Säsli
Ä Säsli, Sächsli, Stäckespitzer oder Gertel isch ä Werkzig, wummer zum Schindle mache oder im Wald zum Holz machä nimmt. S isch so ä Mischung zwische Schwert un Sichle.
S het ä Ähnlichkeit midd ere Machede, wiä mer si im Dschungel het. Aber ä Säsli isch am Änd me bogä. Diä meischde sin so um diä 40 cm mit lang un hän ä Holzgriff.
Des Säsli, wu bim Höfflin[1] abbildet isch, isch elter un sampfter gschwunge wiä des uf em undere Bild.
S Säsli as Stäckespitzer
ändereAm Kaiserstuehl un andere Briisgaüer Wiigegnige het mers bsunders zum Räbstäcke spitze brücht – wäge däm heißts in ere Minderheit vu Ortschafte im Briisgaü aü Stäckespitzer. Diä Arbet isch im Friähjohr gmacht wore, wu d Räbstäcke wider gsteckt wore sin. Mer het dr Stäcke in d link Hand gnumme, unter dr Arm glämmt un mit em Säßli in dr rächte Hand dr Stäcke nei gspitzt. Do sin d Eigeschafte vu verschiidene Wärkziig zum Drage kumme: S Säßli isch schwärer wiä e Mässer un lit guet uf em Stäcke un het dur des Ähnligkeit mit em Beil. Mer ka dr Stäcke schreg aschlage wiä mit eme Beil, mer kas aber aü uflege un hoble. Dur dr Boge in dr Glinge wird des Wärkziig gfiährt un dr Spitz ka rund ghoblet wäre.
Hit spiilt s Stäckespitze ke großi Roll meh; mer hat anderi, zum Deil metallini Stäcke un ziägt aü d Holzstäcke nimmi alli Johr.
Säsli wärre nit nur im Kaiserstuehl verwändet, sundern äu im Schwarzwald, so zuem Wällemache.[2]
Verschiidini Nämme
ändereIm Schwäbische seit mar lut em Schwäbische Werterbuech Hoop, Hobe oder Häbe, Häple un änlig dezua,[3] un im Raiffeisemärkt wirds als „Holzheppen“ verkaüft. Scho im Althochditsch häts d Werter happa und heppa gee.
In s Grimms „Ditschem Werterbuech“ isch „Hippe“ belegt, des Wort seig üs em Obersächsische vum Luther in d ditsch Schriftsproch iigfiährt wore. In dr ditsche Wikipedia isch „Hippe (Gartenbau)“ dr Iberbegriff iber verschiidini grummi, großi un gleini Mässer.
S Wort Säsli goht – iber s mittelalemannisch sehselin uf s altalemannisch Wort sahs zruck, wu e kurzes, eischniidig Schwert bezeichnet. Säsli isch – noch em Höfflin – am Kaiserstuehl fascht iberal verbreitet, numme z Betzinge un z Wasewiiler un am ganze Tunibärg sait mer Stäckespitzer. Dr Höfflin het numme Gmeine mit Wiiboi untersuecht – s Wort isch aber witter verbreitet. So het dr Schiibemacher vu Mille mit em Säsli gschafft.[4] S Badisch Werterbuech kännt Säsli, Säsel un ähnlig wit umme im Südbadische.[5] Im Elsässische Werterbuech isch s Säsli eso un aü as Sächsle, Säsl, Sesl un Waldsächsle bezeichnet. S Wort kunt as Sächsli aü in dr schwizerische Region Basel vor.[6]
S normal Wort in dr Schwiz isch lut em Schwizerische Idiotikon aber Gertel mit de Variante Gerter, Geitel, Geiter.[7] Scho i althochditscher Zit häts gertari ghaisse. Aü im gränznahe Badische kunt das Wort vor.[8]
Quälle
ändere- ↑ Horst Christian Höfflin: Zur Sprache des Weinbaus am Kaiserstuhl und Tuniberg. (Diss.) Göppingen 1982
- ↑ Binden einer Wälle auf dem Wällebock (Site cha nüme abgrüeft wärde; Suche im Webarchiv)
- ↑ Schwäbisches Wörterbuch, Band III, Spalte 1161 (Hape) un 1162 (Häpe).
- ↑ Joachim Mangler: Werner Engler, der letzte Müllheimer Scheibenmacher gibt sein Handwerk auf. In: Badischi Zitig, 15. 2. 1997
- ↑ Badisches Wörterbuch, Band IV, Spalte 390.
- ↑ Schweizerisches Idiotikon, Band VII, Spalte 237, under Sachs I (Digitalisat).
- ↑ Schweizerisches Idiotikon, Band II, Spalte 443, Lemma Gertel I (Digitalisat).
- ↑ Badisches Wörterbuch, Band II, Site 377.