Hans Matt-Willmatt

Dr Hans Matt-Willmatt (* 15. Augschte 1898 z Hauge as Friedrich Wilhelm Matt; † 8. Dezämber 1978 z Stüelinge) isch e dytsche Schriftsteller un Haimetforscher gsii. Är het uf Hochdytsch un im alemannische Dialäkt vum Hotzewald gschribe.

Lääbe

Dr Friedrich Wilhelm Matt isch e Suhn gsii vum Ludwig Matt (1849-1899), eme Maschinehaizer vu Hartschwand, un syre Frau Pauline geb. Huber (1867-1923), dr Dochter vum e Wääber un Eelmiller vu Gerbel. Är het no ne Schweschter ghaa, d Karolina, wu in d USA uusgwanderet isch. Dr Vater isch gstorbe, wu dr Friedrich sibe Monet alt gsii isch. D Mueter het derno wider anne 1901 ghyrote, dr Kornelius Stich.

Vu 1904 bis 1912 isch dr Matt z Hauge uf d Volksschuel gange. Sy Lehrer un sy Bfaarer hän bi ihm d Liebi zue dr Natur un s Inträssi an Imme gweckt. As Hirtebue uf dr Chuewaid schrybt er syni erschte Gedicht. No dr Schuel het er im Obstlaade vum Stiefvater mitghulfe.

Wu dr Erscht Wältchrieg uusbrochen isch, het er si mit 16 Johr freiwillig as Soldat gmäldet. Är isch aafangs Infanterischt z Frankrych an dr Somme gsii, speter z Russland bi Grodno. Um des Zyt het er e Hufe Gedicht un Gschichte schrybe, wu zum Dail au in Soldatezytige publiziert wore sin. Mit eme Armdurschuss un ere Rippfällentzindig chunnt er in s Lazarett. Am 1. Februar 1918 wird er us dr Armee entloo. Är het si dur Norddytschland gschlaa, isch dur d Lüneburger Haid gwanderet uf dr Spure vum Hermann Löns. E baar Johr lang het er noch em Chrieg z Lübeck gwohnt, het unter em Pseudonym „Lilly Engelhardt“ Schääreschnitt verchauft, het bim Lübecker „Hansa-Theater“ uf dr plattdytsche Bihni as „junge Liebhaber“ gschauspiileret (doderfir het er äxtra Plattdytsch glehrt) un isch as Kabarettischt in norddytsche Hafebaize ufdrätte. Um die Zyt het er si au entschlosse, as Chinschtler z lääbe. Wun er mit Chinschtlerkamraade mol zoobe zämeghockt isch, hän si driber dischpetiert, ass mer as Chinschtler au ne Chinschtlername bruuch. Us em Friedrich Wilhelm isch derno schnäll e „Hans“ wore. Zum Nooname heb er gsait: „Ich will Matt heißen!“ un dodrus sei derno „Matt-Willmatt“ wore. Churz vor sym Dod het er sy Name schließlig au amtlig ändere loo.

Noch em Dod vu syre Mueter anne 1923 goot dr Matt-Willmat retuur in Hotzewald. Är isch viermol ghyrote gsii. Anne 1919 het er z Herrburg/Schönberg d Ida Reihner ghyrote. Us dr Eh, wu anne 1926 gschide woren isch, isch ai Suhn firigange: Willy (* 1920). No dr Schaidig het er im nämlige Johr derno z Höllstein/Steinen d Elfirede Löffler ghyrote. Mit ihre het er drei Chinder ghaa: Hans (* 1926), Horst (* 1927) un Rolf (* 1928). Mit syre zwoote Frau het er e chlaine Laade gfiert, wu aber nit rächt glofen isch. Au die Eh isch wider gschide wore (1928). No däre zwoote Schaidig het ere baar Johr lang an verschidene Ort gläbt, unter anderem z Charlsrue un z Konschtanz.

Vu 1933 bis 1935 isch er Härbärgsvater vu dr neie Jugedhärbärg z Herrischried gsii. Ai Johr speter het er z Segeten zum dritte Mol ghyrote, d Amanda Baumgartner. Mit ihre het er zwoo Dechtere ghaa: Margret (* 1936) un Ingeborg (* 1941). Um die Zyt het er fir Zytige gschribe un au fir dr Rundfunk gschafft. Är het Theaterstuck verfasst un i Haimetoobe Gedicht vordrait un Vordreeg ghalte. Im Johr 1937 isch er zäme mit ere Gruppe vu Hotzewälder in Banat graist un het dert im Rame vu dr „Zwaihundertjohrfyyr“ vu dr Zwangsumsidlig vu dr Hotzewälder Salpeterer im 18. Johrhundert au s Banater Dorf Saderlach bsuecht, wu vum Hotzewald uus grindet woren isch.

Am Aafang vum Zweete Wältchrieg, anne 1939, isch dr Matt-Willmatt wider Soldat wore, zerscht bi re „Radfahrer-Schwadron“, derno bi re Veterinär-Kompany. Bi me Rytuufall bricht er si 1941 s Chryzbai un s Staißbai, wäge däm wird er us em Heeresdienscht entloo. Är schafft e Zytlang in dr Aluminiumfabrik Rhyyfälden un wird derno 1944 Hilfslaborant am Inschtitut fir Immekund z Fryburg. Anne 1944 isch au sy dritti Eh gschide wore. Är iberläbt dr Bumbenaagriff uf Fryburg am 27. Novämber 1944, un flichtet derno in s Albdal. Dert schlaat er si duure as Imker, wun er z Fryburg un an dr Haidelbärger Imkerschuel glehrt ghaa het. Wohne duet er z Immeneich. Noch em Chrieg het er vu dr franzesische Militeerregierig e Duurlossschyy (laissez-passer) iberchuu as Immenexpert un het mit em Faarraad vu Immeneich derfe uf Fryburg faare go sy Hunig verchaufe.

Är het z Immeneich im Huus vum Waldshueter Oberstudiediräkter Arthur Feige gwohnt. Dert het er sällem sy Dochter Brigitte chänneglehrt, e studierti Dolmetscheri, wun er schließli 1948 ghyrote het. Mit ihre het er zwee Sihn ghaa: Hubert (* 1953) un Clemens (1954-1984). 1950 isch er Immesachverständige fir Bannholz, Brunnandern, Remetschwiel, Immeneich un Ay wore. In däre Zyt het er wider vyl gschribe, iber Haimetgschicht un regionali Volkskund, Chronike un Theaterstuck un e Huffe Artikel fir Zytige un Zytschrifte, het Vordreeg ghalte un Bydreeg fir dr Radio verfasst. Bi vyl vu däne Wäärch het au sy Frau Brigitte mitgschafft. Im Johr 1966 isch d Familie uf Stüelinge zoge. Ab 1968 hän dr Hans un d Brigitte zäme d Stüelinger Jugedhärbärg glaitet. Di letschte Johr vum Matt-Willmatt sin iberschattet gsii vu Chrankete un Ufenthalt in Chrankehyyser. Im Dezämber 1978 isch dr Hans Matt-Willmatt im Alter vu 80 Johr gstorbe.

Eso wie s dr Matt-Willmatt in junge Johr in d Wält uuse dribe het, het s en speter „d Liebi zue däm iberzwäärche Mänscheschlag“ wider in d Haimet im Hotzewald retuur zoge. Är het als versuecht, as freie Schriftsteller z lääbe. Sy ganz Lääbe isch aber all Ritt durzoge gsii isch vu herte un stainige Zyte, mit Hechine un Diefine. Är isch Mitglid vu dr „Hauesteiner Draachtegruppe“ gsii un Grindigsmitglid vum Hotzewälder Ortsverain vu dr „Badische Haimet“. As Haimetforscher isch er zue dr aifache Lyt gange, zue dr Buure, un het bi däne Anekdote, Sprichwerter, Sage, Märli un Legände gsammlet, het di alte Buurehyyser un Gaschthyyser feschtghalte un het in dr Derfer d Hotzewälder Orginal ufgsuecht un bschribe.

Dr Matt-Willmatt het verschideni Uuszaichnige iberchuu, unter anderem di guldi Imkernoodle (1964), d Ehrenoodle vum Dytsche Jagdverband un d Ehrenoodle vum Schwarzwaldverain.

Uusgläseni Wäärch

• Die Chronik des Kreises Waldshut. Vocke Verlag Waldshut 1956.
• Waldshut am Hochrhein. Hrsg. Bürgermeisteramt Waldshut. Zimmermann, Waldshut 1962
• Chronik des Kreises Säckingen. 1962 (Mitarbet)
• Schöne Heimat am Hochrhein. Bilder von den Menschen und ihrer Arbeit im Landkreis Waldshut. Südkurier, Konstanz 1967
• Hotzenwälder Originale - der Moosteufel von Hänne, ein Original vom Hotzenwald. In: Die Markgrafschaft. Beiträge aus Geschichte, Kultur und Wirtschaft des Markgräflerlandes; Monatszeitschrift des Hebelbundes. Hebelbund, Müllheim 1967, 10, S. 12-15
• Chronik der Gemeinde Altenburg 871-1971. 1969
• Berau im südlichen Schwarzwald. Bürgermeisteramt, Berau 1969
• Aus der Geschichte von Weilheim. In: 100 Jahre Musikverein Weilheim e. V. Jubiläumsfeier mit Bezirksmusikfest des Arbeitsbezirks 1 Schlüchttal im Blasmusikverband Hochrhein e. V.; am 31. Mai und 2. bis 4. Juni 1973. Musikverein (Weilheim, Waldshut). Weilheim.
• Witz und Schnitz vom Hotzenwald. Ernste und heitere Gedichte und Geschichten. Mit Zeichnungen von Clemens Matt-Willmatt. Schauenburg, Lahr/Schwarzwald 1975 (Silberdistel-Reihe 118)
• Weilheim im Landkreis Waldshut. Weilheim/Baden 1977
• Sagen vom Hochrhein und Hotzenwald. Zusammengestellt und bearbeitet von Hans u. Brigitte Matt-Willmatt. Mit 13 Zeichnungen von Heidelore Goldammer. Schauenburg, Lahr/Schwarzwald 1986
• Hans Matt-Willmatt (1898 - 1978): Witz und Schnitz vom Hochrhein und vom Hotzenwald; Sagen, Originale, Anekdoten. Mit einer biografischen Einleitung. Hrsg. von Brigitte Matt-Willmatt. Schillinger, Freiburg im Breisgau 2008

Literatur

• Hubert Matt-Willmatt, Brigitte Matt-Willmatt, Beate Kierey: Hans Matt-Willmatt (1898-1978): Witz und Schnitz vom Hochrhein und vom Hotzenwald. Sagen, Originale, Anekdoten, Schillinger Verlag 2008, ISBN 978-3891553459.
• Gerhard Moehring, Michael Fautz, Werner Heuer: Hauingen. Ein Dorfbuch zur 900-Jahrfeier. 2002, S.122.
• Adolf Schmid: Hans Matt-Willmatt. In: Baden-Württembergische Biographien 4, 220-222
• Leopold Döbele, H. Matt-Willmatt, dem wackeren Kämpfer am Oberrhein. In: Badische Heimat 3/4, 1964, 234-236
• Richard Gäng: Hans Matt-Willmatt zum 70. Geburtstag. In: Ekkhart 1969, 110-113
• Hubert Matt-Willmatt: Versuch einer biographischen Annäherung zum 100. Geburtstag, 1998
• Andreas Bader: Poet des Hotzenwaldes. Zum 100. Geburtstag von H. Matt-Willmatt. In: Badische Heimat 1, 1999, 210-214.

Weblink

• Matt-Willmatt, Hans uf leo-bw.de
• Werner Huff: Zu den Wurzeln seiner Heimat, Südkurier, 14. März 2009