Ackerhus
| Dialäkt: Alttoggeburgerisch |
S Ackerhus isch ä Toggeburger Hus us äm 18. Johrhondert, wo i de Toggeburger Gmänd Ebnet-Kappel im Kanto Sanggalle schtoht. Sit 1952 isch döt ine ä Toggeburger Hämetmuseum.
Gschicht ändere
Da Toggeburgerhus isch früener uf äm Füberg z Oberhälfetschwil gschtande. 1752 isch äs vom Pfleger Jakob Kuontz-Wettschtää (amtlech Jacob Kuontz-Wettstein) ond sinere Frau Mari baut worde. S Hus isch e Paarmol vochauft worde, bis es 1870 d Gmänd öberno hät ond as Armehus brucht hät. 1949 isch s Füberghus lär gschtande ond hät sölle abbroche werde. De Albert Edelma hät s kauft ond im Früehlig 1950 abbaue loh.
1951/1952 isch es am hütige Schtandort «im Acker» i de sinerzitige Gmänd Ebnet wider ufbaut ond renoviert worde. Am neue Ort häts de Name «Ackerhus» öbercho. De pensioniert Gsamtschuellehrer Edelma hät dai ine sis bewohnt Museum für püürlechi Wohnkultur, Alltagsgegeschtänd ond Musiginschtroment us em Toggeburg ygrichtet. Im Johr 1963 isch de Edelma gschorbe ond sither füehrt d Albert-Edelma-Schtiftig s Museum witer.
Am Afang vom 21. Johrhondert hät sich s Ackerhus neu müesse orientiere. 2014 hät de Schtiftigsrot entschide, s Museum baulech omzgschtalte ond vom Betryb här neu zorientiere. S neu Konzept vobindet ä Kulturlokal mit de Gschicht vom Museum. Debi isch auch d Durusschtellig neu gschtaltet worde.
Konschtrukzio ond Ombaute ändere
De Schtrickbau mit em schtäle Nageltach schtoht uf ämene Schwällechranz, wo uf de gmurete Chällerwänd lyt. D Vordersite isch mit offne Chläbtächer, Zogläde ond barocke Moleraie voziert. D Vordertäl vom Hus hät mer bi de Renovierig us Lärche- und Föhreholz wider glych wie vorhär ufbaut, di vofuult Rückwand isch als Schtänderbau neu gmacht worde. Vor äm Husygang onder de Laube häts ä rächt höchi Schtäge. D Ytälig vom Hus isch eso, wies vom Schpotmittelalter bis zom Afang vom 20. Johrhundert de Bruch gsi isch. Im Höchparterre isch uf de Talsite d Schtobe ond Nebetschtobe, won e chli schmaler isch. Uf de hendere Site vom Hus isch öber di ganz Husbrääti die früenerig Rauchchochi.
Bim Widerufbau z Ebnet id de Johr 1951/52 isch s Ackerhus mit alte Bautäl us de ganze Oschtschwiz ergänzt worde. Än Tääl vo de Schtää vo de Chällermuure sind vo de Ruine Schtarcheschtää zwöschet äm Schtää ond Schtarchbach ond die vom Rondboge obem Chällerygang vom abbaute Hus im Füberg obe. Bim Ine-Uusbau hättmer Täli vo Abbröchhüser gnoh. D Schtägegländer ond Podeschtgländer chömet vo de Empore vo de Cherche Ebnet, de Chachelofe i de Schtobe vo Lüpfertschwil (Ebnet-Kappel) ond s Täfer im Renaissance-Schtil vo Roggwil, S Täfer ond de Bode vo de Nebenschtob us äm «Engel» z Sanggalle-Romonte, d Tapete dai us ämene Fabrikantehus im Sidwald (Neu St. Johann), s Schlösselschild vom Näbis Ueli sim Geburtshus ond de Biberschwanzziegel vo Richterschwil. Uf de Oschtsite hät de Albert Edelmaa än änschtöckigs Musigzimmer ond henedra ä Molatelier abaue loh. D Fassade a de Vordersite ond Tachondersicht hät er mit Husschpröch vo sim Schwoger Hainrich Edelma voziert.
2015 isch s früenerige Musigzimmer vomäne Abau ersetzt worde, won ä gschindlete Fassade und än asümmetrisches zeltförmigs Tach hät. Döt ine häts än Uusschtelligssaal ond än Konzertsaal. Dä alt Schtrickbau isch sanft renoviert worde. D Tachundersichte, wo no de Edelma aagmolet hät, hät mer mit Bretter abdeckt.
Museum ändere
Im Museum Ackerhus häts Gegeschtänd us de Toggeburger Huskultur vo vier Johrhondert. Näbscht äm Husrot ond Grät us äm Toggeburg häts Puuremoleraie, Bilder vom Giezedanners Babeli ond vo anderne Moler, Halszithere ond sibe Toggeburger Husorgle. Am End vom 19. Johrhundert isch d Halszithere im Toggeburg nüme gschpillt worde. Äm Albert Edelma isch es z vodanke, dass die Tradizio wider pflegt werd. I de Nebetschtobe häts an Uuschtellig vo de Bidermaierzit im Toggeburg. Im Edelma sim früenerige Atelie werdet sin Läbeslauf und sini Arbäte uusgschtellt. Än Gegesatz zom Museum, wo Vogangehät zääget, isch s Kulturlokal, wo i de Gegenwart schtoht.
Lueg au ändere
Literatur ändere
Uf Hochdütsch:
- Oliver Orest Tschirky: Ebnat-Kappel Heimatmuseum Ackerhus. In: Jahresbericht 2015 – Fokus Aussenraumgestaltung. (Site cha nüme abgrüeft wärde; Suche im Webarchiv) Usegeh vo de Denkmolpfläg vom Kanto Sanggalle ond de Denkmolpfläg vo de Schtadt Sanggalle. Uf de Internet-Site vom Kanto Sanggalle. S. 21–24 (PDF; 17,2 MB)
- Armin Müller: Das Ackerhus der Albert-Edelmann-Stiftung in Ebnat-Kappel. Im: Appezäller Kalender, Band 267 (1988) (archiviert i E-Periodica.ch vo de ETH-Bibliothek, PDF; 17,2 MB).
- Jost Kirchgraber, Heinrich Oberli: Häuser versetzen. I de: Toggeburger Annale 1994. Volag E. Kalberer, Bazehäd. Uf de Internet-Site vo «Pro Altes Haus» (PDF; 7,7 MB)
- Jakob Naef: Markante Zeugen aus alter Zeit in Ebnat-Kappel. Im: Appezäller Kalender, Band 257 (1978) (archiviert i E-Periodica.ch, PDF; 5,6 MB).
- Martin Knoepfel: Stiftungsrat stellt Ampel auf grün. Im Sanggaller Tagblatt (online), 14. Februar 2014
- Martin Knoepfel: Baubeginn für neuen Kulturraum. Im: Sanggaller Tagblatt (online), 17. Januar 2015
Weblink ändere
Commons: Ackerhus – Sammlig vo Multimediadateie- Ackerhus – Museum Hauskultur Toggenburg. D Internet-Site vom Museum
- Windbläss – Verein Toggenburger Hausorgel
Koordinate: 47° 16′ 2,2″ N, 9° 7′ 20,4″ O; CH1903: 727409 / 236518