Simon Gfeller: Seminarzyt. Kapitel 7

Vo Ufsatzheften u Dütschstunge

Verwichen isch es gsi, a mene Rägesunndig-Nomittag. Do het der Fabian Hummel i ren alte Büecherchischte gnuschet. Derby sy ihm statt dem Buech, wo-n-er gsuecht het, syner alte Seminarufsatzheft i d’Häng gfalle. Er het drinnen afoh blettere u läse. U wie lenger er drinn gläse het, wie meh het er der Chopf gschüttlet u i syne graue Hoore gchratzet. Er het a der Choscht gchäuet, wie eine, wo statt früsche Wegge wär weiß wie alts, ggrauets Brot het unger d’Zähng ubercho. Ei Satz isch näb em angere gstange, wie nes Chuehbei näb eme Roßscheich. «Isch au mügli», het er däicht, «bisch du würklig e settige dumme Kärli gsi u hesch nid meh chönne, weder derigi Stümpereie zsäme schueschtere! E du myn der Lieb, wie hottet u gnopplet das fascht allszsäme uf gstabiochtige, usichere Füeße! Genau wie em Ritter vo der truurige Gstalt sy Rosinante, exakt so mager u styfbeinig! Vordra e trüebsälige Chopf, ‹Einleitung› het er gheiße. Dernoh e schittere Hals mit verpagglete Chammhoore, ‹Überleitung› het si die Gäget gnamset. Hingerdra ändtlig der Leueanteel, ‹das Thema›. O heie, wie ne ghogerige Geißrügge, was für stächigi Chrüzbeiner u ygfallni Weidgruebe! Alli Rüppi cha men ihm zelle, dem unghaberete Jammerstüedel! De zletscht no nes Schwänzli, dünnhoorig, wie ne zwänzgjährigi Mählbürschte: Der Schluß! ‹Möchte doch...› Nüt vo Luscht u Läbe, nüt vo Geischt u Füür! Bluetlääri, packpapyrigi, armüeteligi Ruschtig, wo ke rächte Boden unger de Füeße gspürt u nid weiß wie trappe!»

U doch isch der Fabi im Ufsatz nid eine vo de schlächtere gsi. Ja, wär isch de a dene schlächten Ufsätze d’schuld gsi? Der Lehrer? Jo u Nei! Vil meh weder är, isch die dennzemoligi Ufsatzmode lätz dranne gsi. Är sälber isch dermit am hertischte ploget gsi. Die Art vo Ufsätze isch sälbi Zyt dürhar üeblig u brüüchlig gsi, u was der Usschlag ggäh het: Sie ischt am Exame gforderet worde. Drum het er müeße mit de Wölfe hüüle. Daß nid alls isch gsi, wie ’s sölle hätt, isch ihm durchuus nid frönd gsi. Mängischt ischt er i d’Stung cho mit ere Myne wie ne Märtyrer. Der Chopf het er liecht uf die rächti Syte gheltet, unger em Arm e Byge korrigierti Ufsätz treit u ischt uf ’s Pult gchlättet. De het er d’Brülle zrächt grückt, der Notekaländer ufgschlage u paar läng Otezüg usgloh... Jetz hei d’Seminarischte lengschte gwüßt, was chunnt: ... «Der letzte Aufsatz ist wieder miserabel ausgefallen!...» Wie ne Toteschlag het’s tönt! Aber d’Seminarischte, die Säubuebe, hei das nid schwär gnoh, ehnder het es se heimligs no fasch glächeret. Kene het destwäge Chummer gha, us ihm gäb’s nüt Rächts. Sie hei’s irgetwie im Gfüehl gha, daß es um öppis gang, wo im Läben usse nid der Usschlag gäb, daß es dert nid druufab chöm, uber nes Sprüchwort, e Sentänz oder abstrakte Begriff chönne paar Gedanke zsämez’stümpere.

In der Tat isch es meh oder minger es Spil gsi mit Eierschale, wo der Dutter u ’s Wyße drinne gfählt hei. Hinger dene Sprüche, wo sie gmacht hei, isch no grüüsli weni eigeti Erfahrig, eigets Erläbnis gsteckt, un es würkligs Inträssi derfür het gfählt. Die junge Lüt hei zwar scho begriffe, daß es Dänküebige sötti sy, wo me se mit in e höheri Geischteswält wett uehe lüpfe, hei gspürt: Davidli sött in e geischtigi Saulsrüschtig schlüüfe! Aber Davidli het si drinn nid chönne chehre u ischt e Gstabi blibe. Er het sy Chraft gar nid chönne bruuche! Der Wäg ischt ihm z’äng abgsteckt gsi, syni Schrittli vil z’fasch abzirklet — Lattezuun links, Lattezuun rächts! Sibenezwänzg Fählerzeiche sy als Warnerfähndli ufgsteckt gsi u drum umen en Atmosphäre vo Respäkt, Astang, Bravheit u Korräktheit, wo vor en Ote cho ischt u alls früschfröhlige Wogen u Dörfen erstickt het. Davidli het mit syr Läderschlängge nid dörfe fäliere, wie ’s ne gfreut hätt, het syner Künscht gar nid dörfe zeige: Der Stei hätt chönnen i ne Schybe flüüge oder der Lätz preiche! ’s hätt chönnen Ufsähen errege, Rumor etstoh, drum het schriftlich alls suuber u schuelgrächt müeßen abgmödelet sy.

Der Lehrer het’s härzlig guet gmeint. I mündlichen Ungerricht isch es ihm grote, Läben ynez’bringe u für’sch Läbe z’erzieh, nid bloß für’sch Exame z’schaffe. Er ischt e fynfüehligi, weichmüetigi Natur gsi u höch begeischteret für d’Poesie u alls Schöne. ’s Enzige, wo’s Fabin an ihm nid düruse chönne het, isch ’s Pathetische gsi. We der Lehrer Gedicht vorgläse het i der Art, wie-n-er’sch vo mene berüehmte Schauspiler het glehrt gha, isch es Fabin nie rächt wohl gsi derby. Es ischt ihm ubertribe vorcho, theatralisch. Er het si ganz heimligs fascht e chly gschämt für e Lehrer. Isch de handchehrum der Fabi zum Läse cho, u d’Klaß het söllen es Urteel abgäh uber sy Betonig, de het’s unfählbar gheiße: «Zu gleichgültig!» «Ganz richtig, viel zu gleichgültig!» Het’s der Lehrer ungerstriche. U einisch het er bygfüegt: «Ja ja, Fabian Hummel — dein Gemüt ist auch noch mit Spinngeweben umhangen!» — Es angersch Mol ischt e chlynni Vortragsüebig veranstaltet worde u der Fabi uf em Rednerpult gstange. Aber scho no paar Sätze het ne der Lehrer ungerbrochen u d’Klaß gfrogt: «Der Fabian Hummel ist offenbar musikalisch?» Das hei d’Kamerade bestätiget, u dernoh het der Lehrer bygfüegt: «Es ist merkwürdig; er betont alles falsch, und doch hört es sich ganz angenehm an!» Wahrschynlig ischt aber no öppis angersch derhinger gsteckt weder ’s Musikalische. Der Fabi het der Ton vo der Mundart i den Ohre gha u die bekümmeret si nüt um d’Regle vo der Logik.

No eis Erläbnis ischt em Fabi unvergäßlich blibe. Sy Klaß het der Wilhälm Täll gspilt, un är hätt sölle der Frießhardt darstelle. Aber der Lehrer isch bi de Probe nid rächt mit ihm zfride gsi: Die dumm-protzigi, pööggischi Wichtigmacherei vo der Rolle het nid rächt welle zum Vorschyn cho. Fryli, bi der Vorstellung het’s du angersch tönt. Do het der Frießhardt yhegloh u Gsichter gschnitte, daß der Täll vor Lache bal nümme hätt chönne spile, u der Lehrer isch ganz erchlüpfte hinger e Vorhang cho abbrämse: «Nid z’dick, nid z’dick, nid z’dick!»

Wie gseit: I de Stunge wär mängs guete Chörndli gsäit worden u errunne, wär es fründtlig u churzwylig zueggange, we se nid die schlächten Ufsätz albeinisch mit schwarze Wulchen uberschattet hätti. Het’s Wätter ggäh u Strofufgabe ghaglet, so hei si d’Seminarischte dry gschickt u nid dörfe rämple. Es ischt ihne sälber zweni bewußt worde, daß me se-n-uber Vermöge bestüüret u daß es läbigs Müüsli villicht meh wärt wär weder es hölzigs Roß. D’Lehrer hei doch am beschte müeße wüsse, was sie dörfe verlange u welewäg es guet chunnt. Drum sy die junge Lüt geduldig zuegfahre mit Fabriziere vo Wortlychezüge u hei wacker Schuum gschlage mit etlehnter Seife.

Bim Fabriziere isch de mängisch sogar e Nachtschicht nötig worde. Sie isch fryli sträng verbote gsi, u am Obe sy d’Sääl u Musigzälle bschlosse worde, wo hätt chönne nohegschaffet wärde. Aber unger der Unzahl vo Chleiderschaft-Schlüßle het gäng der eint oder anger au zu me Saal oder zu re Zälle paßt, we’s a ne Notchnopf cho ischt. U das isch no hin u wider einisch der Fall gsi. Es ischt äbe bös aggäh, we en Arbeit au gar ke gschlachti Syte het, wo lökt zum Ahaue. U mängisch het si dä Thema-Garte wüescht gstrüübt, gäb er schi het welle lo abstecken u yzuune mit dene bekannte latynische Hauptpföschte: Erschtens, Zweitens u Drittens. U für d’Wägyteilig hei si die arabische Zifferlatten l — 2 — 3 — 4 au nid welle gattlig lo zwägzimmeren u abringe. U de erscht bis alli a — b — c — d Schwierli sy gspitzt u um d’Beetli gschlage gsi! Do het’s wohl chönne vorcho, daß am Obe vor der Heftabgab nume no der Gartezuun gstangen ischt, aber d’Beetli sälber no gar nid sy umegstochen u agsäit gsi. Was isch de angersch uberblibe, weder e paar Stung vo der süeße Nachtrueh z’opfere u uuf go «z’ochse»!

Em Fabi isch es emel au glägetlich derzue cho. Einischt ischt er au wider so im Chätzerchratte gsi. E «Blick in die Zukunft» wär uf de Traktande gstange. Aber Fabi het nüt vo me Prophetebeeri an ihm gha u das Thema stober agluegt. We me numen au gwüßt hätt, i weler Himelsrichtung dä Blick z’wärfe wär, gäb nach Süden oder Norde, gäb me sött innetsi luegen oder ussetsi, gäb me si sött bekümmere um d’Zuekunft vo der ganze Möntschheit oder bloß um d’Zuekunft vo der Eidgenosseschaft, um d’Zuekunft vom Kanton Bärn oder am Änd numen öppen um d’Zuekunft vo der Schuel u Lehrerschaft? Churz, er ischt i ren Ungwüßheit inne gsi, daß er gar nid a dä Ufsatz häre möge het. Zletscht het er schi etschlosse in e Buur, in e Handwärker u in e Schumeischter yhe z’schlüüfe u mit ihrnen Auge luege z’erchenne, was sie vo der Zuekunft z’hoffen oder z’förchte heigi. Aber am Tag vor der Heftabgab ischt er no lang nid fertig gsi u het die eigeti Zuekunft düschter vor ihm gseh. Paar angerne vo der Klaß isch es nüt besser ggange. Drum hei sie bschlosse, nom Liechterlösche gmeinsam i Zeichnigssaal go z’ochse. Daß die Sach öppen au Faden uberchöm u me de nid obedruuf no müeß Hunger lyde, ischt einen abg’ordnet worde, am Mittag i ’s Dorf go gchocheti Gnagi z’chaufe, u bim Znachtässe hei si alli so guet mügli mit Brot verproviantiert; Brot isch gäng rychlig vorhange gsi.

Wo alls ischt im erschte Schlof gläge, sy sie z’viere höch i mittlere Gang tüüßelet u hei der Zeichnigssaal ufbschlosse. Derby het’s scho nen erschte Schrecken abgsetzt: O verdammt, wie het die ungsalbeti Tür blödsinnig gixet u gschraue! Wie verschochni Müüs hei si die Missetäter i den Egge u näbe de Schränke verschloffe. Mutzstill hei sie si gha u die lengschti Zyt nid vüre dörfe. Aber es isch niemmer cho luege, sie hei dörfe d’Lampen azündte u gäg em Fäischter zue verhäiche. So, jetz a ’s Wärch, d’Ermel hingere glitzt u mit de Füüschten i Teig... von der Stirne heiß, etc.! Vor allem d’Brotluke zue u d’Geischtluke hingera uuf! Ach jo, langgäng het kenen es Wörtli gseit, aber wär wett’s däwäg uf d’Lengi ushalte! Zwüschyne chly Gugelfuehr trybe ghört au derzue. Noh re Stung zwo het si der Hunger gmäldet u het es gheiße: Ale, jetz vüre mit de Gnagine u Sackbagine u mit de Broträufte! Es het e fröhligi Kalatzeten abgsetzt, d’Gnagi hei besser ergäh weder ’s Brot. Dere hätt abselut no zuehe sölle. U es wär jo liecht z’erwütsche gsi, we die verdammti Tür nid so nen elände Lärme verfüehrt hätt. A mene Schlüssel zum Spyssaal hätt’s nid gfählt. Us em Saal het aber no ne zwöüti Tür uf enes Gängli use gfüehrt, u unger däm Gängli ischt em Pedäll sys Lampechämmerli gsi. We dert öppis z’mache wär! Eine vo dene Viernen ischt e guete Turner gsi, es Gatschuumandli. Dä isch die Sach go aluege u rätig worde z’probiere, gäb er si nid dert chönnt aheloh u z’Bode gumpe. Er het si uber ’s Gländer ubere gschwunge u lo ahehange. Aber i allem het’s ne doch gruuset u vil z’höch düecht für nen Absprung. Die angere hein ihm welle go hälfe u ne wider uehe zieh. Aber i allem het er der Griff verloren u ischt ahetätscht. U gottlob! es het ihm nüt to u isch nid lang ggange, ischt er scho wider mit eme halbe Brötli unger em Arm dertüruuf cho. Jetz het aber doch d’Tür uuf müeße, Rugge hin oder Rugge här! Mit eme scharpfe Ruck isch sie offe gsi, gäb sie alli Schnarrwärch-Regischter het chönne zieh. Der Schmaus ischt ungstört z’Änd ggange, u schließlig sy au die verschidene «Möchte doch...» a ihre Schwänzliplatzg cho. Die Missetäter hei ihri Tubakspure vertilget, chly glüftet, ihri Geischtesprodukt zsämepackt u si pfäit.

Mit sym Blick i d’Zuekunft het der Fabi em Huehn allerdings ’s Ei nid griffe gha. Vo A bis Z het ihm ne der Lehrer agstriche mit em Fählerzeiche «Zu allgemein!» Er het nen i de Ferie müeßen umarbeite. Aber dasmol het er du gwüßt, wo-n-es dürejagt. E politischen Uberblick isch du druus worde. Vo Anarchischten u Nihilischten isch drinn d’Red gsi, vo soziale Verbesserunge, vom Sektewäse u Kulturkampf. Nid daß der Fabi vo däm bsungersch vil verstange hätt, aber der Ufsatz isch du einewäg agnoh worde.

Mit der Zyt isch der Fabi du au bi däm Lehrer — es isch der zwöüt gsi, wo-n-er im Ufsatz gha het — besser uftauet. Der Umschlag isch cho, wo der Lehrer ’s Thema gstellt het: Bittschrift der Augen! Fabi het du nid nume vom Thema gschribe, er het au no allergattig dry yhegwärchet vom Augeverdräje, Brauemale u Gsichterschnyde vor em Spiegel u der Sach einisch gluegt e luschtigen Astrich z’gäh. Es ischt e Probierer gsi, un er isch guet use cho. Die zwe Seminarischte, wo bim Ufsatzlehrer sy a der Choscht gsi, hei gwüßt z’mälde, der Lehrer heig Freud gha a däm Ufsätzli u ’s sogar syr Frau vorgläse u se mit gneckt. — Vo denn a isch der Fabi yfriger derhinger gsi, es ischt öppis wie Luscht am Produziere in ihm erwachet, u syner Ufsätz hei chly meh Chuscht u Tuget ubercho...