Text:Rudolf von Tavel/Ring i der Chetti/Kapitel 1
Der Landsvenner Joneli het zwüsche Heuet und Ärnt uf eim vo synen Ächerli ob Hondrich dem Wachse vom Haber zuegluegt. Villicht het er o nume der große, heilige Stilli glost. Wi i mene Troum isch da unde ds Schloß Spiez uf sym Fluehsporre gstanden und het sech i der Bucht gspieglet. Uf em See usse sy d’Wulkeschätte so still gläge wi Ölfläcken uf mene blaue Tuech.
Dür di andächtigi Stilli düre wällelet jitz ds Bättglöggli vo der Schloßchilche. Wenn me’s nid kennti, chönnti me meine, der See tüej süüne.
Der Vatter Joneli wott d’Chappen abzieh und merkt jitz erscht, daß er se gar nid anne het. Wär möcht o bi där Hitz no ne Huet uflege! E nu, der Huet wellen abzieh, isch scho halb bättet. Da zwirblet uf em Bärgrügge vo Äschi e Juzer i d’Luft, und dermit isch ds Glöggli und alls vergässe. Wär chunnt? E ganzi Zylete Manne beindlet dert obe. Wi Schattedoggeli vor em bleichblaue Himmel. Geng neui chömen us em Boden und verschwinde hienachen im grüene Schatte. Si schleipfen öppis. — Aha, jitz weiß i scho was, dänkt der Joneli, si hei ne mit Schyn. Er wott nen etgäge träppele; aber da chunnt hienache scho eine vo de Schloßmannen us em Hohlwäg, den andere wyt voruus, i länge Schritte, schier eso cho z’gheie.
«Hiit dr ne?» fragt der Vatter Joneli.
«Ja, es isch naadisch afe Zyt gsi. Was dä nid scho alls gschendtet het dert obe! Fasch all Tag es Tierli. Nume so zerschlisse, u ’s de la sy u de ummi iis. Si hii sech us de Bund-Hütte gar nümme vüre gwagt. Si säge, es syge zwee gsi. Der ander isch villicht i Spiggegrund uberhi.»
«Wenn hiit dr ne-n-erwütscht?»
«Geschter ds mittag.»
«Un ihr chömet erscht hine mit ihm!»
«Ja, schliipf du so nes Tier vo der Gorneren ahi! Wir hii doch o müesse lüe. Un a allen Orte hii si ne welle gschoue, im Chientel u z’Scharnachtel u z’Rychebach u z’Mülenen u vori no z’Äschi. Z’Rychebach u z’Äschi hii si-n-us Wallis-Wy ufgstellt. Di Manne sy schier eso voll. Ja, lach du nume! Aber bi der Hitz!»
Das und no vil derzue het dä Ma gwüßt z’brichte, und underdesse sy di andere nachecho. Ihrere-n-acht hei an ere junge Tanne der Bär treit, und di andere hei jedem Zuunstäcke brichtet, wi di Jagd vor sech gange sygi.
Si hei der Bär abgleit, und ihrere drei oder vier hei enand überbrüelet. Mit Müej und Not het der Vatter Joneli usebracht, daß di Mannen en arme Frutiger-Bääggel uf der Gorneren an e Tanngrotz heige bunde gha und mit Steinen und Spießen und Mässer im Hinderhalt blibe syge, daß der Junker Adrian dem Bär e Bolz i d’Rüppi gjagt heigi, daß der Bär ständligen uf ne z’dorf cho sygi und dem Junker der Spieß verschlage heigi. Z’Fätze verrisse wär er, wenn nid der Chrigi vom Chrattig-Ried no grad hätti möge gcho, für dem Bär sy Spieß hinder em Blatt i Pelz z’bore. Aber no denn heig er um sech ghouen und bisse, und der Junker heig sy Chräbel glych no erwütscht. Item, da syg jitz der Bär. So eine heig me de no nie gseh.
«U der Junker? Wo heit dr dä?»
Da wird’s undereinisch still. Wär het das gfragt? Di Stimm, di Stimm! Alles luegt am Vatter Joneli vorby. Dert steit am Bort eine, wi us em Bode gschosse, en undersetzte Ma, mit mene Fröschegsicht. Me kennt’s, me mueß grad lache, wenn me ne nume gseht. E Stimm het er o wi ne Frösch; aber mit sym Guagge het er scho mänge große Herr us em Hüsi bracht. Der Hänsli Hofmeischter isch es, der Narr und Hündli-Göumer vom Schloß.
«Wo heit dr ne?» fragt er wider.
«Ischt er no nid nide, im Schloß?» antwortet jitz eine.
«Das wär ech gäbig, he?»
Jitz chunnt eine vo de Hinderschte vüren und brichtet: «Er het üüs us der Gornere vorab gschickt. I gluube, er het welle ga d’Hosi chehre.»
«Und dir heit gwüßt, daß er bissen isch, und syd dervo glüffen und nid emal ga luege, wo-n-er blybt? Und wenn er jitz a de Tschingelflüeh erfallen isch?»
«Oh, myn Gott», het’s jitz gheiße, «wir hätte scho gwartet u gsuecht, aber der Erk Jakob het üüs an iim furt gjagt, wir sölle mache, daß wr mit dem Bär ahi cheme. Um e Junker hiige wir üüs nüt z’bekümmere.»
Und dermit isch der Erk vüre cho, het dem Burgnarr e Blick gä, wo di andere nid verstande hei, und gseit: «Mir wei mache, daß mer abe chöme. Der Junker bruucht üüs nid. Es wär o ds erschtmal, daß er...»
«Z’Tod gheit isch», underbricht ne der Hänsli Hofmeischter mit mene bitterböse Gsicht. «Ganget nume mit euem Bär, wenn’s ech z’wohl isch a der früsche Luft! Dir chönnet de probiere, wi das es Schlafen isch dert unden im große Turm. Dert weckt ech de keis Mondliecht. — Probieret, probieret! Der alt Herr isch dä Mittag heicho. Dä wird ech de scho gottwillche heiße, dir Löle!»
Da luege si alli uuf wi gstörti Schaf.
«Du würsch nus umhi iine welle ahehe, du donnders Gali! Aber du chunnsch a di lätze. Wir hii völlig gnue an iim Bär.»
«Dir chönnet’s ja ha, wi dr weit; aber im Schloß isch er, der Herr, und was er a Gspaß versteit, das wüsset dr angähnds o.»
«Ja, was sölle wir de?»
«I will ech’s säge. Stellet dir der Bär hie z’mitts uf e Wäg! Stecket ihm en abgnagte Chnochen i d’Schnurren und e Zedel derzue. I will ech ne grad schrybe, i ha geng es Riemli Eselshut im Latz und Schrybzüüg o, wil mer di gschyde Lüt nid wei gloube, was i säge.»
Er zieht e Pärgamäntstreifen us sym Chleid und fat a schrybe: «Ich, der Alt ab der Gorneren, bringe hier ghorsamlichen, was mir überbliben von dem Junker Adrian von Bubenberg. Di dapferren Mannen ab der Krattig-Halden haben mir beim Nachtessen zugeschaut und...»
Wo-n-er ufluegt, isch er ganz allei mit dem Bär, wo zwüsche de Tragstangen uf em Rügge lyt. Wi d’Chatze sy di Chrattiger-Mannen uf all Syten use dervo gschliche. Und der Jakob, wo meh gwüßt het als di anderen und o gwüßt het, warum er se vor sich här tribe het, isch i länge Schritte der Bärg ab. — Wenn der alt Herr ume daheim isch, im Schloß...!
Da ryßt der Narr sys böse Muul uuf, vo eim Ohr zum andere, und lachet, lachet, daß es im Ynachten am Bort wyter louft und dene Mannen e Tschuder dür e Rüggen uuf jagt. Er springt uf nes Müürli, stemmt d’Händ i d’Syte, bückt sech und jagt sys Glächter i di vier Winde. Und du setzt er sech a ds Bort näbe Bär. — Hm, wenn dä wider läbig würd! Er stüpft ne-n-i d’Rüppi und rütscht doch e chly wyter ewäg. Der Kadaver het eso gwaggelet, und e Tatzen isch abe grütscht.
Totestill isch es, und es fyschteret. Ob de Hasli-Bärge rötet sech der Himmel. Der Mond wott use.
Aber no öpper ussert dene Manne het sys Lache ghört, ganz oben am Äschi-Rügge. Hie und da ghört men e Tritt, und wo keis Gstrüpp der Wäg deckt, gseht der Narr e Ma abe cho. Das chönnt ne sy, dänkt er, dem Schritt nah.
Es geit nümme lang, so steit der verlore Junker da vor em Bär, wo der Wäg versperrt. «Was isch jitz das?» fragt er halblut und erchlüpft no schier, wo hinder mene Block am Bort e Stimm antwortet: «Gäll!» — Aber er weiß grad, wär es isch.
«Chumm», fahrt der Narr furt, «i will der brichte, was gangen isch.» Der Junker setzt sech uf e Block. Er isch froh, chly z’löue. «Wo sy si?»
Da lachet der Narr wider uuf. «I bi da use cho, dir etgäge, für der’s cho z’säge: Der Herr Vatter isch heicho. Und chuum han i das dene Manne gseit gha, isch niene keine meh umewäg gsi.»
«Der Vatter isch hei? — Sit wenn?»
«Grad e chly z’früech — gäll! — Dä Halbtag isch er cho, und es dunkt mi, es sygi nid guet Wätter by-n-ihm.»
Der Junker luegt e Zytlang i ds Lääre. «Ja», seit er ändlech, «e chly z’früech. Ha mer’s anders dänkt gha. Das wird öppis chönne! E verbottene Bär. — Der schönscht Hund tot!»
«O no?»
«Ja, usgrächnet der Nero, dem Vatter sy liebschte, und... Hofmeischterli, du, wo alles weisch, säg mer: Warum isch das eso, daß me juscht grad ds Verbottene mueß tue? Es git doch Sache, es chäm eim nie z’Sinn, se z’mache, wenn si nid verbotte wäre. Aber weiß der Tüüfel, juscht ds Verbott bringt ein druuf. Me wird’s nümme los, bis es gscheh isch, und nachhär het me der Dräck.»
«Was fragsch mi, wenn du’s doch weisch? Du seisch es ja: Der Tüüfel chönnt Uskunft gä.»
«Äbe ja. — Me chönnt o anders frage: Warum isch juscht ds Verbottene so nätt? Oder no besser, warum isch geng grad ds Nätte verbotte?»
Dadruuf begährt der Junker kei Antwort. Er het sys Weidmässer us der Scheide zogen und luegt’s a, wi wenn da öppis z’gseh wäri drann. Es schimmeret im Mondliecht. Er steckt’s wider y, stemmt d’Händ uf e Block, wo-n-er druff sitzt, streckt syni chreftige Bei, rütscht vüre, wi wenn er wett abspringe, und setzt sech wider hindere. Es schynt ihm nid z’pressiere für hei, trotzdäm er der Vatter sit vile Wuche nümme gseh het.
Es dunkt der Narr, sy junge Herr luegi halb verliebt, halb verläge dry. Er rückt zue-n-ihm zueche, uf e Block, und leit ihm der Arm um d’Achsle, und der Junker merkt, was er ihm dermit säge wott. Dankbar für di Fründschaft, leit er sy schöne Lockechopf uf di breiti Achsle vom Narr, und syni große schifergrauen Ouge luegen über di nachtschwarze Bärgen i Himmel ufe, wo alli Bott e Stärnschnuppe dervo fahrt.
«I gloub, i weiß, wo’s fählt, Adrian», seit der Narr. «Macht’s dir Chummer?»
Der Junker zuckt d’Achsle. Na mene Chehrli het er uuf und seit mit mene jugedleche Süüfzer: «I weiß ihm emel kei Wäg.»
«Es het scho mänge gmeint, es syg ihm alles vermuuret und vermacht, und het glych der Wäg gfunde. Wenn’s nid anders geit, so springt me halt zletscht über d’Muure.»
«I bi drum scho drüber gsprunge.» Mit däm schnellt der Junker uuf, reckt sech und streckt sech, het öppis wi ne Triumph i den Ougen und lat plötzlech wider der Chopf und d’Arme hange. Er stüpft der Bär und fragt: «Was mache mer jitz mit däm? — Wo isch der Jakob?»
«I gloube, dä syg mit de Hünd i ds Schloß abe.»
«Und weiß, daß der Vatter wider da isch?»
«Wenn er nid d’Ohre mit Tanneharz verchleibbet het, ja.»
Der Junker schüttlet der Chopf. Er überleit wyter und seit ändlech: «Ja nu, einisch mueß es ja sy, so wei mer halt o gäge hei zue. — Aber dene Bursche will i de. Däwäg dervo z’loufe! Das hei si mer no nie gmacht.»
«Si wären o nid gange, wenn du da gsi wärisch.»
«Du hesch rächt, Hänsli.»
Ohni vil z’rede, sy si du sälbander der Bärg ab. Ds Schloß hei si us den Ouge verlore; aber wo si unden am Hondrich um e Waldeggen ume chöme, lyt es wider vor ne, im Mondliecht, fascht uheimelig i sym unerbittleche Trotz, und drum ume flimmeret der See. Da wird dem Junker mit jedem Schritt ds Härz schwärer. Er weiß, wi wenig Gspaß der Vatter versteit, wenn men ihm nid folget.
Und öpper anders weiß es o und zitteret vor däm, was jitz cho mueß — d’Frou Änneli, ds Junkers Muetter. Si het ihre Ma dä Namittag mit offenen Armen epfange. Es isch nere ja nüt Neus gsi, daß er Wuchen und Wuche furtbliben isch und kei Bricht vo sech gä het. Er isch no geng gsund und ufrächt umecho. Aber wenn’s, wi jitz, gulte het, d’Mordbrönner vo Brugg, Möntsche, wo us ihrem böse Gwüssen use d’Bärner hasse wi Gift und Tüüfel, us ihrem Versteck i der Farnsburg use z’röuke, isch da nid Grund gnue gsi zu Angscht um ihn? Het men öppe nid gwüßt, daß er geng z’vorderischt isch, für syne Manne ds guete Byspil z’gä? Ja, weiß Gott, es isch es Ufatme gsi, wi no nie, wo-n-es gheiße het, er chömi cho z’ryte. Si het fascht nid möge gwarte, bis si-n-ihm d’Arme het chönnen um e Hals lege. «Bist wieder da? Bist wieder da, Heinz, Männle? Gott sai Dank!» I der erschte Freud het si ganz vergässe, was se sit vorgeschter so plaget het: Daß nere der Adrian trotz allem Abmahnen etwütscht isch, für dä Bär ga z’jage, wo doch der Vatter gschwore gha het, wenn einen i sym Revier e Bär jagi ohni sy Erloubnis — und wenn’s der eiget Suhn wär — so söll er drei Monet lang weder Sunne no Mond gseh! Wenn aber der Bär Chüeh und Schaf verschryßi? het men ihm etgäge gha. — «So verschryß er!» het er denn g’antwortet, «d’Bäre sy my Sach!» Und wär hätti nid begriffe, daß es der Adrian und sys junge Volk und d’Chnächte nümme glitte het, sitdäm der Bricht cho isch, uf der Bundalp sygi niene keis Höuptli Vieh meh z’bha, über d’Flüeh uus rönne si vor Angscht!
Ja, d’Frou Änneli het bösi Stunde gha und se-n-undereinisch vergässe, bis si nam erschte Müntschi i den Ouge vo ihrem Ma öppis ganz Neus gseh het, öppis Fyschters, e Chummer oder no öppis Bösers. Er het nüt gredt und se vor mene Rätsel gla. Natürlech isch di erschti Frag vom Ritter Heinz gsi: «Wo isch der Bueb?» — «Der Adrian...», het si g’antwortet, ja, da isch es se ne Momänt hert acho, d’Wahrheit z’säge. Aber hätt si anders chönne? «Es ischt Bricht komme, es sei e Bär im Kiental drobe. I hab’ ihm’s ausgredt, aber er hat nit drauf ghört. Er wolle schaue gehe, ob’s wahr sei, hat er gsagt, und seither hab’ ich ’n nimmer gsehn.»
Der Herr vo Buebebärg het no fyschterer drygluegt uf dä Bricht abe und no weniger gredt.
Und jitz, vor nere Stund öppe, isch der Jakob mit de Hünd cho, und der alt Herr het ne vom Fänschter uus gseh, isch i Hof abe gangen und het ne bhört: «Wo chunnsch här?»
«Ab der Gornere, Ritter.»
«Wär het di dert ufe gschickt?»
«I bi mit dem Junker Adrian gange, Ritter.»
«Heit dr dä Bär gfunde?»
«Ja», seit er stolz, «si bringe ne jitz de angähnds.»
«Und der Junker?»
«Er chunnt mit ne. Er het mi voruus gschickt, Ritter.»
«So? — Damit er weniger Längizyti heig dert unde, wo du jitz afange hi geisch? — Hesch du nid gwüßt, daß dir uf verbottene Wääge syd?»
«Wohl, Ritter.»
«Also. I ds Loch mit der!»
Und bald druuf isch hinder em Jakob Erk der mächtig Rigel vo der Turmchefi vürgschobe worde.
Und jitze, wo scho sit nere Stund alles still isch, tuet der Torwächter dem Junker und dem Narr ds Mannstöri uuf. Mit gspitzten Ohren und scharfen Ouge schlüüffe si yne. Vom Bärgbort grediübere hei si gseh, daß im Äßsaal no Liecht isch. Hie, im Hof, isch alles, was nid im Mondschyn lyt, stockfyschter. Si bsinne sech nid lang. Uf nere Holzstäge chunnt men i Wehrgang ufe, und vo dert dür ne Spycher und d’Züügchammeren i obere Gang vom Palas. So gratet’s ne, i ihri Schlafchammere z’cho, ohni daß öpper öppis vo ne merkt.
Im Äßsaal, wo men uf e Junker Adrian wartet, isch der Ritter ygnuckt. Er isch no kei alte Ma; aber der Ritt vo Bärn ufen und di Ufregung vo de letschte Tage hei ihri Würkung ta, es hätti nid emal no ne ganzi Channe Walliser bruucht. D’Frou Änneli het ne nid gweckt. Im Gägeteil, si het so hübscheli gmacht wi müglech, wo si ändlech dervo düüßelet, für ga z’luege, ob eigetlech der Suhn geng no nid hei sygi. Aber was nützt ds Düüßele, wenn es Türschloß gyxet! Der Herr Heinz luegt uuf: «Was isch? — Sy si cho?»
«I will grad schaue gehe.»
«Wart!»
Der Ritter steit uuf, nimmt d’Cherze vom Tisch und geit syr Frou vora i ds Adrians Chammere. — Richtig! Da lyt er, der jung Herr, und schlaft wi nes Murmeltier. Was isch das? — Ähä, gchräblet, da, am linggen Arm. Und d’Chleider und alles verblüetet. D’Muetter isch erschrocke, aber der Herr Heinz tröschtet: «Das isch nid von ere Chlaue, ehnder vo Holzspryße. Mir wei ne la schlafe. I cha ne däwäg nid bruuche. Hälluuf mueß i ne ha. Und mir isch es jitz o afange rächt, mi ga z’strecke.»
«Hälluuf mueß i ne ha!» Das het der Frou Änneli no lang i den Ohre tönt di sälbi Nacht. Was wott das säge?
Am andere Morgen isch sech der Junker reuig gsi, daß er nid grad nam Heicho zum Vatter gangen isch, d’Sach ga i d’Ornig tue. Jitz wär’s übere. Item, also uuf und übere! Im Gang vor der Äßstube ghört er öpper d’Stägen uuf cho z’schnubbe. Er weiß grad, wär es isch: der Unggle Hans, en alte geischtleche Herr, wo der Dienscht a der Schloßchilche tuet und derzwüsche syni alte Tagen a der Sunne verhöcklet. «So so», seit dä, «isch me wider da, Adrian? Scho drei Tag nümmen i der Mäß erschine, ohni Dispens! Was söll das bedüte?»
Der Junker dänkt: Du chunnsch mir grad rächt! Er tuet dem Prieschter d’Türen uuf und redt derzue i d’Stuben yne: «Ja, isch es öppe nid Möntschepflicht gsi, ga z’luege, wo si doch Hülf ghöischen und gjammeret hei, es fähl nen all Tag wider es Guschti? — Guete Tag, Vatter, guete Tag, Muetter! — Gället, Vatter, Dir syd nid zfride mit mir, aber...»
Der Ritter Heinz steit da wi ne Bildsüüle. Er git dem Suhn d’Hand und luegt ne scharf a. «Was — aber?» seit er, «bhalt das nume für di! Mir hei jitz vo anderem z’rede.» Der Adrian macht großi, verwundereti Ouge. Und wo-n-ihm der Vatter befihlt: «Iß dys Mues und schwyg!» folgen ihm o di andere, wi wenn’s alli agieng. Me ghört nüt meh als d’Löffel und dür di offene Fänschter hie und da ne Güggel.
Sobald si fertig sy mit Ässe, dütet der Ritter dem Prieschter und dem Suhn, si sölle da i d’Fänschternische sitze, und der Adrian dänkt nüt anders, als jitz wärd er i ds Gebätt gno. Chrisdick syn ihm syni Sünden uf der Seel gläge, und nid für jedi het er e gueti Usred gwüßt. Mit ufgsprängten Ouge verfolget er der Vatter, wo, d’Händ uf em Rügge, d’Stuben uuf und ab geit.
Undereinisch blybt der Herr Heinz stah und seit: «Dir wüsset natürlech no nüt vo allem. Nimmt’s ech eigetlech nid wunder, warum i scho wider da bi?»
«Es wird doch nid lätz gange sy vor der Farnsburg?» fragt der Prieschter.
«Ehnder hei si sech ergä, gäb dr’s erwartet heit?» vermuetet der Suhn.
«Dir syd beidi dernäbe», fahrt der Ritter furt. «I wett, es wär nume das. Unverrichteter Sach hei mer dervo müesse, und warum? — Si hei sech gwehrt i der Farnsburg, ja, si hei wohl gwüßt, was ne wartet, di Mörder und Röuber. Ihri Mordbrönnerei z’Brugg hätte si ghörig müesse büeße. Wo’s ne het afa warm wärde, hei si-n-is d’Burg hurti wellen übergä, wenn mer se derfür löje la loufe. Aber oha, üs isch es natürlech nid um dä Steihuuffe z’tüe gsi. Der Falkestei hei mer wellen und der Vetter Marquard, der Baldegger, und ihri Kumpane. — Also guet, mir fahre zue mit Schießen und Stürme. Es het gulte, vorwärts z’mache, vo wägen alli Bott syn ere vo Basel här cho brichte, d’Franzose sygen im Azug, di ganzi Stadt syg im Thäber. Us em Sundgau chöme si grad huuffeswys, für sech mit Hab und Guet hinder d’Stadtmuure z’rette. Zerscht hei mer no nid vil druuf gä, aber wo’s du im Birstal äne het afa stübe, hei mer gmerkt, was Gattigs. Uf üs, uf d’Farnsburg, isch es abgseh gsi. Und hätte si uf der Tagete z’Luzärn, Mitti Heumonet, begriffe, daß e währschafte Zuezug vo Eidsgenosse de Franzose hätti möge gwehre, so wär alles no guet cho. Aber das het nid sölle sy. Statt öppe zäche-, zwänzgtuused Ma schicke si-n-is es paar hundert. Und wi schlächt si sy brichtet gsi, het sech du bald zeigt, wo das Hüüffli Mannen am zwänzigschten Ougschte sech mit de Franzosen ylat. Ihrere-n-anderthalbs Tuused gägen es Rüterheer, wi me no keis erläbt het! I gloube, dene het der lieb Gott d’Ouge verha. Es het müesse cho, wi’s cho isch. Das hei mer mit Gryffesee verdienet! Alles i d’Pfanne ghoue. Was het’s gnützt, daß ne d’Basler z’Hülf cho sy? — Nid e Stumpen isch vürblibe. Hätte mir gwüßt, was dert äne geit, so hätte mer ne villicht no z’Hülf chönne. Abtreit hätti’s zwar nüt. Es Hüüffli zu mene Hüüffli! — Me het ds grobe Gschütz wohl ghört, und vom Bärg abe hei si brichtet, na de Stoubwulke, wo um St. Jakob ume zwüsche de Böum uffahre, müessi dert e tolli Chlopfeten im Gang sy. I bi scho der ganz Tag im Bhäng gsi, was i mache söll. Am Morgen isch Bricht cho vo Bärn, mir sölle d’Farnsburg la fahren und hei marschiere. Dä sälb Mittwuche vergissen i nid, i chan ech’s säge. Me het nid gwüßt, wora men isch. Söll me gäge Prattele, söll men über e Bärg, söll me probiere, zerscht no mit der Burg fertig z’mache? Aber am Abe, wo me d’Röti vo St. Jakob gseh het und d’Lüt us em Birstal sy cho z’loufe, d’Ouge schier vor em Chopf usse, und brichtet hei, wi übel es gange sygi, da hei mer kei Zyt meh gha z’verlüüre, wenn no öppis zum Schutz vo Bärn und Solothurn het sölle gscheh. — Also zsämepackt und furt, di ganzi Nacht vom Mittwuchen uf e Donnschtig marschiert, a d’Aare zrück.»
Der Ritter streckt d’Armen i d’Luft und schüttlet syni Füüscht. Die müesse rede, wo-n-ihm d’Wort usgange.
«Und Basel?» fragt der Prieschter. Syni grauen Ougsstärne güggele schier hässig under de gschlampete Dechle vüre. «Und d’Chilcheversammlung?»
«Und Bärn?» möcht der Junker Adrian wüsse. Er isch scho uuf vo sym Fänschterbänkli, wi wenn er am Vatter vorby i d’Rüschtchammeren ufe wetti.
«Ja, äbe, Bärn», seit der Ritter. «I wär nid hie, wenn dä Ougeblick öppis z’förchte wär für d’Stadt. — Was mit Basel gscheht, weiß i nid; aber es wird der Stadt scho z’guetcho, daß juscht di großi Chilcheversammlung dert taget. Ja, wüsset dr, d’Schlacht gwunne het er, der Dauphin, aber es paar tuused Eidsgnosse leit me nid mir nüt dir nüt i ds Gras. Dä Tag git de Franzose no lang z’schnubbe. Üsi sy alli uf em Platz blibe, Adrian, alli, wo i ds Gfächt cho sy. Und jede het syni sächs Armagnaggen uf sech gno. Zwüsche Prattelen und St. Jakob ligen achttuused Franzosen und meh als tuused Roß. Und wenn si nid so vil grobs Gschütz gha hätte, so hätt es se no meh gchoschtet. Uf das abe würde si sech wohl bsinne, gäb si no wyter yne chöme.»
«Aber jitz sött me...» Der Junker Adrian isch Füür und Flamme. Er weiß nume sälber nid rächt für was. Aber marschiere, dunkt’s ne, sötti men uf all Fäll.
Der Vatter isch am andere Fänschter blybe stah, het i d’Wyti gluegt und über öppis nachegstuunet. Jitz chunnt er wider, stellt sech vor sy Suhn und seit: «Aber weisch, das alles isch no nid ds Böschte. — Erscht no nid. — Weisch, was d’Zürcher gmacht hei, üsi Bundsgnosse? — Wo si Bricht übercho hei vo däm Unglück, hei si mit allne Glogge glütet, Fanfare blaset, gjuheiet und gsunge! — So wyt sy mer afange!»
«Di Lumpehünd!» rurret der Junker. «Aber jitz sött me dert o anders derhinder!»
«Ja, mer sy ne lang gnue ufghocket. Zwee Monet isch me jitz vor Zürich glägen und het nüt usgrichtet. Aber jitz het me’s ufgä. Üsi sy ufbrochen und uf Länzburg zrück marschiert. Me mueß halt doch jitz zerscht wüsse, was d’Franzose wyter wei.»
«Und das Glüt und Gjubilier lat me ne so düre?» Der Junker wott nid begryffe, daß me nid mit doppleter Gwalt uf di Zürcher los geit.
«Ja lue», seit der Herr Heinz, «das chunnt alles vo Gryffesee här. Hätti me dert nid so gottvergässe ghuset, so wär das alles anders gange. Me sötti sogar im Chrieg nie ganz vergäße, was der ander gspürt und dänkt. So het’s müesse cho. So sy mer jitz drinne. Hienache der Franzos vor de Tore, dertnache di Cheiserleche, im Sundgau en Adel, wo-n-is übel wott, und das chlyne Völkli, wo sötti zsämeha wi Nagelflueh, uneis und enand verbünschtig. Wenn’s so wyter geit, so sy mer morn es Pack vo fuetternydige Chnächte, und üses schöne Land der Turnierplatz vo de Fürschte.
Aber mir sy no da, Adrian, meinsch nid o? Mir, wo öppis Bessers wüsse, mir dörfe däm nid zueluege. — Das git jitz öppis für euch Jungi! Mir Alte wein ech no brichte, was mir glehrt hei und säge, wi me’s astelle mueß, wenn alles lätz söll usecho. — Aber villicht chönne mir euch o no ds Zil agä und e gangbare Wäg. — Und de machet’s de! Uf di Tote vo St. Jakob mueß me lose. Die lüge nümme. Wär sys Läbe für ne Sach dragä het, cha nume no wahr rede.
Lue dert, d’Schneebärge! Säge die-n-is nid, daß es o uf där arme Wält da no öppis Ewigs git, öppis Großes, Heiligs? I de Bärge mueß der Friden afa, und für dä müesse mir is ysetze. Mir alli, wo a de Bärge wohne, mir gspüren öppis, wo di andere nid gspüre. Mir sötten is d’Händ gä und zsämestah. Und wenn dä Bode no Bluet bruucht wi Rägewasser, mir wei ihm’s gä. Er söll’s ha! Aber de isch er de einisch üsen und söll’s blybe! — Vo üsne Bärge louft ds Wasser i alli Länder abe. Lue, mi dunkt’s geng, das müessi no öppis bedüte. Gwalt und Glanz und Rychtum, das mueß me nid bi üs sueche. Das hei si dunden im flache Land. Aber wi üsi Bärge ds Wasser, so sötte mir ds lutere Wäsen i di großi, wyti Wält use trage. Das isch d’Sach vo den Eidsgnosse. Aber zu däm heißt es äbe Zsämestah!»
Der Prieschter und der Junker Adrian hei mit großen Ouge dem Ritter zuegluegt, wi-n-er d’Stuben uuf und ab gangen isch. So hei si ne no nie gseh gha. Me het ihm agspürt, daß jitz es ganzes Volk us ihm use redt. Nid die, wo mit Spieß und Schwärt vo eier Wahlstatt zur andere loufen und brüele wi hungerigi Löue, ehnder die, wo verwunderet vor ihrne Hütte stande, Wyb und Chind hinder sech, und frage, wo das alles use söll. Und wenn er vo Zyt zu Zyt vor di beide häregstanden isch oder i d’Wyti gluegt het, het men ihm agspürt: Jitz gilt alles andere nüt meh, er isch nume no für das da, was ihm ds Härz zum Verspränge füllt.
Und doch het der Adrian geng uf das passet, was jitz de no chömi. Sötti’s müglech sy, daß men ob der Sorg um ds Land vergißt, was men eim i der nächschte Neechi z’leid ta het? — O nei, vergässe het das der Herr Heinrich nid. I den Ouge vo sym Suhn het er di ganzi Zyt ds böse Gwüsse gläse. Ertrunnen isch ihm nüt.
Erscht, wo der Prieschter ufsteit und der Türe zue träppelet, bricht der Ritter mit sym politischen Exkurs ab. Mit no strängerem Gsicht chehrt er sech dem Suhn zue: «Wo heit dr jitz dä Bär?»
«Si hei ne geschter nümme möge häre gfergge.»
«Chumm!» seit der Vatter und geit ihm, ohni wyteri Wort z’verlüüre, vora vor di oberi Chefi. Er zieht d’Rigle zrück, stoßt d’Türen uuf und dütet mit der Hand: yne! — Sobald der Adrian über d’Schwellen isch, seit der Vatter zue-n-ihm: «Du weisch, warum. Ornig mueß sy!» D’Rigle hei gyret, und der Freiherr vo Spiez isch mit schwäre Tritte d’Schnäggestägen ab, i Hof. Dert het er der Torwart zueche gwunke. «Reich mer der Erk use!»
«Wo heit dr dä Bär gla?» schnouzt er der Jakob a. Und ohni en Antwort abz’warte, befihlt er: «Louf! Bring ne häre!» Dem Jakob het me das nid zwöimal bruuche z’säge. Chuum het ihm der Ritter der Rügge gchehrt, isch er scho mit zweene Chnächten i länge Schritte der Burghubel ab und under de Böum a der Seebucht verschwunde.
Fascht im glychen Ougeblick, wo di drei Manne zum Tor uus sy, het d’Frou Änneli uf der hindere Schloßterrassen uf em Schädel vom Hänsli Hofmeischter e Räbstäcken abenandere gschlage. Warum? So ne vürnähmi Frou! — Si isch grad derzue cho, wo-n-er dem Hanneli agä het, der Bär heigi der Adrian gfrässe, wil er dem Vatter nid gfolget heigi. Ds Hanneli, jitz öppe füfjährig, isch es Hindedry-Chind gsi, es luschtigs Chrottli, rosig und rund, und wenn’s gwildelet het, syn ihm di fyschterbruune Chrusle bis über syni Spiezer-Chirsi-Ougen abe ghanget, daß me gmeint het, es gsej nümme düre. Es isch natürlech der Härzchäfer und Sunneschyn vom ganze guldige Hof am Wändelsee gsi. — So het me nämlech z’Bärn dem Schloß Spiez gseit, wil me gmeint het, di Buebebärg heige dert obe nüt Bessers z’tüe als z’chrüschle, und das nid numen i de derrte Schnitz. Ds Hanneli het under em Mannevolk Figgen und Müli gha. Pärsee! Di meischte hei würklech der Narre gfrässe gha a däm Chind, und di andere hein ihm für d’Ouge vo der Muetter schön ta. Chly e kuriosi Ornig het ds Hanneli i der Wärtschätzung vo dene Manne gha. Scho i der Chilchen äne. Der heilig Jörg mit syne gfingerlete Pfusibacken und dem Lindwurm under de Füeß het ihm’s nume halb chönne. Der heilig Batt het’s gförchtet. Es het geng öppis wi ne Rieseflädermuus ob em See gseh, wenn me vo däm gredt het. Under de Läbige hätti natürlech der Papa söllen obena stah, aber er isch gar vil furt gsi, und wenn er heicho isch, so het’s geng e chly blitzet und donneret um ne-n-ume. Der Unggle Hans, der Prieschter, ja, das isch e liebe gsi, aber höch ob allnen isch halt doch der Jäni gstande, der Adrian, wo sym Schwöschterli o alles z’lieb ta het, was nume z’ersinne gsi isch. Und hert hinder däm isch äbe de der Hänsli cho. Dä het so herrlech chönne der Löl mache. Sys Chrottegsicht het ds Hanneli gar nid gstört. Aber äbe, d’Mama het die Fründschaft nid gschetzt. Ihretwäge hätti der Lämmergeier dä gruusig Möntsch dörfe verschleipfe, wohi daß es wär. Si het nie begriffe, warum ihre Ma dä Kärli um sech ume het möge lyde. Daß er treu isch gsi wi ne Schatte, das het niemer dörfe lougne. Und gschickt und astellig und gschyd und amüsant. Aber eifach... item, er isch jitz halt da gsi und het sy Sach gmacht und guet gmacht, als Schryber, als Chällermeischter, als Bejeler, als Verwalter vom Hundsstall und als Narr. Als Bejeler het er vil z’tüe gha mit der Frou Änneli, vowäge zu sälber Zyt het me ds Hung für Zucker bruucht und derzue vil, vil Wachs für Cherzen und allerhand anders.
D’Frou vo Buebebärg isch de sünsch nid en untani gsi. Ds Gägeteil. Me hätti dem Fröulein von Rosenegg nid Frou Änneli gseit, wo se der Herr Heinz us em Sundgau ufe bracht het, wäri nid mit nere gsi usz’cho. Si het wohl di ganzi Gäged regiert und das eso, daß me gwüßt het, wora men isch. Aber mit den Armen isch si guet gsi, mit de Dienschtlüte sträng und grächt, mit de Junge luschtig, mit den Alte geduldig. A ihrne Rächte hingäge het si nüt la niggele, und wo se-n-öppis nid i der Ornig dunkt het, da isch churze Prozäß gmacht worde. Und wenn de halt grad eso ne gäbige Räbstäcke zur Hand gsi isch im Ougeblick, wo me se toub gmacht het...! Es isch ja o nid der erscht Stäcke gsi, wo uf däm Schädel da abenandere gangen isch, nid emal der dickscht. Glachet het er, der Hänsli, für d’Frou z’ergere, und gsunge:
- Da ghört’ i di Bejeni summe,
- Das Stäckli, das war nid lind.
- Es git ekei besseri Trumme
- Als so ne Narregrind.
Uf füf Schritt Abstand het er ds Chnöi gmacht gäge d’Frou und sech du hinder syni Bejistöck verzoge. Das isch eso sy Freistatt gsi. Ds Hanneli het där Gschicht nid rächt trouet. Syni «Spiezer-Chirsi» sy groß worde wi Wiechsle. Ganz unverdienet, het’s es dunkt, sygi dä Tätsch nid. Er hätti doch o chönne luege, daß dem Jäni nüt gscheji. Es het dra gloubt, daß der Bär ne gfrässe heigi, aber äbeso fescht, daß er de wider vürechömi. I de Märli, wo men ihm erzellt het, isch es ja geng so gange. Wi gärn hätti me jitz d’Muetter gfragt! Aber es trouet sech nümme so rächt zueche, wil es wohl weiß, daß es sech nid mit dem Hänsli hätti söllen umetrybe. Es isch i d’Räblouben am Änd vo der Terrasse ga mämmelen und het derby drüber nachedänkt, wi das ächt gange sygi mit däm Jäni. Am Änd isch doch alles numen es Güntli vom Hänsli. Aber wo du gäge Mittag änet der Bucht e längi Zylete Manne mit dem Bär a der Stange der Wäg ab chunnt und dunde ds ganz Stedtli läbig wird und nen etgägelouft und geng no kei Adrian umewäg isch, weiß es doch nid rächt, was es dänke söll. Me ghört jitz o im Schloß Türe schletzen und loufen und rede. Und wo das Mannevolk zum Tor yne chunnt, i Hof — sobald nämlech der Jakob dobe bim Bär wider zum Vorschyn cho isch, hei sech du di Chrattig-Manne wider zueche gla und welle derby sy — da isch alles binenandere gstande, was im guldige Hof Brot gässe het, ussert dem Junker Adrian. Groß und uftriben isch der Bär dagläge. Der Ritter het ne mit stränge Blicke gmuschteret und nid ganz chönne verstecke, daß öppis wi Stolz uf sy Suhn ihm us den Ouge zündtet. Aber er seit keis Wort, und drum schwygen o di anderen alli. Me dänkt, jitz chömm de no öppis, jitz gang de ds Donnerwätter los. Da chunnt das chlyne Jümpferli vüre, strycht sech der Höuel us den Ouge, luegt däm Bär uf d’Schnouzen und seit: «Böse Mani!» Und zum Vatter seit’s: «Cha me jitz der Jäni no nid use näh?» — Da bhei si sech nümme. Es Lache louft z’ringsetum. «Was meinet dr?» fragt der Ritter. Und jitz geit’s los. Eine fat a, und bald rede drei, vier mitenand und zletscht alli, und jede weiß öppis Apartigs z’brichte vom Junker, wi dä der Bär gstellt heigi, wi-n-er ihm uf e Lyb grückt sygi mit dem Spieß. Es het ein dunkt, es sött oben use rouchne, us em Hof, vo däm Grüehm. Ja, mit däm Junker gienge si, wo-n-er wett, bis i ds Heilige Land und zu de Mohre.
«So», seit du ändlech der Ritter, «so trönnet ne jitz uuf!»
Dem Hanneli het’s gar nid passet, daß me’s nid lat la zueluege. «Si rüefen is de scho, wenn’s nachen isch», tröschtet es Meitli und nimmt’s bi der Hand. Der Hof läärt sech bis a di paar Manne, wo d’Mässer wetzen und der Bär zwägschryße, für ne-n-usz’bälgle.
Wo der Ritter hinder sym Suhn der Rigel zuegstoße het, isch der Junker Adrian nid lang im Ungwüsse blibe, warum das heigi müesse sy. Es isch nid gange wi albe, wenn er e dumme Streich verüebt het. Straf für di verbotteni Jagd? — M’m. Der Vatter het ja chuum dernah gfragt. Nid emal na sym Nero. Isch es ihm nid ehnder drum z’tüe gsi, mi abz’sperre, damit i am Schatten über das nachedänki, was er is erzellt het und was ihn so nachenimmt? Er het wohl gmerkt, daß i no voll Bärejagd bi bis under e Haarboden ufen und daß mer alles, was är erläbt het i dene Tage, no wyt ewäg isch. Und wenn er erscht no wüßt, warum i nid mit den andere heicho bi!
Der Adrian isch geng no chly müed gsi vo der Hatz und bald ygschlafe. Erscht, wo-n-ihm d’Abedsunne dür ne Schießscharte vo der dicke Turm-Muuren e Strahl i ds Gsicht wirft, erwachet er wider. Es geit es paar Atezüg, bis er wider weiß, wo-n-er isch. Aber jitz het er’s ume binenand, di zwo Sache, wo nid zunenandere wei, ds Läbe, wi-n-är sech’s bis jitze vorgstellt het, und das, was der Vatter von ihm wott. Ihm wär’s no lang wohl gsi däwäg. Ryte, Jage, Fische, Schwümme, chly Schuel bim Chilchherr vo Einige. Däwäg i d’Freiherrschaft ynewachse. Und — äbe de das andere, wo einschtwyle niemer nüt dervo weiß und wo-n-ihm ds Läben im guldige Hof no lang schön gmacht hätti. Aber jitz gspürt der Junker dütlech, jitz git’s e dicke Strich derdür, jitz chunnt öppis anders. Er weiß es nume z’guet: jitz sötti är, Adrian, der Strich zieh, är — är. Aber er müeßti o nid e junge Ma sy, würd er sech nid yrede, dä Strich sygi nid nötig, me chönni ganz guet beides under ei Huet bringe. Und das het er grad wider afa probiere, sobald er us sym Turmarräscht isch etla gsi.
Wi schön, wi wunderschön lyt doch di Abedsunnen uf de Bärgen änet dem See! Warm-rot steit ds Gemmenalphorn vor em bleiche Himmel. Aber hienache, zwüschem Niesen und dem Suldtal, deckt e chuehle Schatte ds Land. Scho ganz verschlafe gseht’s uus. Ganz glychmäßig ruuschet’s vo der Kander ufe. Hie unde hingäge, im tiefe Suld-Chrache, lärmet’s i de Tannen ehnder wi Choche. Ob em zaggete Niesegrat loufe fächerförmig gääli Strahlen über e Himmel. Da sitzt uf em Löubli vo mene Burehuus ob Faltschen es Meitschi, es schöns, großes, brüünlächts, und luegt mit schwarzen Ouge weiß nid wohi. Z’momäntewys macht ihm öppis wi Angscht d’Ouge groß, und de blitzet’s undereinisch wider uuf i dene fyschtere Stärne, heiß, vertrouessälig und voll Läbeshunger. Es streckt syni Arme vor sech, für öppis z’erarvle, wo doch nid da isch. Es leit se-n-uf ds Gländer und versteckt ds Gsicht dry. Wär jitz öpper umewäg, so gsäch er uf däm möhrige rahnen Äcke d’Spure vo mene gsunde Biß. Wo-n-es wider ufhet, wil’s es dunkt, es heig vor em Huus unde Schritte ghört, sy uf em usdorrete, sametbruune Träm es paar früschi Tröpfli am Verdunschte. D’Ouge sy o no naß — und nid vor Leid. — Aber schön isch das Meitschi — und luschtig wi ds Oberland.
Me het di schöne Spätsummertagen im guldige Hof gchüschtet. Na so vilen ungfreute Verhandlunge mit Eidsgenossen und Frömden und bluetige Balgereie het der Herr Heinrich wider zu syr Sach chönne luege, und das isch nötig gsi, vowäge d’Frou Änneli het wohl z’Spiez gregiert, aber vo eier Herrschaft zur andere reise, het si doch nid chönne. D’Wääge sy schuderhaft schlächt gsi und a mängem Ort gfährlech. Drum het der Ritter no vor em Ywintere welle der Chehr machen uf syne Herrschafte. D’Schadau und Strättlige het men under den Ouge gha, und Reutigen isch o nid wyt ewäg gsi; aber ga Mannebärg ufe, ga Thieracheren und Wattewyl, nid z’rede vo Alt- und Neu-Buebebärg, het es Tagreise bruucht. Da het der Junker Adrian mitmüesse, und er isch no so gärn gange, trotzdäm er e heilige Reschpäkt gha het vor em Vatter.
Natürlech het ds Hanneli am Morge na der Usbälglete vom Bär welle wüsse, ob der Jäni wider vüre cho sygi, und me het sech e neue Gspaß usdänkt. Dem Adrian isch erzellt worde, was sys Schwöschterli gseit heigi, und er het mit sech usgmacht, sech i d’Bärehut la yz’wigglen und de vor den Ouge vom Hanneli druus vüre z’schlüüffe. Aber der Narr, wo überall derby gsi isch, het a sym Chopf gchrauet und grate, das la z’blybe, es chönnti sünsch de no meh Räbstäcke choschte. So hei du, wo ds Hanneli vo der Terrassen uus gseh het, wi si di zsämegwiggleti Hut dunden in es Schiff glade hei, für se ga Thun zum Chürschner z’bringe, und juscht wider het welle frage, wo der Jäni blybi, sech ungsinnet zwo starki Hand um syni Ellbögli gleit und ’s höch i d’Luft gschwunge. «Da bin i.»
Wi-n-es i däm Bär inne gsi sygi, hätti’s du möge wüsse.
«Fyschter», het er g’antwortet, «und längwylig.»
Di Antwort het fascht meh dem Vatter gulte, wo derby gstanden isch, als dem Meiteli. Der Herr Heinrich lachet und seit: «Das äbe han i welle.» Der Junker isch mit dem Schwöschterli zum See abe gloffe. Da seit d’Frou Änneli zu ihrem Ma: «Ob’s was nütze tut? I mein, e Junker ghört nun emal nit in Chefig, so vor allne Leit.»
Der Ritter lachet wider. «Junker oder nid Junker! Er het gwüßt, was ihm wartet, und d’Lüt sölle merke, daß gilt, was i gseit ha. Es isch ja alles rächt und guet; aber dänke lehrt so eine numen i der Fyschteri. Er het’s vil z’guet, üse Bueb. Er mueß lehre schetze, was ihm ds Glück zuebängglet het.»
«Aber weißt, mit dem Denke ist’s gar nit so schlimm. I sag dir, der Adrian denkt mehr als mancher in seim Alter. Grad das gfallt mir an ihm, daß er den Verstand und den Mut gfunde hat, das Verbot zu übertrete, wenn’s die Not gebietet und man Unglück verhüte kann.»
Da stellt der Herr Heinrich der Chifel und luegt stolz uf sy Frou. «I ha nüt anders von ihm erwartet. Das isch Buebebärg. Hätti’s nid scho der Kuno so gmacht, wo-n-ihm der Herzog Berchtold befole het, wi-n-er d’Stadt abstecke söll, so wäri Bärn hütt nid, was es isch. — Und so wei mer’s wyter ha. Aber Ornig mueß sy, und was Buebebärg heißt, blybt Buebebärg o i der Fyschteri. Nume kei Chummer! Das wüsse d’Lüt.»