Simon Gfeller: Seminarzyt. Kapitel 1
Erschteli
- Der erscht Tag
«Kallikofen! — Umsteigen nach Neuß-Boll!» het der Schaffner dür e Bahnwagen uus agchündtet, u gly druuf het d’Bräms gchnirschet, daß der Zwöüzug het müeße halte. Es Tschüppeli Buremanne, Burefraue u Gschäftslüt sy usgstigen u uf all Syten ume ärschtig usenangere glüffe. Eine vo de letschte ischt es jungs, rans Bürschteli i graue Chleidere gsi. I der einte Hang het er e Reissack treit, i der angeren e gälb-bruune Gygechaschte.
Gäb er vom Bahnhofplatzg ewägg ischt, het er no chly umenang gluegt; ’s isch gsi, wie wenn er no uf öppere warteti. Aber wo-n-er gseh het, daß niemmer Bekannts umewäg isch, het er der Wäg au unger d’Füeß gnoh u die breiti Landstroß gäge Buechesee ygschlage. Dür e Wald isch es ggange, u d’Saumtanne hei gäbig Schatte gmacht. Es ischt e schöne Tag gsi, u d’Aberellesunne het scho fei Chraft gha.
Vor em Wald usse, wo d’Stroß i ’s Gländ ygschnitten isch, het er es Rüngli Halt gmacht, der Naselumpen a Bode gspreitet u isch druuf a ’s Wägport ghocket. Es ischt ihm so kurios z’Muet gsi; er het nid gwüßt, was uf ihn wartet u isch schi verlasse vorcho. Er het Troscht nötig gha. Drum het er afoh im Reissack nusche, es gsiedets Ei us eme Papierwüsch glyret, andächtig usgschalet u Biß um Biß dervo gmülleret u gchüschtet, bis er nümmen angersch chönne het weder schlücke. Er het öppis dervo welle ha u gsorget, daß es ihm nid z’gleitig dür e Hals ab rütschi.
Derwyle sy zwe Handwärksbursche vorby cho z’laufe. Sie hei nüt zue-n-ihm gseit u ne bloß uber d’Achslen agluegt. Aber chuum sy sie vorby gsi, het eine dem angere mit em Chopf e Düt ggäh u gspöttlet: «Grasgrüenni Ruschtig! Schumeischtersetzlig! No ganz näschtwarm!» U der anger het au öppis gmürmt, was, das het das Bürschteli nid verstange. Chly ergerlig ischt er au umen ufgstange u gäg em Dorf zue gschländeret. Z’pressiere het er nüt gha u säuft die Hüser z’bedne Syte vo der Dorfgaß dörfen i ’s Aug fasse. Aber meh weder flüchtigi Ydrück syn es nid gsi, wo-n-er ufgnoh het.
Bi der Stroßechrüzig het er linggs gha, gäg em Seminarhof zue, wo dür drü Gebäu u d’Chilchhofmuur ischt abgschlosse gsi. Bim erschte dervo, em Muschterschuelhuus, het er Halt gmacht u ischt uf eme grüenne Sitzbank a Schatte ghocket. Möntsch isch kenen umewäg gsi; aber im erschte Stockwärch obe sy Stimme lut worde. Die oberschti Seminarklaß het dert ihres Lehrzimmer gha u isch mitts i re Französischstung inne gsi. Dür’sch offete Pfäischter ischt jede Lut vernähmbar gsi. Das Bürschtli ungen uf der Schattebank het d’Ohren ufgsperrt u andächtig zueglost. U derby ischt ihm e fürchterlige Schrecke dür alli Glider gfahre. Was die ob ihm zuehe mitenangere gschwetzt hei, het e ke Sinn gha, sinnlos isch es gsi, dehinedewäg sinnlos! Nid es Wörtli het er verstange, nid e Gedanke chönnen erfasse, das het nen i ne Heidenangscht yhe gjagt. Alls, was ihm bishären isch z’Ohre cho, ischt ihm irgedwie verständlig gsi u yheggange; aber was er do ghört het, isch nüt gsi weder es Grüüsch vo Möntschestimme, öppis, wo-n-er schi derby nüt het chönne däichen oder vorstelle. Daß es Französisch syg, het er wohl errote, aber es ischt ihm ke Troscht gsi. «Das lehrsch du nie! Das begryfsch du i dym Läbe nie!» het er schi ybildet u drann ume gstucket, gäb es nid gschyder wär, er chehrti um u gieng wider hei. Er het vorhär numen e Primarschuel bsuecht gha u no nie öppere zsämehänged ghöre französisch parliere.
Ändtlig ischt ihm aber ygfalle, sy eltere Brueder syg nüt besser dranne gsi, wo-n-er i ’s Seminar yträte syg u heig trotzdäm möge düregschloh u chönne Lehrer wärde. U das het ne du ume chly ufgrichtet.
Derwylen isch d’Französischstung fertig worde, u die junge Burschte sy fröhlig uber d’Stägen ab cho — offebar isch es au i der Wältschstung nid z’töde ggange. Fryli hei teel von ne scho fei Manne vorgstellt u ganz asähelig Schnäuz gha.
Wo sie sy verlüffe gsi, het si der Früsch au ufgmunteret u dra däicht, was ihm deheime der Vater het ygscherpft gha: «Gib emel de dys Choschtgäld sofort ab, gäb d’s de öppe no verlierscht!» Drum het er sy Reissack u d’Gygetrucke im Huusgang versorget u isch gäg em Hauptgebäu zue. Uf der Stäge het er schi no guet bsunne, was säge u dernoh a der Tür vom Diräktionsbüro töppelet — ’s Härz het ihm fasch luter a d’Rüppi gchlopfet weder der Fingerchnoden a d’Türe.
Aber es ischt ordlig abglüffe. Uf’s «Herein!» ischt er innevür, het der Huet abzoge u schüüch, aber ohni Staggle «Grüeß Ech, Herr Diräkter!» gseit, u i d’Schilehbuese greckt: «I möcht gärn mys Choschtgäld abgäh!»
«Jä, wän hei mer jetz da vor is?» het der Herr Diräkter gfrogt, «wie isch der Name?»
«Fabian Hummel, Herr Diräkter.»
«So, so, so — Fabian Hummel! Guet, ’s nächschtmal chenne mer enandere de scho besser.»
Der Diräkter het ’s Choschtgäld behändiget, ygschribe u fründtlig erlaubt, der Fabi dörf jetz chly i d’Anlag ubere, dert fing er de Gspane. Am Obe wärdi de die Früschen yteelt u nen alls wytere mitteelt. Dernoh het der Fabi chönne goh u het nid vergässe: «Adie, Herr Diräkter!» z’säge. Mi wird finge, das syg si doch nid derwärt, z’erzelle. Aber für ne schüühen Ämmethalerbueb, wo vorhär nie us sym Waldchrachen use cho ischt, het das e Nase gha, Himelärden abenangere! Für so einen isch es nid Nüt gsi, im rächten Augeblick der Huet ab em Chopf u der «Herr» ab der Zunge z’bringe. Im Ämmethal inne het me si sälbisch no nid hert versündiget mit Huetlüpfen u Herr-säge. Sogar der Pfarrherr isch nume der Pfarrer gsi u der Herr Regierungsstatthalter nume der Regieriger. Un es het dert nie a Lüte gfählt, wo lieber e Chratte voll Steinen uf d’Achsle lüpfe weder der Huet abnäh, bsungersch we sie de numen eme Halbherr oder Schminggel sölli Ehr erwyse.
Item. Daß ihm das Grüeßen u Vorstelle so guet groten ischt, het em Fabi uber dä Schrecken ewägg ghulfe, wo-n-ihm vorhär so unerchannt ischt i d’Bei gfahre gsi. Er het der Duller glüpft wie nes Topfpflänzli, wo früsches Wasser ubercho het. Was me nid chönne het, cha me no lehre, we der guet Wille vorhangen ischt, u was so vili angeri zwägbringe, wird ein wohl au mügli sy, we me tüechtig i ’s Gschirr lyt! Mit dene Gedanken ischt er i d’Anlag ubere, wo si ganz Chuppele Seminarischte vo den obere Klassen umetribe hei.
«Was für Landsma?» het nen einen agranzt.
«Ämmethaler!»
«Schön so. Dere het’s no meh do. Lue dert dä Groß mit de heiterlochte Hoore, das ischt au eine... Alfi, lue do, einen us dym Chrisviertel!... Gang nume zue-n-ihm, dä nimmt di de scho unger d’Fäcke!»
Un eso isch’ gscheh, dä Groß mit em heitere Tschup het ne guet beggluggeret, u glydruuf hei si au no anger fungen us em glyche Landesteel. Das ischt em Fabi aghulfe gsi; es het ihm scho vil besser gfalle.
Nohtinoh sy au vo de Früschen agrückt u hei si zunangere gloh. Mi het enangere vom Ufnahmsexamen e chly gchennt, aber nid gwüßt, wär alls agnoh ischt. «Chunnt ächt dä u dä au, oder ischt er düregsäglet?»
Bim Znachtässe isch men us em Gwunger use cho. Der Obezug het die letschte Nachzügler brunge, un jetz isch es em Alphabet noh zum Tisch ggange. Suppen u Gschwellt het’s ggäh, Milch un e tolle Bitz Brot. A dreine länge Tischreie isch gfuetteret worde u wär alls rächt gsi. Nume die alte blächige, abgläckete Löffel u unaschaulige blächige Milchtaßli hei chly armüetelig g’anstältelet. Offebar het me de Seminarischte nid zuetrauet, daß sie au mit zerbrächligem Gschirr gattlig chönnti umgoh.
Bim Znachtässe isch die früschi Klaß churz begrüeßt worde, u nachär het se der Ufsichtslehrer a ’s Hälfterli gnoh u jedem sy Chleiderschrank, sys Bett u sy Sitzplatzg im Lehrzimmer zueteelt u zeigt, wo me d’Reisgufere dörf verstaue, we me de yghuset syg.
Glydruuf het d’Seminarglogge zur Andacht i ’s Hauptgebäu grüeft. Dert sy d’Chriegsartikel vo der Seminarornig azoge worde u d’Kunzinen usteelt für e morndrige Tag. No re churzen Ermahnig isch no ne chreftige Psalm gsunge worde, dernoh het men uf Bettehuse dörfe go sy Ligetschaft erwärbe.
Für’sch Abzieh u Ungereschlüüfe isch föüf Minute bewilliget worde, nachhär het’s sölle müüslistill sy. Nujo, die meischte sy müed gsi u willig zum Schlofe. Aber es isch nid der glych Schlof i me frönde Bett, nid der glych Schlof wie deheime, wo men ungsorget der folget Tag darf erwarte. Die Frog: Wie wird’s der ergoh? trohlet mängem no lang im Chopf ume, gäb se der Schlof uberschattet u zuedeckt. Emel em Fabi isch es so ggange.
- Die erschti Lehrstung
Au ’s Erwache isch nid ’s Glyche gsi wie deheime, wo Müetti albe mit em Ellstäcken a der obere Tili gchlopfet het: Ufstoh! D’Lengi vo der Nachtrueh isch nümme mit em Ellstäcken abgmässe worde; es tschäderigs Glöggli het der Tag yglüte, im Summer am Föüfi, im Winter e Halbstung speter. Aber teel vo de Früsche hei nid uf ’s Gloggezeiche gwartet. Scho lang vorhär sy sie ufgstangen u desumegnuschet, für emel de nid öppe z’spät z’cho. Sie hei probiert ihri Bett z’mache, sy si zum Seminarbrunne go wäsche u dernoh i ’s Lehrzimmer go ihri Heft u Fädere parat lege — z’studiere het es jo no nüt ggäh.
Zmorge isch Röschti, Gaffee u Brot uf e Tisch cho... es guet bärnisches Zmorge, der einzig Mangel dranne sy die unaschaulige Blächbeckeli gsi.
Der Ungerricht het mit ere Religionsstung agfange. Der Herr Diräkter sälber het se-n erteelt u in erschter Linie e churzen Uberblick vermittlet uber d’Geographie vom heilige Land, um dermit Grund u Bode z’schaffe für die Gschichten alli, wo d’Biblen erzellt.
Gäge ’s Änd vo der Stung het eine vo de Seminarischten am vorderischte Bank der Chopf uf die verschränkten Arme gleit. Der Herr Diräkter isch go luege, was do los syg — er het scho angfährt gwüßt was — u het ihm der Chopf süüferli glüpft: Groß Tröpf Augewasser sy uber’sch Tischblatt ab glüffe!
«Heiweh?» frogt der Diräkter mit eme lyse, güetige Lächle.
Der Seminarischt het nüt chönne säge u nume mit em Chopf gnautet: Jo, es syg eso... Heiweh, unerchannt...
«Ja ja, das plaget ein afangs hert, aber es vergeit de wider. Channsch de am Sunndi hei zur Muetter, bisch ja nid wyt ewägg deheime, das laht si guet tue!» seit der Diräkter u strycht ihm fründtlig uber’sch Hoor mit der Hang...
Teel vo de Klassegenosse hei glächlet; aber meh weder eim von ne isch es nid vil angersch z’Muet gsi weder däm am vorderischte Bank...
- Der erscht Sunndi
Die erschti Wuchen isch die lengschti gsi vo der ganze Seminarzyt. Am Änd dervo het me si chuum meh möge bsinne, daß men einisch deheime gsi syg. Der erscht Sunndi het e bsungeri Bedütig gha. Die früschi Klaß ischt ygweiht worde, aber nid öppe vo der Diräktion oder Lehrerschaft uus, sondere vo den obere Klasse. Nom Mittagässe isch ’s alte, verblichene Seminarfähnli vüregnoh un es Feschtzügli veranstaltet worde in es Landwirtshuus use zu mene Bier. Was die Veranstaltig het sölle für ne Sinn ha, ischt em Fabi nid rächt klar gsi. Sie het ihm ke starchen Ydruck hingerloh. Er het si speter nümme rächt chönnen erinnere, wie alls här- u zueggange syg. Es ischt ihm gsi, es heig e Seminarischt vo ren obere Klaß es Redli gschwunge: Die Früsche solli willkomme sy. Mi well gueti Kameradschaft pflege, enangere nid verluusen u verrätsche bi der Lehrerschaft, u mit em hüttige Tag syg die vierti Klaß i Ehren u Gnaden ufgnoh als einigermaße Glychberächtigeti, trotzdäm die Neue no bloßi Sanghaseli sygi gägenuber de gschnäuzte u bemooste Häuptere vo den oberschte Klasse. Au öppis vo Idealismus u Solidarität isch glaub no draghanget. Uf jede Fall isch es ke Brandred gsi gäge d’Seminarleitig, u we’s speter au hie u do Mißhelligkeite ggäh het, isch das meh uf e Gunte vo einzelne Lehrere z’schrybe gsi.
Der Fabi het nid lang mitgmacht. En eltere Kamerad us syr Heimatgmeind het nen a Zaum gnoh un ihm vorgschlage, sie welli chly zsäme go walze, das syg gschyder. Am Obe syg’s de albe dene Früsche, wo ’s Bier nid mögi erlyde, schlächt, u gäb de Gschichte. Fabin isch das ’s Rächte gsi, er het i sym Läbe vorhär alls un alls no kes Dotze Glas Bier trunke gha. Drum ischt ihm scho ’s zwöüte Glas schier i Duller gstige, u Chopfweh het er morndrisch nid begährt z’ha.
- Der erscht Ufsatz
Ufsätzli, sött men eigetlig säge. Der Lehrer het z’ungerisch niden agfange. Aber macht’s der Buur nid au eso, wenn er en Acher ufbricht? Peter Hebels Handwärksburschegschicht «Kannitverstan» het müeßen als Lehrblätz häreha. D’Ufgab isch gsi, der Inhalt vo der Gschicht so churz wie mügli widerz’gäh, ohni Wichtigs z’ubergoh. Fabin het’s düecht, das sött z’bawche sy. Er ischt yfrig druuflos u het mit Schryben agwängt, was ihm isch mügli gsi. D’Heft sy abggäh worde, u alli sy druuf gspannet gsi, was sie für ne Note wärdi ubercho. Vom Lehrer het’s gheiße, er syg sträng, mi chönn ihm’s nid liecht preiche. Paar Tag speter sy d’Heft umecho u d’Arbeiten i der Dütschstung besprochen u zerzauset worde. Bi teelnen isch nümme vil Guets dranne blibe. Ändtligen ischt afen es Heft cho mit Note 3 ½. Es het eme Landsma vom Fabi ghört, u Fabi het nen um die gueti Note schwär benydet. Er ischt uberzüügt gsi, daß är beschtefalls es Zwöü useschlöüh. Dernoh het’s ume paar bösi Note ghaglet. Du het der Lehrer umen es Heft ufgschlage: «Da wäre nun ein Aufsatz, der Note 4 verdient hätte. Unbegreiflicherweise fehlt aber am Schlusse der Punkt, und dafür hätte ich Abzug machen sollen. Na, für diesmal hab’ ich’s hingehen lassen... Wie heißt er denn, der kuriose Mensch... Fabian Hummel!»
Der Fabi ischt i d’Höhi gschosse u füürrote worde. Kes Punkt am Schluß... das soll doch au der Güggel picke! Er het’s fasch nid chönne glaube! Aber e Bärg ab ischt ihm immerhin!
- Der erscht Abputzer
Nom Zmorgenässe het jede müeße sys Ämtli mache. Fabin het’s troffe, mit Zwöünen angere ’s Lehrzimmer z’wüsche. D’Bänk zieh, nassi Sagspän streue, zsämewüsche, abstaube u alls wider i Ornig stelle, das het z’tüe ggäh. Sie hei si müeße rode, we sie rächtzytig mit hei welle fertig wärde, es isch nid lang Zyt gsi derfür.
Ei Tag het der Geographielehrer uf ere Pfäischtersprosse chly Staub entdeckt.
«Wär wüscht ’s Lehrzimmer?» het er scharpf gfrogt. Fabi het si gmäldet. Dernoh het der Lehrer mit em Zeigfinger die Stäubli zsämegfägt, Fabin mit den Auge fasch dür u dür bohrt, ihm der Staub uf em Chuttenermel abgstriche u nen aghässelet: «Mischtjoggi!»
A dä Ton isch der Fabi nid gwahnet gsi, weder vo deheim uus, no vo der Schuel här. Fabi ischt us eren uberfüllte Primarschuel i ’s Seminar yträte. Vorhär het er sächs Johr der glych Lehrer gha. Er hätt ’s Ufnahmsexame nid chönne mache, wen ihm dä nid ’s ganz letschte Johr apartigi Ufgabe gstellt hätt. Mit däm Lehrer ischt er verwachse gsi u het an ihm e Fründ u Hälfer gha. En erstuunete Blick oder es lyses Chopfschüttlen isch gnue gsi, für der Schüeler vo öppisem abz’ha, was em Lehrer nid gfalle het.
Nid daß si Fabi hingersinnet hätt wäge däm «Mischtjoggi»! Aber er het doch chly Müeih gha, z’begryfe, daß er jetz i re «höhere Bildungsanstalt» syg. U mängisch isch ne schier es Plangen acho no der heimelige Bureschuelstube, wo der ganz Winter isch mit Meiezüüg gschmückt gsi. Hie im Seminar hätt me’s nid dörfe woge, es Meietischli voll Pflanze in es Lehrzimmer z’stelle...