen überhoupt niemer gwüßt als grad di allerzueverläßigschte Lüt vo der Dienerschaft, wo me keim dervo öppis Urächts zuetrouet hätti. Und sünsch hei nume d’Familieglider chönne wüsse, wo der Schlüssel hanget. Vo dene het scho öppe ds eint oder ds andere, wenn d’Frou Oberschti grad nid da gsi isch, der Schlüssel müessen usegä, daß me de Gfangene chönni ds Ässe bringe.
«Het eine vo euch der Schlüssel usegä?» het d’Frou Oberschti ihri beide Sühn gfragt, wo si wieder i d’Stube cho isch. Jitz het’s gheiße: dürehouen oder lüge. Da steit der Töldi uuf und seit zum Etsetze vo der ganze Familie: «I ha nen usegla.»
D’Frou Kätheli isch ganz verschmeiet dagstanden und het hinder ihrem Erstuune sech bsunne, was si well mache. Der Herr Seckelmeischter het na syr alte Gwohnheit di bleiche chnochige Hand zu Füüschte zsämeballet und uf em Tisch umegschobe, wie wenn er ds Tischblatt wetti chnätte. Der Stöphi, wo bis jitzen öppis eso nid für müglich ghalte het, het sy Halbbrueder agluegt, wie wenn dä dem Schalewärch ertrunne wär, wie öppis, wo me mit keim Stäckli meh dörft arüehre. Der Herr Seckelmeischter isch zwar geng no i mene Zuestand gsi, wo-n-ihm chuum erloubt hätti, handgryflech z’wärde, aber d’Frou Kätheli het der närvöse Bewegung vo syne Hände doch z’wenig trouet, isch näben ihn ga stah und het ihm d’Hand uf e rächten Arm gleit. Der Töldi het si mit Blicke gmuschteret, wo-n-er druus liecht het chönnen errate, ob si sy Streich uf di liechti Achsle nähmi oder nid. Aber mit stränge Blicken isch es de dasmal doch nid abgange.
«Wie chunnsch du eigetlech derzue», het si-n-ihm gseit, «der yz’bilde, du heigisch hie öppis z’befäle? Einschtwyle bin i no Herr und Meischter z’Hünige, und wenn i für guet finden öpper yz’sperre, so hesch du di nid dryz’mischle. Was meinsch du eigetlech, was das uf d’Lüt für nen Ydruck machi, wenn i öppis befile und du de ds Gägeteil machsch?»
Der Herr Seckelmeischter het gfunde, mit Schmähle sygi da nüt gmacht und het der Töldi abrüelet: «I ha gueti Luscht, di sälber am Platz vo däm Lump la yz’sperre. Schmeize sött me di!»
Der Töldi het zwar wohl ygseh, daß er öppis Unerhörts gmacht het und isch schier gar verwunderet gsi, daß er das über sech bracht heigi. Aber er isch scho z’eigesinnig und z’stolz gsi, für das la z’merken und het jitz sym Trotz no wyter Luft gmacht.
«I weiß wohl, daß ig Ech e Dorn im Oug bi und daß me mi am liebschte vo Hünige furt hätti...»
«Töldi! — Was seisch?!» fahrt ihm d’Frou Kätheli derzwüsche. Der Töldi isch viel z’ufgregt gsi, für sech klar z’mache, wie hert er mit syne böse Worte der Frou Oberschti wehta het, und trotzdäm si i ihrer ganze Größi vor ihm gstanden isch, het er dä Ougeblick niemer anders vor sech gseh als der Großvatter mit syne stächige Blicke, und drum het er furtgfahre: «Dir bruuchet mi nid furtz’jage, i gange vo sälber!» Dermit isch er usen und het d’Türe hinder sech zuegschlage. Im erschten Ougeblick het uf das abe niemer Wort gfunde. D’Frou Kätheli isch na mene länge stobere Blick uf di zuegschletzti Türe in e fauteuil gfallen und het so afa briegge, daß weder der Stöphi, no der Herr Willading meh gwüßt hei, was säge. I settigen Ougeblicken isch nere de jedesmal der früech Tod vom Oberscht und alles, was si sithär uf sech gnoh het, für emel ja öppis vo synen Ideen i ds Läbe z’setze, mit vollem Gwicht uf d’Seel gfalle, und wil si eigetlech mit dem beschte Wille nid het chönnen ygseh, was si lätz machi, so het si ihres Schicksal verwünscht und dem lieb Gott d’Schuld gä, wo doch liecht alles anders hätti chönne mache z’gah.
Der Töldi isch langsam über d’Chisen und alli Gredi über d’Fälder uus, er het sälber nid rächt gwüßt, wohi. Aber unwillkürlech isch er gäge ds Ghei zue gloffe, wo-n-es ne sit syne Chinderjahre scho mängisch hizoge het. Dert het er Burelüt gwüßt, wo-n-ihm geng guet gsi sy und mängisch mit dankbare Worte vom Oberscht Wendschatz brichtet hei. Der Näbel isch über e Toppwald bis uf d’Straß abgehanget, so daß me ds Huus vom Ghei nid gseh het. Und wo-n-es ändlech zum Vorschyn cho isch, isch der Töldi doch nid druuf zuegange. Es isch öppis in ihm sälber gsi, wo ne nid dert zuechegla het. I mene große Bogen isch er drum umen und bald druuf undehär der Chrüzbueche im Wald verschwunde. Was er dert tribe het, weiß niemer; aber wo gäge Mittag der Näbel sech verzoge het, het nen eis vo Gläises Chinder, wo im Teufmoos g’arbeitet het, am Waldsoum obe gseh sitzen und uf ds Schloß abeluege.
Ja, dert oben isch er gsässen und het nid gwüßt, was er wyter söll. Sys Beschte hätt er derfür härgä, wenn jitz öpper ihm wär cho zuereden und ihm der chly Finger gä hätti, für ihm der Wäg zu syr Stiefmuetter zrügg z’erliechtere. Er wär villicht sogar vo sälber gangen und hätt nere reumüetig Abbitt ta; aber solang der Seckelmeischter wäri Züge gsi dervo, hätt er das nie über sech bracht. Eso heimetlos isch er sech no nie vorcho wie i däm Ougeblick, wo sy Heimet mit allnen ihrne Chindheitserinnerunge zu syne Füeße glägen isch. Wo-n-es wär nache gsi, für ga z’Mittag z’ässe, het er no geng nid gwüßt, wo-n-er hi söll. Bi mene Buur ychehre — und es wäre nere gnue gsi, wo-n-ihm alles zlieb ta hätte — het er nid welle, er hätti ja müesse verrate, was gangen isch, und das hätt er äbesowenig über sech bracht als der Gang i ds Schloß abe. Da chunnt ihm undereinisch der Pfarrer Gryph z’Sinn. Wär er jitze daheime gsi, so hätt er gwüßt, daß men i ds Schloß isch cho säge, der Pfarrer sygi ganz übel zwäg. Daß er chrank und chrächelig sygi, het er ja gwüßt, aber so wie-n-er ne gkennt het, het er dänkt, er dörfi scho zue-n-ihm, und sy alte Fründ wärdi wohl no nes guets Wort für ihn ha. Und so isch er langsam gäge Frymettige zue, schüüch um d’Hüser umegange, mängisch wieder blybe stah, aber doch ändlech ga Dießbach abe gange.
Wie wenn er förchteti, es chönnti öpper, wo’s nüt ageit, ne gseh und sech frage, was der Junker vo Hünige hie welli, isch er vo hinde zum Pfarrhuus zueche, het d’Hustüren offe gfunden und dür e Gang vüre gseh, daß im Gärtli vor em Huus es Gständ isch gsi. Für nid unnötig d’Blicke vo dene Lüt uf sech z’zieh, isch er, ohni Lärme z’mache, i ds Huus yne, für i der Chuchi nam Pfarrer ga z’frage. Da chunnt juscht der Vikari d’Stägen ab und git ihm, ohne nes Wort z’säge, d’Hand, und uf e verwunderete Blick vom Töldi fragt er: «Weit Der ne cho luege?» Dem Töldi isch es wie ne Donnerschlag i ds Härz gfahre, er het aber nüt derglyche ta und het sech vom Vikari i ds Pfarrers Stuben ufe la füehre. Da isch dä, wo der Töldi von ihm Hülf und Zuespruch erwartet het, mit wachsfarbigem, ygfallenem Gsicht gläge — tot — d’Händ, wo-n-er sym Schüeler mängisch so währschaft und warm etgäge gstreckt het, läblos und chünschtlech inenandere gleit. Der Vikari isch am Fänschter vorne blybe stah und het der Junker gschouet, und später das Bild nie wieder vergässe. Der Junker isch vor däm Bett gstande wie ne Boum, wo der Sturm d’Chronen abbroche het. Der Chopf het er la vornen abe hange, und syni Blicke sy stober uf ds Gsicht vom Tote grichtet gsi, aber me het ihm guet agseh, daß sy Geischt ganz anderswo isch. Lang isch er so dagstande, ohni sech z’rüehre, und het nid gschine z’merke, daß no ander Lüt i d’Stube cho sy. Ändlech het er sech losgrisse, d’Achsle zuckt und der Chopf gschüttlet und isch, ohni öpper az’luege, usegange. Wie-n-er cho isch, so isch er wieder hindenuse gschliche, und wil er vo Hünige här d’Schloßgutsche het gseh cho z’fahre, so isch er zrügg am Pfarrhuus vorby und über d’Chisebrügg i Hubewald ufe. Im Pfarrhuus und drum ume het niemer derwyl gha, a di Läbige z’dänke; alles, was d’Lüt dert interessiert het, isch dä Ougeblick der Lychnam vo ihrem alte Pfarrer gsi.
D’Sunnen isch scho stark nidsig gange, und der Näbel isch us em Chisetal ufecho und het nah-ti-nah ds Dorf Dießbach zuedeckt und dermit o di paar Punkte, wo im Läbe vom Töldi öppis hei gha z’bedüte. Und über der usglöschte Gäged isch der Töldi bärguuf wyter gange — einsam — dür e Wald, wo wyt und breit keis möntschlechs Wäse sech grüehrt het. Hiehi und derthi isch er gschländeret, bald mit fyschterem Trotz im Härz, bald mit Verwünschungen uf der Zunge. Mängisch isch er i mene Waldeggen oder under nere Tanne blybe stah, wo-n-ihm vo der Jagd här vertrout gsi isch, het der Chopf gägen e Stamm glähnt und sech welle zu rüejigem dänke zwinge. De het’s ne wieder wyter tribe. Über em Glasholz het sech der Mond vo de Tannespitze losgmacht und sys chalte Liecht über die stärbendi Landschaft usgschüttet. Es isch bitterchalt worde, aber der Töldi het uf nüt geachtet. Hätt me ne na der Tageszyt gfragt, so hätt er sech no müesse bsinne, ob’s Morgen oder Abe sygi. Im Wolfacher het der Hund agä und dermit dem Töldi zum Bewußtsy bracht, wo-n-er sygi. Bald druuf isch er obehär der Tanggelen us em Wald usecho, het sech aber doch nid ganz zwäggfunde, wil er ds Burehuus niene gseh het, und doch isch der Näbel nid so wyt ufe cho.
Undereinisch steit er vor mene große Huufen ufbygete Träm und gseht e Bitz Bschüsi vor sech, derhinder steit am Bort e Muuren und dernäbe brödelet e Brunne. Es isch en äbene Platz gsi mit Steiplatten und z’mitts druffen öppis wie ne gmuurete Chunschtofe. Der Töldi het zringsetum gluegt, bärguuf und bärgab, und isch ändlech drüber cho, daß hie müessi ds Burehuus vo der Tanggele gestande sy. Er het sech mit der Hand a d’Stirne griffen und sech afange gfragt, öb er eigetlech nid ganz bi Sinne sygi, und wo-n-er so dasteit und stuunet, so dunkt’s ne, es heig sech am Bort näbe der Yfahrtmuuren öppis grüehrt. Und richtig, wo-n-er nächer luegt, so hocket dert wie nes Hüffli Eländ es Möntschechind im Silberglanz vom touige Gras. Der Töldi het nid lang bruucht z’studiere, so het er der Gläis umegkennt, wo dert vor sech abegstieret het uf e Platz, wo vieli Jahr lang sys Läbe i Eländ und Armuet, aber doch i menen ungstörte Hei sech abgspilt het, wo-n-er under tuused Sorge sy großi Chinderschar dür nes Läbe düregschleipft het, vor däm anderi Möntsche ds Chrüz gmacht hätte, wo-n-er aber doch geng gwüßt het, daß ne niemer im Gnuß vo Sunneschyn und freier Luft isch cho störe, bis du... ja, bis du d’Witwe vom Oberscht Wendschatz ihre Suhn ufegschickt het, für das Näscht, wo-n-ihm für e Räschte vo sym Läbe guet gnue gsi wär, cho usz’näh.
«Was hesch du da i de Finger?» het ne der Junker gfragt und derby uf nes Seili zeigt, wo der Gläis schynbar gedankelos i de Finger umedräjt het. Der Gläis het nid geantwortet. «Du», fahrt der Töldi furt, «was wottsch du mit däm?» — Und wo der Gläis gseht, daß der Junker kei Wank tuet und uf Bscheid wartet, steit er uuf und wirft sys Seili uf e Brunnetrog. Jitz erscht het der Töldi gseh, daß es in e zuerytige Lätsch isch gchnüpft gsi. Da seit er zum Gläis: «Du wirsch der doch nid öppe ha wellen öppis zleid tue, Gläis?»
«Wasch schöu i schüsch? Dä verfluecht Gythung dert nide» — und derby het er d’Fuuscht gmacht gäge Dessigkofen abe — «het mer’sch nid gönnt, dasch i no a mene Ort cha chönne dehiimme schy.» Und uf das abe het er us em Jammer vo sym Härz usen e ganzi Louene vo gottsläschterleche Verwünschunge der Bärg ab gschickt, so daß der Töldi e chalte Gruusen acho isch. «Ausch hii schi mer gnoh, die Kujonierihüng. Die, wo der ganz Tag nüt z’tüe hii weder fräschen und schnufen u d’Lüt plage, die näh üscheriim no dsch Letschten ewäg, wo me het, u doch han i ne myr Läbtig nüt zliid ta. We’sch e Gott im Himu git, scho schöu’sch ne no iinisch schlächt gah, dene Bluethüng!» D’Flüech syn ihm i di chalti Mondnacht use grunne wie ds Wasser us der Brunneröhre. Erscht, wo-n-er vor Chychen und Schnubbe nümme het chönne wyterrede, het ne der Töldi bi der Hand gnoh und ihm gseit: «Chumm du, chumm, du muesch nid öppis Dumms eso ga mache, i will scho luege, daß me di nid lat verhungere!» Eigetlech hätt ihm der Töldi am liebschte gseit, er begryf ne wohl, wil es ihm sälber nid viel besser gangi. Er het sech aber doch müesse säge, der Gläis hätti rächt, wenn er ihm so öppis nid gloubti. Und vor em Abgrund, wo-n-er der Gläis drinne gfunde het, isch i der tiefschte Fyschteri vo ds Töldis Gedanken e schwache Schyn ufgange, e Schyn, wo-n-ihm grad gnue Heiteri gä het, für vor der letschte Verzwyflung umz’chehren und en andere Möntsch mit sech bärguuf z’zieh. I Wahrheit isch dem Töldi sy Gram sicher nid chlyner gsi als dem Gläis syne, vo wäge wenn ihm sälber scho no meh Müglechkeit zum Läben überbliben isch als dem Gläis, so het er sym Gfüehl nah doch der größer Verluscht erlitten als dä arm Hudel, wo us em Eländ vo mene verlumpete Heimet uf d’Gaß use gworfe worden isch. Aber d’Hülflosigkeit vo däm Möntsch het eso lut i d’Nacht use gschroue, daß si doch uf nen Ougeblick dem Töldi syni Chlage het gmacht z’verstumme. Und wenn us em Wäse vom Oberscht Wendschatz öppis im Töldi wytergläbt het, so isch es der Sinn derfür gsi, daß vor Gott kei Möntsch größeri Asprüch a ds Läbe heig als der ander, und daß die, wo höcher ufe gstellt worde sy, mit ihrer bessere Läbesusrüschtung di heiligi Pflicht mit i d’Wält übercho hei, ihrnen Undergäbene mit guetem Byspiel und offenem Härz z’Hülf z’cho.
Der Gläis het sech vom Töldi losgmacht und sech verfluechet, er gangi nümme läbig vo däm Platz furt, aber der Junker het’s uf sech gnoh, dä Schwur ungültig z’machen und het, wo alles Zuereden und Mitryße nüt abtreit het, mit syne chreftigen Arme der Gläis am Bort i ds Gras gworfe, sech hindertsi uf ne gleit, mit jeder Hand eis vo Gläises Handglänk packt und sech syni Arme wie d’Schlängge vo nere Bränten über d’Achsle zoge. Nachhär het er sech mit mene chreftige Ruck ufgschnellt und sy Schützling, wo-n-er dä Morgen us der Chefi in es unvermuetets Eländ use gla het, gäg em Stulle zue der Bärg ab treit. Und, gäb was der Gläis uf ds Junkers breitem Rügge gwehberet und gfluechet het, er well nid wieder dene Bluetsuger i d’Händ falle, ender söll er ne de Söu dargheien und so wyters, het der Berchtold Wendschatz der minderscht vo syne zuekünftigen Undertanen i ds Läbe zrüggtreit. Es isch dem Junker gsi, wie wenn us der unappetitleche Lascht e neui Chraft i sy Seel strömti, und i der Überzügung, daß das, was er jitz machi, gueti Frucht müessi bringe, het er sech überleit, wäm daß er der Gläis söll avertroue. Er het i Gedanken alli Burehüser gmuschteret und gfunde, daß d’Wahl nid ganz liecht sygi. Am beschte hätti’s der Dessigkofe-Buur mögen erlyde, aber er hätt’s dem Gläis nid welle zleid tue, i d’Gnad vo däm z’cho, wo-n-ihm ds Huus über em Chopf abbroche het. Im Teufmoos äne hätt er sicher am meischte Härz gfunde für e Gläis, aber dert hei si scho Chinder vo der Tanggelen im Huus gha, und der Junker het gfunde, es sygi gschyder, der Alt nid o no derthi z’bringe. Znächscht am Wäg isch ihm ds Stulle-Hans Uelis Hof glägen, und na sym Bsinnen isch doch der alt Hans Ueli eine vo dene Bure gsi, wo bi allem Trotz gäge di «Linde» dem Oberscht sälig no am nächschte gstanden isch. Ohni der Gläis z’frage, ob’s ihm rächt sygi, isch er gäge ds Hans Uelis Huus zuegstüüret. Der Hund isch vor der Schüüre hin und här graaset, daß es ne mängisch am Änd vo der Chetti höch ufgsprängt het, und der Junker het ordlech lang müesse warte, bis daß öpper isch cho luege. Ds Hans Uelis Sühn und d’Schwigertochter hei hinder den Umhängli vüregüggelet und sech erscht vüregla, wo si ganz sicher im Mondschyn erchennt hei, daß der Junker Berchtold im Hof usse steit. Si hei gseh, daß er e Ma uf em Rügge treit und hei agnoh, es müeß es Unglück gä ha. Ändlech hei si Liecht gmacht und sy cho luege, was es gäbi. Der alt Stulle-Hans Ueli isch uf sym Ofetritt o erwachet und i d’Chuchi use cho z’trappe. Er isch eso schitter gsi, daß er sech an allnen Orte het müesse ha, bis daß er syni beide Spazierstäcke gfunde het. Der Jung het nid Freud gha a ds Junkers Chram und no weniger sy Frou. Si hei der Gläis z’guet gkennt, als daß si begährt hätte, mit ihm under eim Dach z’sy. Aber der Junker het nid längs Fäderläsis gmacht. Churzer Hand het er sy Lascht i der Chuchi abgleit und afa erzelle, wie-n-er derzue chömi, ne dä Möntsch i ds Huus z’bringe. Di Burelüt hei ihren Uwille so wenig gwüßt z’verstecke, daß der Junker het müessen anäh, si wärde der Gläis vor d’Türe stelle, sobald daß er ne der Rügge gchehrt heigi. Und so het er, ohni ihri Fragen abz’warte, ne grad afa zuerede, si sölle der Gläis underbringen und ne grad für z’grächtem uf em Hof versorge. Di jungi Büri het ufbegährt wie ne Wigglen und gseit, settigs Hudelvolk chönne si nid bruuche. Däm gschej’s rächt, daß er vo Huus und Hof cho sygi, er heig nüt Bessers verdienet, und si für seie wüßti o nid, mit was si’s verdienet hätte, daß si e settige Fötzel by sech müeßti goume. Währeddäm di Frou eso gwäffelet het, isch der Hans Ueli mit syne zwee Stäcke schier eso vierbeinig im Hindergrund gstande, und ds urüejige Liecht vom Chienspan isch uf syr Stächvogelnasen umetanzet und het mit dem Lüüchte vo synen Ougen es merkwürdig läbigs Spiel i sys verschrumpfete Gsicht bracht. Er het es paarmal mit sym zahndlose Muul Bewegunge gmacht, wie wenn er würdi chöuen und du ändlech sym Sühniswyb mit dem einte Stäcken es Müpfli gä und gseit: «Verhäb’s, verhäb’s!» Zerscht het si nen e chly uwirsch agluegt, und du het si gseit: «Nu so mira für hinecht, er cha ja i hingere Stall ga lige!»
Währeddäm me dem Gläis es Chacheli warmi Milch ufgstellt het, isch der Hans Ueli müehsälig uf sy Ofetritt zrügg graagget. Dert het er wyter philosophiert. Chuum verständlech het er vor sech ane brümelet: «Sälig sind die Barmhärzige.» — Was da der Junker gmacht het, isch ihm eigetlech öppis ganz Ungwanets gsi, so guet wie syne Chinder. Aber wie meh daß er drüber nachedänkt het, descht schöner het’s ne dunkt, und er het sech nume geng wieder gseit, so öppis hätti är sälber i junge Jahre nid liecht gmacht, und es sygi doch offebar i däm Junker öppis vo sym Vatter ufgange. Er het’s syne Chinder vorgha und no mängisch i spätere Tage dervo brichtet.
Der Töldi het sech vorgnoh, er well de z’morndrisch no einisch mit dem Hans Ueli cho rede, het dene Burelüte danket und isch wyters gange. Der Gläis vom Bärg abez’chräzen isch ihm viel liechter worde, als jitze der Wäg i ds Schloß under d’Füeß z’näh. Es isch ihm wie nes Gwicht a de Füeß ghanget; aber, was ihm d’Chraft gä het, sech wieder under ds vätterlech Obdach zuechez’la, isch ds Gfüehl gsi, daß er, wenn o nid grad gäge sy Stiefmuetter, sys Unrächt vo dä Morge wieder guetgmacht heigi.
Der Frou Kätheli isch es en Erlösung gsi, d’Schritte vom Töldi im obere Gang und i syr Stube z’ghöre, und es het se mit aller Gwalt zoge, ga z’luege, i weler Verfassung er heicho sygi. Aber na allem, was si hütt mit ihrem Vatter verhandlet het, het si nid ohni wyters ihrem Härz dörfe folge. Me cha sech dänke, daß si e böse Tag hinder sech gha het. Nid daß si grad dänkt hätti, der Töldi tüej sech es Leid a — das isch damals nametlech under junge Lüte nid geng der erscht Gedanke gsi, wenn eim öppis zwäris gangen isch. Und schließlech het d’Frou Kätheli z’guet gwüßt, daß d’Töubi vo mene junge Möntsch churzi Bei het, bsunders wenn er kei gschwullne Gäldseckel by sech treit, und weder si no ihre Vatter hei zu den Eltere ghört, wo meine, ds Gäldusgä müessi o bizyte glehrt sy. So isch ja zächni gägen eis z’wette gsi, daß sech der Junker rächt bald wieder wärdi zuechela. Der Großvatter het sogar gmeint, es pressieri niene halb eso dermit, dä Kärli söll jitze sy vürwitzigi Nase nume chly a d’Bysen use ha, er wärdi de bald gnue Längizyti nam Schloß Hünigen übercho. Aber der Herr Willading hätti äbe nid müesse der Herr Willading sy, wenn er nid wyters dänkt und sech dra gmacht hätti, ds Yse z’schmide, so lang es heiß isch. «Da git’s gar nüt anders meh», het er zu syr Tochter gseit, «als furt mit däm Bursch, dä lehrt hie nümme folge, und wenn er nid in e ruuchi Schuel chunnt, so geit er der a Lyb und Seel z’Grund. Da git’s nüt Bessers als in es Regimänt!»
«Das isch ja eigetlech, was er wott», meint d’Frou Kätheli, «er het mer’s einisch gseit.»
«So? Mir het er de öppis anders gseit, dä Lappi, wo-n-ihm der Stuppa en Offiziersstell offeriert het; aber äbe, so isch er, wenn er e Töubi het, so weiß me nie, was ihm z’Sinn chunnt. Er het sech halt i Chopf ta, vo mir nüt az’näh.»
«I weiß scho, warum er das refüsiert het, er het mer’s gchlagt. Es het ne duuret, daß Dir, wo doch sünsch dergäge syd, jungi Lüt nach Frankrych z’schicke, nen ohni wyters heit welle dem Stuppa mitgä. — Und ussertdäm han ig ihm’s usgredt gha, daß er in es katholisches Regimänt gangi. Soviel i weiß, git’s ja jitze kei gueti anderi Glägeheit.»
«Ach was! Katholisch oder nid katholisch», het der Herr Seckelmeischter gseit, «si merke nüt dervo so i mene Regimänt. Oder meinsch öppe, me mach se z’bychte? — Gschäch de nüt Bösers, als daß dä Dräck einisch use chäm!»
D’Frou Kätheli het gar nid gschine glycher Meinung z’sy. Gseit het si nüt, aber si het sech Tränen abgwüscht.
«Da git’s jitz halt nüt z’wärweiße, dä Bueb mueß furt und das gleitig. Sünsch channsch de luege, was de no mit ihm erläbsch. Chumm mer de nume nid cho bjorne!»
Di Frag isch der ganz Tag düre geng wieder zur Sprach cho, und d’Frou Kätheli het wohl gmerkt, daß si nid liecht gägen ihre Vatter het chönnen ufcho. Es ma ungfähr um die glychi Zyt gsi sy, wo der Töldi vom Toppwald gäge Dießbach zue sech uf e Wäg gmacht het, daß d’Frou Kätheli ds Bedürfnis gspürt het, der Pfarrer um Rat ga z’frage, aber der Bricht, daß er ganz übel zwäg sygi, het si äbe scho gha, und so isch nere dä Wäg o abgschnitte gsi. Daß der Töldi o sy Zueflucht im Pfarrhuus gsuecht het, het si dert vernoh, wo si uf d’Nachricht vo ds Pfarrers Tod hi mit dem Stöphi ga Dießbach gfahren isch. Es hätti ja nid so pressiert dermit, aber d’Frou Kätheli isch froh gsi, uf nes paar Stund vo ihrem Vatter furt z’cho, für ungstört über das nachez’dänke, was se plaget het. Wo si umecho isch, het der Disput bald wieder agfange, und der Grundton vo allem, was der Herr Seckelmeischter gseit het, isch gsi: Mach, was d’wottsch, aber i säge der nume, es isch höchschti Zyt, daß dä Bursch under ne feschti Hand chunnt. Und gschadt het’s no keim, wenn er e chly i der Wält ume cho isch.
«Wenn’s nume nid grad i Frankrych sy müeßti, i so mene katholische Land!» het d’Frou Kätheli geng vo neuem wieder etgägegha.
«He ja», het der Herr Willading gseit, «dy Ma isch emel o dinne gsi und isch o nid erstickt i däm Cherzegschmürz!»
D’Frou Kätheli het ihre Vatter nie gärn ghört reden über ds Läbe vo ihrem Ma; aber im stille het si doch müesse zuegä, daß er i däm Punkt rächt heigi und daß o di schöni carrière, wo der Oberscht i frömde Dienschte gmacht het, ne nid ghinderet heigi, das z’wärde, was si juscht grad so bewunderet het an ihm. Si het sech müesse säge, daß der Oberscht Wendschatz vermuetlech nüt dergäge gha hätti, syni Sühn i nere stränge militärische Schuel z’gseh. Und wenn doch das jitze der Wäg zum Fride chönnti sy, so well si sech schließlech dry ergä.
Jitz het si, sobald si der abtrünnig Junker dobe het ghören umeloufe, kei Rueh meh gha und zue-n-ihm welle; aber der Herr Seckelmeischter het gfunde, si söll nid la merke, daß sys Furtloufe nere so z’Härze gange sygi, dä Chätzer heig bim tuusig derwyl, cho peccavi z’mache. Er wärdi nume je länger descht uverschanter. Mit allem däm Ufbegähre het aber der Herr Willading doch nid chönne verhüete, daß d’Frou Oberschti, sobald si ihre stränge Vatter het z’Sädel gschickt gha, zum Töldi ufen isch.
Der Junker isch im Bett glägen und het es bitterböses Gsicht gmacht, wo-n-er sy Stiefmuetter mit der Lampe het gseh ynecho. Er isch ufgsässen und het drygluegt, wie wenn er se wetti aschnaue, was si da obe z’tüe heig. D’Frou Kätheli het ta, wie wenn si dä bös Blick gar nid gseh hätti, het ihrem Stiefsuhn i ds Gsicht zündtet, nid nume mit der Lampe, sonderen o mit ihrne schöne truurigen Ouge. Das het der Töldi nid mögen erlyde, er het vor sech abegluegt und d’Mama la rede.
«Wo hesch du di hütt umetribe?» het si ne gfragt, «du bisch z’Dießbach gsi, das weiß i, aber warum bisch erscht jitz heicho?»
«Das will ig Ech de morn säge», antwortet der Töldi, «jitz chan i nid. I will Ech de alles säge, nume nid jitz grad.»
«Was hesch du z’Dießbach gsuecht?»
«I ha zum Pfarrer welle, i ha nid gwüßt, daß er gstorben isch. — I ha... Mama, Mama» — mit däm isch der Töldi der Frou Kätheli um e Hals gfalle — «es isch mer leid, wenn ig Euch wehta ha... aber sitdäm der Großvatter da isch, isch es mir mängisch, wie wenn i allne Lüte hie vürig wäri. Es isch gar nümme wie früecher.»
«Weisch du eigetlech, Töldi», seit d’Frou Kätheli mit truuriger Stimm, «daß du mir mit däm e Vorwurf machsch, wo mir i d’Seel yne wehtuet? Han i das um di verdienet?»
«Nei», seit der Töldi, «i weiß es wohl, daß i das nit sötti säge. Es isch mer leid, i han Ech gwüß, gwüß nid welle weh tue; aber begryfet doch: wenn de albe der Großvatter mi eso gar nid wott verstah, und wenn er de no hie chunnt cho regänte, so chunnt’s de alben eso über mi, und de mueß i de dänke, was mer der Pfarrer einisch gseit het: daß halt myni beiden Eltere nümme da syge. Verzieht mer, wenn ig Ech das eso säge. I bin Ech deßtwäge nid minder dankbar, und Dir syd mer ja alles, aber begryfet mi doch, Mama!»
Di Wort hei der Frou Kätheli fascht ds Härz z’underobe ta. Es isch nere gsi, wie wenn der Oberscht sälig würdi us däm Bueb use rede, und doch, wil si sech wahrhaftig nüt het gha vorz’wärfe, so het si sech gägen e gwüsse Groll müesse wehre, wo i ihrer Seel gäge Töldi het wellen ufstyge. «Nid minder dankbar! — Isch das alles?» So het si sech wieder und wieder gfragt. Ihre-n-isch es gange, wie amene Wanderer, wenn undereinisch der Näbel vor ihm verryßt und er in en Abgrund gseht, wo-n-er da nid vermuetet het. Da het si hert gha z’schlücke dranne. Es isch lang gange — und derwähred sy ihri Träne dem Töldi i di verstrublete Haar abetropfet — bis si-n-ihm het chönne säge: «Ja, i begryfe di. Und du söllsch wüsse: wenn i di scho nid begryfe chönnti, so würd i’s doch myr Läbtig nid über mi bringe, dir öppis la z’gscheh, wo ne Muetter nid uf ihres Chind ließ cho — aber lue, jitz muesch du o mi lehre begryfe. Du weisch: my Papa isch jitz o en alte gschlagne Ma und het mi nid minder nötig. Und wenn dir beidi ech nid chönnet verstah, so muesch du als der jünger einschtwyle no nahgä. — Es dunkt mi, das sötti doch nid eso schwär sy.»
Der Töldi het d’Frou Kätheli us der Umarmung losgla und jitze ganz rüejig gseit: «Ja, i gseh das wohl y. I ha mer’s jitz überleit und bi zum Schluß cho — aber Dir müesset mer zerscht verspräche, Mama, daß Der mer’s nid weit lätz uslege, am allerliebschte bliib i ja bi Euch — es sygi ds Beschte, i gangi furt. — Weit Der mi nid zum Viktor la gah? I gieng so gärn! Was söll i hie mache?»
«Es isch villicht ds Gschydschte», seit d’Frou Kätheli, «du weisch ja, i gseh’s eigetlech nid gärn. Aber dy Papa isch ja o dusse gsi. Villicht tuet’s dir guet, e chly under anderi Lüt z’cho, und du channsch öppis lehre, wo dir für dys spätere Läbe vo großem Wärt isch. Aber ei Bedingung machen i, und i la di nid vo hie furt, bis du mer das tüür und heilig versproche hesch: du söllisch wieder dahäre cho, Hünigen übernäh und der Wille vo dym Vatter usrichte. Underdesse will i derzue luege. Und de vergiß nie, wäm sys Chind du bisch, der Name vo dym Vatter wird dir mängisch der Wäg bahne, aber du söllisch o wüsse, was du ihm schuldig bisch.»
Der Töldi het uf das hi d’Hand vo der Frou Kätheli ergriffen und wär parat gsi, nere-n-alles z verspräche, was si nume welle hätti. Aber si het ihm gseit: «Schlaf jitz no einisch drüber», het ihm es Müntschi gä und nen im Fyschtere welle la. Si isch scho under der Türe gsi, du rüeft se der Töldi no einisch zrügg, si müeß ihm jitz o no öppis verspräche. Der Töldi het vo der ungstörte Nachtstund welle profitieren und het nere-n-erzellt, wo-n-er der Gläis gfunden und was er mit ihm gmacht heig. Er het nere ds Schicksal vo däm unglückleche Möntsch uf ds Härz bunde, und du hei si sech im beschte Fride guet Nacht gseit. —
So chan e böse Tag, wenn me der Liebi ds Wort gönnt, sy schönen Abe ha.