Text:Rudolf von Tavel/Gueti Gschpane/Kapitel 11

XI.

Wär i dene Tage der Renatus Urghend atroffe het, isch mächtig verwunderet gsi. Men isch sünsch gwanet gsi, ne so still gseh under de Lüten umez’loufe, wi wenn er nid im Stand wär, irged öpperem nes Haar z’chrümme. «Dä isch froh, wenn men ihm nüt tuet», het me dänkt. Er het o nie nüt uf sech treit, für sech öppe z’wehre. Jitz hingägen isch er chäch und ufrächt gloffe, gwöhnlech z’mitts uf der Gaß, het ds Barett schier gar wi ne Lanzchnächt uf em linggen Ohr treit, allne Lüte, wo-n-ihm begägnet sy, fescht i d’Ouge gluegt und zu jeder Stund e währschafte Dägen umgschnallet gha. Es isch grad gsi, wi wenn er ob em Verschmättere vo syr Schybe zum erschtemal i sym Läbe z’grächtem erwachet wäri. Me het ihm agseh, daß er öppis wott und het ihm afa zuetroue, daß er o machi, was er im Sinn füehri. Di meischte Lüt frylech, wo ne gseh hei, hei für di Veränderung bald en Erklärung zur Hand gha. I der ganze Stadt het me gwüßt, was bi Barfüeßere gscheh isch, und so wi me ds Chriegsvolk gkennt het, isch nüt anders gsi z’erwarte, als daß der Renat für sys Ufträtten i der Freistatt no wärdi müeße Haar la. So lang di Houptlüt no am Schatte gläge sy, hei sech d’Lanzchnächte, so wyt me se nid grad guslet het, wi der «Schlüssel»-Wirt, still gha, und o di Verwandten und Fründe vo de Chriegslüt hei sech ehnder pfüpft.

Aber mit dem nüünte Meien isch das uf eismal alles anders worde. A däm Tag het me d’Houptlüt us der Chefi gla, und dermit het sech der Übermuet an allnen Orte wider zeigt. Es isch grad gsi, wi wenn d’Bueße, wo si der Stadt hei müeße zale, se nume no frächer gmacht hätte. Uf jedem Gsicht het me’s chönne läse: Mer hei’s und vermöj’s. Und das isch nid numen uf ihrne Gsichter gstande. Wär us der Lombardei ume cho isch, het glaarigi, gschlitzti Chleider treit, wo di schwärsydigi Füetteri us de Schlitze nume so vüre bloderet isch, und uf de Barett ganzi Näschter vo de schönschte Fädere. Und was erscht ihri Frouen alles aghänkt hei, isch nid z’säge. Lüt, wo no vor acht Tagen über d’Chronefrässer loszoge hei, was ds Züüg het möge verlyde, hei jitz uf allergattig Wys gluegt ga Bälp use z’cho, wo der Herr Albrächt vom Stein es Huus gfüehrt het wi ne chlyne Fürscht. Sitdäm daß d’Stadt gstanden isch, het me z’Bärn nüt eso gseh wi d’Choschtbarkeite, wo sy Frou uf em Lyb treit het.

Der Renatus Urghend aber isch fascht uf e Chopf gstande, wo-n-ihm der Meischter Manuel a eim vo de nächschte Tage gseit het, er welli ga Bälp use, und es würd ne freue, wenn er wetti mit ihm cho.

«Dir? — Ga Bälp?» het der Renat gfragt und sy verehrte Lehrer vom Chopf bis zu de Füeßen agluegt.

Der Herr Manuel het glachet ob däm Etsetzen und g’antwortet: «Erchlüpfet nume nid, i gange nid, für ga d’Gwundernase z’fuettere. Mir isch di Bälper-Herrlechkeit nüt Neus. Aber i mueß der Stein ga male für i Totetanz, er wott es Bild dry stiften und wott schynt’s scho bald uf sy neui Herrschaft verreise, wo-n-ihm der Chünig gschänkt het, ga Montreal oder wi das Wäse heißt. Und i gloube, es sygi gschyder, i nähm ne jitz no grad. Dä git doch nid ab, bis er einisch uf mene Schlachtfäld blybt. Und i mueß säge, reue würd er mi ewig, so einen überchäm i nid gschwind wider z’male.»

Der Renat het gseit, er chömi gärn mit bis ga Bälp usen und er welli dem Meischter sys Wärchzüüg trage, aber i ds Schloß chöm er nid mit, es gluschti ne nüt, mit däm hochmüetige Herr no einisch az’binde. Der Herr Manuel het sy Chunschtjünger usglachet und ihm gseit: «Settigi Lüt mueß me nid schüüche. Wi meh daß me sech vor ne förchtet, wi übermüetiger wärde si. Si fa einen erscht afa respektiere, wenn er ne fescht i d’Ouge luegt und git z’verstah, daß er o vo Bärn sygi. I nime keis Blatt vor ds Muul, da bin ig Ech guet derfür.»

Tuusedmal schöner no als di ganzi Herrlechkeit, wo der Herr vom Stein um sech verbreitet het, isch dä Bitz Bärnerland gsi, wo di beide Maler dürwanderet hei. Alles isch im saftigschte Grüen gstande, und um di alte schwarze Stroudecher vo de Burehüser hei d’Hoschtete nume so wyßi Chränz gmacht. Linggs und rächts vom waldüberwachsene Bälpbärg hei d’Schneebärge glänzt, und der Himmel isch so blau und heiter gsi, wi sit langem nümme. Aber üsi beide Wanderer hei über di Pracht nid vil Wort verlore. Ihne het der neu Gloube so vil gä z’rede, daß si im Steinibach usse gsi sy, si hei nid gwüßt wie. Dert het du der Renat gseit, är well jitz hie blybe, der Meischter findi ne de am Aben ume für e Heiwäg.

Wo der Herr Manuel im Schloßhof vo Bälp aglanget isch, het er der Herr Albrächt uf mene Bank vor em Huus gfunde. Allem Aschyn nah het er sech’s dert i der Sunne la wohl sy. Sy Brueder, der Herr Jakob, e chlyne, vierschrötige Ma mit mene ganz churze Hals, isch by-n-ihm gsässe, und es het Gattig gmacht, di beide heige zsämethaft d’Regierung verhandlet.

«So», het der Fäldhoupme zum Herr Manuel gseit, «da chunnt o grad eine vo dene Chnorzine!»

Hätti der Maler dem Herr Albrächt nid chönnen ab em Gsicht läse, daß es ihm mit däm ufründlechen Epfang nid so ärnscht sygi, so hätt er sech uf em Absatz umdräjt und wär grad wider gange. Aber er isch settigi Redesarte gwanet gsi und het g’antwortet: «He ja, i chume cho luege, öb ig Ech chönn uf ds Papier chnorze für e Totetanz.»

«So chnorzet mynetwäge!»

Der Herr Manuel het aber dem Herr Albrächt gseit, so, wi-n-er da sygi, wärd er ne dänk wohl nid dörfe male, er söll so guet sy und sech so ga alege, wi-n-er de spetere Gschlächter möchti vor Ouge stah. Der Herr vom Stein het ufbegährt; aber er het dem Maler der Wille ta, het ihm e Channe guete Wy, herrleche Saanechäs und Brot la ufstellen und isch sech ga zwägmache.

Der Maler isch no nid lang mit dem Herr Jakob im Gspräch gsi, so chöme drei bidärbi Handwärksmeischter vo Bärn dür e Hof ynen und frage nam Ritter. Es sy Lüt gsi vo der Sankt Anna-Bruederschaft, wo dem Herr Albrächt hei es Anlige welle cho vortrage. Si hei du grad no Zyt gha, e chly z’verschnubbe, bis der Ritter wider under der Hustüren erschinen isch i sym schöne rot und wyße Wafferock. Er het nid grad übermäßig fründlech drygluegt, wo-n-er syni neue Gescht gseh het; aber sys Gsicht het sech bald ufgheiteret, sobald er ghört het, was si von ihm wei. Ihre Wortfüehrer het brichtet, d’Sankt Anna-Bruederschaft läbi so übel dranne, daß si uf ihrem Altar i der Prediger-Chilche nid e chly nes zügigers Heiligtum heige. Es sötti da öppis gah. Und jitz heige si verno, der Schädel vo der heiligen Anna wäri z’ha; aber si wüsse nid, wie’s astelle, für dä ga Bärn z’bringe. Er sygi nämlech z’Lyon. Es wäri halt übel nötig, daß z’Bärn öppis gieng, für dem Ansähe vo der Chilche wider e chly uf d’Bei z’hälfe, sünsch wärdi me dem neue Gloube gwüß nid Meischter. Es sygi afange nümme z’säge, wi di Chätzerei überhand nähmi. Jitz wüßti me halt wyt und breit niemer, wo im Stand wäri, di Reliquie ga z’erobere, wenn’s nid der Ritter vom Stein wetti uf sech näh. Si hei nid emal nötig gha, ihm di ewigi Säligkeit z’verheiße. D’Ussicht, en abetüürlechi Fahrt z’undernäh, ne verwägene Streich usz’füehren und dermit uf ewigi Zyte sech es settigs Verdienscht um d’Stadt Bärn und um d’Chilche z’erwärbe, isch gnue gsi, für der Herr Albrächt vom Stein für di Sach yz’näh. «Dä Schädel müeßet dir ha», het er ne gseit und derzue ds ärnschtischte Gsicht vo der Wält gmacht, währed der Maler mit Müej und Not sech het mögen ebha, grediuse z’lache.

Me het du di drei Manne mit dem Herr Jakob i ds Schloß yne gschickt, für nen öppis ufz’stelle, und du het sech der Ritter i d’Positur ta, für sech la z’male. Er het nid juscht nötig gha, daß me no äxtra Läben i sys Gsicht bringt; aber dem Meischter Manuel wäri’s z’vil zuegmuetet gsi, hätt er der Chriegsoberscht sölle male, ohni ne grad e chly z’gusle. Das het dem Portrait nume chönne z’guet cho. Der Maler het der Ritter gheißen uf ds Hoftor luege, damit syni Ougen öppis z’tüe heige, und du het er ne hert vo der Syte gno. Amüsiert het’s ne, daß ihm du der Ritter nid het chönnen i d’Ouge luege, so daß er no descht ungenierter ihm het chönne sy Meinung säge.

«Das ‹jetzeret› aber», het der Maler agfange, «was di Sankt Anna-Brüeder wei!»

Dä Stich isch gsässe; aber der Ritter het’s nid welle la merken und fragt: «Was weit Dr mit däm säge?»

«He, daß me wider um Bei louft. Es dunkt mi, me sötti no gnue ha vom Jetzer-Handel här. Ds Füür het chuum vermuttet, wo me di luschtige Chloschter-Brüeder druffe verbrönnt het, und jitze sy di Lüt scho wider wundersüchtig. Me sött ehnder der Muet ha, mit denen alte Lugenen einisch ufz’ruumen und der Wahrheit freie Louf z’la!»

«Mhm», meint der Ritter, ohni umz’luege, «tönt’s us däm Loch? — Um Chnochen uus z’gah isch villicht minder ungschickt, als Dir dänket. Mit däm bhet me d’Sach binenandere.»

«Mhm», macht jitz o der Maler und seit: «Sero venientibus ossa. Dadüre louft der Has.»

«Ja, dir mit euer Wahrheit! Dir nämet dem Volk Zucht und Halt. Dir wüsset gar nid, was dir mit däm neue Züüg arichtet. Es wird öppen o nid vil besser sy, als was me bis jitze gloubt het. Bis jitzen isch emel no en Ornig im Land gsi, und d’Chilche het d’Lüt in Egi gha. Das wird de nes heiters Ghürsch gä, wenn de na euer Lehr d’Lüt meine, si bruuchen o gar nüt meh z’tue, für ihri Säligkeit z’verdiene!»

«Das isch äbe der groß Trug», yferet der Maler, «daß d’Lüt sech ybilde, si verdiene mit ihrer Tuged der Himmel. I däm Wahn gange si juscht z’Grund. Es taget de scho, wenn e jede mueß zuegä, daß er nüt erwärchet und verdienet het. Mit denen Opfer und fromme Wärk het me nüt als de Lüte ds Gwüsse vernietet und verspängelet.»

«Ja, ja, dir chönnet de gseh, wohi dr chömet! Es macht mer überhoupt no nid Gattig, daß dir obenuuf chömet. Der groß Huuffen und die, wo öppis z’säge hei, wei nüt dervo.»

«Ja», seit der Herr Manuel, «die, wo öppis z’säge hei! Me weiß äbe, warum die nüt dervo wei. D’Pfrüende magere de, das isch sicher. Aber vo däm profitiert der größer Huuffen als vom Furtbstah. — Fraget se-n-einisch, öb si lieber welle furtfahre Mönche mäschte!»

«Derfür chönne si de nachhär Vögt mäschte.»

«Si chöme glych besser ewäg. Und wenn’s o anders wär, so isch es doch Zyt, daß einisch d’Stadt zu ihrer Sach chunnt. Was bruuche mir Chlöschter und Herre, wo uffrässe, was der Stadt ghört? Ehmale het men Armuet gschwore, wenn men i ds Chloschter gangen isch; jitz geit me dry, für under em Gwändli vo der Frömmigkeit gueti Läbtig z’ha. Für das bruucht men emel de Chlöschter ihri Rächt nid z’schone. Mir wüßte se besser z’bruuche!»

Der Ritter het uf das hi e chly gääl glachet und seit: «So ring geit das nid. Dir müeßet nid meine, es gang de wi im Twingherre-Handel. Und was het de d’Stadt am Änd dervo, wenn si üs alles wägnimmt? Wär tuet der Stadt ihri Händel vorusse verfächte? Öppe die, wo hinder em Ofe hocke?»

Das isch dem Herr Manuel du hingägen a ds Läbige gange. «I hocke nid hinder em Ofe», seit er e chly giechtig.

«Uf alli Fäll», meint der Herr Albrächt, «wird me bim Malen und Schryben elter als vor em Find. Üsereine het nid derwyl, vor em Rathuus uf offeni Türli z’passe. Mir müeße luege, wi mir zu üser Sach chöme. Ds Tüüfels Dank hei mer de frylech derfür, daß mer üsi Hut z’Märit trage.»

«Sötte si-n-Ech öppe no danke für d’Chnoche, wo Dir ne darbängglet, und daß si dörfe zueluege, wi sech di Herren am Chilchesatz uffuettere?»

«I weiß nüt vo däm.»

«Es macht alli Gattig. Aber wartet nume, wenn mer de einisch ds päpschtlech Pütschierwachs ab em Evangelium abgchnüblet hei, daß e jede derzue chunnt, dry z’luege, so fat de ds Gwüssen o bi Euch der Gäldsack afa lüpfe.»

Es isch guet gsi, daß i däm Ougeblick der Claudius von Römerstall under em Hoftor erschinen isch, sünsch wäre di beide no wüescht hinderenand cho. Das vom Passen uf di offene Türli het der Meischter Manuel ghörig i d’Nase gstoche. Er het uf das hi sech vorgno, er welli de am Portrait vom Ritter öppis änderen und het ihm du daheim di rächti Hand eso gmalet, daß si hinder em Rügge düre nam Dolch gryft. Und daß er nid zu dene ghöri, wo hinder em Ofen alt wärde, het er ihm de bi der nächschte Glägeheit mit der Tat welle zeige.

Us em Malen isch für hütt nümme vil worde. Der Herr Albrächt het sech nid länger möge still ha und isch sy junge Fründ vo Rörswyl ga grüeße. «So», het er ihm gseit, «chömet Dr mit ga Montreal?»

«So wyt und so lang Dr mi weit», antwortet der Junker.

«Nu, das freut mi», meint der Ritter und chlopfet sym Fründ uf d’Achsle, «i ha geng dänkt, d’Träne vo Euer schöne Fründin im Chlapperlöubli tüejen Ech de di guete Vorsätz verwäsche.»

«O bhüetis!» seit der Junker übermüetig, «Wyberträne mache mir scho lang kei Ydruck meh, sünsch wär i ja nie vo Rörswyl furt cho.»

«Het’s nere dert o gä?» fragt der Ritter. Und der Junker seit: «Es nimmt mi nume wunder, daß d’Worble no nie dervo übergloffen isch.»

I das Gspräch yne sy vo der Straß här d’Tön von ere Bättlergygen über d’Muure cho, und bald druuf het me vor em Tor usse der Chueni Möuk mit mene Kamerad us em Elände-Huus gseh. Der Ritter isch da drob ergerlech worden und het amene Chnächt gwunken und ihm befole, dä Musikant mit menen Almose ga z’gschweigge. «Dumm», het er ufbegährt, «daß me di Lüt däwäg lat im Land umeloufe. Si gangen eim mit ihrem Gsurr doch nume ga d’Lüt abspänschtig mache.»

Di beide Pfrüender vom Elände-Huus hei sech du der Bärg uuf gäge Steinibach verzoge. Wenn aber der Ritter gmeint het, er heigi jitz de Rueh, so het er sech trumpiert. Bald isch e Buur cho, für mit ihm cho z’stucke, bald het e Chnächt öppis gha z’frage, und alli Halbstund isch irged e Handwärker cho, eismal der Sattler, ds andermal e Schnyder, alles Lüt, wo eigetlech sy häre bschickt gsi, für dem Herr vom Stein vor syr Abreis no öppis cho i d’Ornig z’tue. Da isch du wenig Zyt blibe, für sech mit synen andere Geschten abz’gä. Es isch no kei halbi Stund abgloffe gsi, sitdäm der Chueni Möuk sy Ufwartung het gmacht gha, so lyret scho wider einen uf der Bättlergyge vor em Tor. Dä het aber sys erschte Gsatz nid emal bruuche fertig z’örgele, so het er sy Chrüzer gha und e dütleche Wink uf Bärn zue.

Ändlech het es Gattig gmacht, es welli Rueh gä, und di Herre hei wider afa politisiere, da ghört me bim tuusig scho wider d’Bättlergyge. «Jitz tuet’s es de hingäge», seit der Ritter und git dem Chnächt es Zeiche, er söll enanderenah däm Ständli ga nes Änd mache. Der Chnächt nimmt e Boumstäcken und geit mit länge Schritte zum Tor uus. Er het nid vil Wort bruuche z’mache. Chuum het der Lürlima ne gseh cho, het er sy Gygen am Läderriemen uf e Rügge gschlängget und di Länge vüregno. Der Chnächt het aber dänkt, er welli das Gschmeiß grad e chly z’grächtem verjagen und isch mit mailändische Flüech hinder ihm här gsprunge. So isch es gange bis vor ds Dorf use, wo uf em Gländer vo der Gürbe-Brügg e ganzi Trybete vo Chrüpple gsässen isch, z’mitts drunder der Chueni Möuk. Wo die der Chnächt hinder ihrem Kamerad här hei gseh cho, hei si alli mitenandere ds Hasepanier ergriffe. Es isch es Luege gsi, daß der Chnächt vor Lache nümme wyter chönne het. Da het er du begriffe, was gangen isch: di ganzi Pfrüenderschaft vo der Elände-Herbärg, wo natürlich i dene Tagen o verno het, was es z’Bälp gäbi z’luege, het sech dä Usflug — hüttzutag sieg men e Blueschtbummel — gönnt, und vo der Gürbe-Brügg ewäg hei si du chehrium eine nam andere mit der Gyge zum Schloß gschickt, für ihri Reischöschten ufz’bringe. Chunscht het es keini bruucht, für das Instrumänt z’spile. Über nen Art Gygechaschte syn es paar Saite gspannet gsi, und die het me mit nere Trüllmechanik mache z’surre.

Währeddäm so z’Bälp unden alli mügleche Lüt sech bim Schloß zueche gmacht hei, isch am Waldsoum obehär dem Steinibach eine gsässe, wo nümme rächt gwüßt het, was er söll. Der Renatus Urghend het dert d’Ellbögen uf d’Chnöi und der Chopf i d’Händ gstützt gha und bald i ds eitönige Bälpmoos abe, bald i blaue Himmel ufe gluegt. Er isch vor Längizyti schier vergange. Zum erschtemal, sitdäm er bi Barfüeßere sy Schybe verschmätteret het, het er derwyl gha, so rächt drüber nachez’dänke, wi-n-er jitz eigetlech dranne sygi. Bis jitze het ne d’Neechi vo den andere Lüte nid so rächt la zur Bsinnung cho; aber hie, i der Stilli, wo-n-ihm niemer über e Wäg gloffen isch, het er du ygseh, daß er sym Läben es neus Zil sötti chönne gä. Aber da isch guete Rat tüür gsi. No nie isch er sech so einsam vorcho, no nie het er so dütlech gspürt, was es heißt, kei Verwandtschaft z’ha. Ja, ds sältmal, wo-n-er us der Chloschterschuel wägcho und zu mene Handwärksmeischter ta worden isch, het er frylech es paar bösi Tagen erläbt. Da hätt er neui Fründe sölle finden und het du gmerkt, was eine gilt, wo weder Vatter no Muetter hinder sech het. Wohl het er d’Lüt duuret, aber so uf ds Erbarme vo de Möntschen agwise z’sy, isch halt doch e truurigi Sach und tuet gruusam weh. — Speter, wo me du gmerkt het, daß er öppis cha und sy Ma stellt, het’s du besseret. Syni Meischterlüt hei Freud gha an ihm. Er het der Herr Manuel gfunden und der Meischter Sterr. Und erscht, wo-n-ihm du no e Sunnen ufgangen isch i der Liebi zum Veronika, da het er nüt anders meh begährt, und ds Läben isch ihm über und über verguldet vorcho. Aber jitz! So arm, so hundseländ, so einsam isch er doch no nie gsi. Es het ja scho no Lüt gä, wo ne guet hei möge lyde: der Herr Manuel und der Herr Haller; aber er het Angscht gha, er verleidi ne de und het sech nid so rächt dörfe zueche mache by ne, wenn er gseh het, wi si, e jeden uf sy Art, mit aller Chraft uf ihri Zil hi g’arbeitet hei. Allnen anderen isch er vürig gsi; jede het für Lüt gha z’luege, wo ne neecher agange sy als so ne Fündling. Einewäg, er hätti das alles no welle schlücke, wenn er nid sys Veronika verlore hätti. Da het er sech nid dry chönne schicke, er het scho z’vil um sy Schatz g’angschtet und gsorget gha.

Z’momäntewys het er sech der Längi nah i ds Gras gleit und i Himmel ufe gstuunet, wi wenn ihm vo dert en Erlösung us syr Not sötti zuefalle. Er het scho z’vil vo de Möntschen erläbt gha, für z’vergässe, daß di beschti Hülf doch geng vo dert här chömi, wo’s kei möntschlechi Schwechi git. Si hein ihm’s z’St-Maurice ja dütlech gseit, und wenn öpper ne verstande het, so isch es der Abt vo Trueb gsi. Zu däm hätt er scho wider dörfe. Het ihm dä nid z’sälbisch d’Ouge drüber ufta, daß es eigetlech gar ekei völligi Einsamkeit gäbi? Wenn es je uf der Wält en Einsame gä heigi, het der Abt gseit, so sygi das der Heiland gsi. Sithär gäbi’s keini meh, wil e jede, wo alles i der Wält verlore het, sech däm chönni i d’Arme wärfe.

So isch der Renatus Urghend hütt zum Etschluß cho, sech vo de Lüte ganz los z’mache, o vo dene, wo-n-ihm, wi der Herr Manuel und der Herr Haller, wohl welle hei. Die sy ja doch geng mit dem Rat zur Hand gsi, er sölli halt i Gotts Namen uf nen eigete Husstand hi arbeite. Aber wenn’s mit dem Veronika Sterr nid het sölle sy, so het er lieber gar nüt dervo welle wüsse. Arbeite, öppis schaffe, ja, no so gärn! Aber nid de Möntsche z’lieb und nid für vor de Möntschen öppis z’gälte.

Ungfähr so wyt isch der Renat gsi, wo-n-er uf der Straß unde der Meischter Manuel het vo Bälp här gseh cho. Er het sech zsämegno, isch zue-n-ihm aben und het ne hei begleitet.