Amischi

Di Amische engl. Amish ['a:mɪʃ]) sinn ä Religionsgmeinschaft. Sie hen ihri Wurzle in de Täuferbewegung vum 16. Jôhrhundart. Im Jôhr 1693 hen sich di Amische vun de Mennonite abgspalte. Hit lebe si in 26 Schtaate in de USA in 1.204 Siedlunge. Di meischte lebe as Buure. Si sin bekônnt däfyr, de technisch Fortschritt in de meischte Fäll schtrikt abzlähne. Di Amische lege grosse Wert uff d Familie, d Gmeinschaft un d Abgschideheit vun de Ussewelt. Sie stômme yberwigend vun Dütschschwiizer un Dütsche ab.

Nômensgebunge

De Nôme schtômmt vum Schwiizer Bischof Jakob Ammann, wu anne 1693 d Trennung vun de Mennonite in de Schwiiz un im Elsass bewirkt het.

Sine Herkunft isch umschtritte, ma nimmt abr ô, dass er ä Konvertit us de reformierte Kirch gsi isch un strengeri Glaubensyberzeigunge wiä die, wu mit däre Kirch ufgwachse sin, verinnerlicht ghet het. De Name vum Grynder isch hit bi de Amische nit votrete, winig isch zuedem yber sin Lebe bekônnt. S gibt kei Grabstell, wu lokalisiert werre kônn.

Jakob Amman het sich mitm Mennonitebischof Hans Reist gschtritte yber d Frôg vun de Rettungsmöglichkeit vun denjenige, wu de Mennonite domols ghulfe hen (Treuherzigi), wu ihne abr nit bitrete sin. De Ammann het ihri Hoffnung uff Errettung voneint, nur ä Bitritt tät ihne ä lebigi Hoffnung gebe kinne.

Ôndrersits het de Ammann ä sehr schtrengi Kleidungsordnung un de Bart votrete. In derre Hinsicht sin schtark legalistischi Element in di neij gformt Grupp gflosse. Widerum het de Jakob Ammann s 1632 formuliert, dass s Glaubensbekenntnis us Dordrecht bi de schwiizer Mennonite soll praktiziert werre.

Wer mitm Jakob Ammann nit yberigschtimmt het, der het er bannt un het vun de Gmein gforderet, dass de Bannt streng gmide wirde. Speter isch ihm klar wore, dass sini Verfahrenswis z rigid gsi isch un het sich selber bannt as Strof. Allerdings isch zue dem Zitpunkt d Spaltung schun eso wit verfeschtigt gsi, als dass si noch hätt ruckgängig gmacht kinne werre.

D Gruppe vun de Amische wahrt ä schtrengi Disziplin innerhalb vun de Gmeinschaft un s het au wege dem immer meh Findseligkeite un Vofolgunge gege si gebe.

Im Änglische bezeichnet ma di Amische als „Amish“. Dodebi wird s „A“ nit wiä e englisch „a“ sundern wia s ditsch „a“ usgschprôche. D Old Order Amish z. B. bezeichne sich selber als "Altamische".

Pennsylvania un Amerika

Im 18. Jôhrhundart sin si uf Pennsylvania usgwondert. Di ärschte beditende Gruppe hen s Lancaster County zwische 1720 un 1730 besiedelt. Hit findet ma no im Lancaster County ä grossi Siedlungsdicht vun Amische (ca. 25.000). Witeri Amischi hen sich z Illinois, Indiana, z Missouri, z Nebraska, z Ohio odr au z Kanada nidrglu.

Dialäkt-Worte: Schwyzer-Amisch – Dütsch

Mädli = Mädchen
Gmeesundig = Gemeindesuntag
Gmee = Gemeinde (Kirche)
unsre Sort Lüt = Schwyzer-Amische
gute Lüt
Dütschen = Deutsche
alte Heimat
nüt = nicht
Moschballe = Eckballe
dicke Büchli (mit langsame Liedle) = Ausbund
dinne Büchli (mit schnelle Liedle)
Schwyzer Boggi = en schwyzer-amischi Calèche
Dachwägeli = en amischi Calèche mit Dach
Bu = Knabe
Rumschpringe = nach de scheene Mädle zgucke / nach de Buwe zgucke / miteinander rumschpringe
Schtecklimann
Hochzüt

Literatur

John A. Hostetler: Amish Society. The Johns Hopkins University Press, London 1993, 4. Aufl. ISBN 0-8018-4442-8 (Objektiv Ifyhrung ins Lebe vun de Amisch vun nem Soziologie Professor — eins vun de besre Büecher zuem Thema)
Peter Ester: Die Amish People — Überlebenskünstler in der modernen Gesellschaft. Patmos Verlag, ISBN 3-491-72487-2

Luege au

Ausbund, s Gsangbuech vun de Täuferbewegung (16. Jôhrhundart), wu hit no bi de Amische brucht wird.
Pennsylvania Dutch

Ekschterni Syte

Commons: Amische – Sammlig vo Multimediadateie

www.Amish-People.de
The Amish & Plain People (uff Änglisch)
Amish in the jungle
«I tue Schwyz schwätze» Artikel uf srf.ch vom 2. November 2017