Jakob Saresy

Dr Jakob Saresy-Battier (* 26. Januar 1742 z Baasel; † 10. Septämber 1802 z Baasel) isch e Siidebandfabrikant in dr Zit vo dr Ufkläärig gsi, wo au as Mäzen und Schriftsteller gwirkt het. Si Residänz, s Wisse Huus, won er am Rhiisprung z Basel het lo baue, isch e kulturelle Dräffpunkt gsi.

Dialäkt: Baseldütsch

Si Lääbe

E Gedicht vom Sareszyy zum Begräbnis vo sinere Änkeldochder Gritly, 1801

Dr Jakob Saresy isch e Soon vom Siidebandfabrikant Hans Franz Saresy (1695–1746) und dr Katharina Fattet gsi. Vo 1752 aa het er z Mülhuuse, Nöieburg und Augsburg en Usbildig zum Kaufmaa überchoo. Scho 1754 isch er Däilhaber an dr Siidebandfabrik, wo si Vater gründet gha het, worde. 1761 isch er uf e Bildigsräis uf Italie gange, 1770 het er d Kaufmaasdochder Gertrud Battier ghürootet. 1762-1769 het er vom Samuel Werenfels s Wisse Huus, wo früener emol Wendelstörferhof ghäisse het lo baue, grad näben em Blaue Huus vo sim Brueder Lukas. Die bäide Geböid si hüte architektonischi Woorzäiche vo Basel.

Dr Saresy het wääred Joorzäänte Bekanntschafte und Fründschafte mit vile Verdräter vo dr Ufklärig und vom Sturm und Drang pflägt. Die si hüfig bin em uf Bsuech gsi. Mit andere het er intensiv korrespondiert: Wilhelm Heinse, Isaak Isely, Johann Georg Jacobi, Johann Heinrich Jung-Stilling, Christoph Kaufmann, Friedrich Maximilian Klinger, Sophie von La Roche, Johann Caspar Lavater, Jakob Michael Reinhold Lenz, Franz Christian Lerse (Franz Lersé; 1749–1800), Johann Heinrich Merck, Gottlieb Konrad Pfeffel, Johann Heinrich Pestalozzi, Johann Konrad Pfenninger, Heinrich vo Pröisse, Johann Georg Schlosser. Dr Sarasyy isch für e Zitli noch de Herrnhuterische Grundsätz erzoge worde und het e bräits religiöses Interässi ghaa. Er isch e Mitgliid vom Konsistorium vo dr französische Kiirche gsi, het mitghulfe bim Lavater sine theologische Aarbede und het e Lobreed uf e Mahomet, sein Paradies und seinen Koran verfasst. Er het dr Alchemist Alessandro Cagliostro, wo im Saresy si Frau 1781 wääred ere Chranket pflägt het, finanziell understützt. Si Nööchi zum Cagliostro und sini spiritistische Inträsse häi drzue gfüert, ass er en «egüptischi Loosche» im Wisse Huus ufdoo het. Dr Saresy isch mit literarische Aarbede und mit volkswirtschaftlige, pedagogische und andere Abhandlige und Reede bekannt worde. Zämme mit em Lavater und em Klinger het er im Juli 1780 die erste Kapitel vom Plimplamplasko gschriibe, won e Satire uf e Christoph Kaufmann und si Kult vom Originalschenii gsi isch.

Dr Saresy isch en aktivs Mitgliid vo dr Gsellschaft gsi. 1774 isch er in die Helvetischi Gsellschaft iidräte und isch 1794 zu deren iirem Bresidänt gweelt worde. Mit em Isaak Isely het er 1777 d Gsellschaft für s Guete und Gmäinnützige Baasel gründet und het die vo 1786 aa gläitet. Er isch Appellazionsrichter gsi und vo 1788 aa Groossroot und het as Ufkläärer am Aafang vo dr Helvetik 1798 die ländlige Iiwooner vom Kanton in dr revoluzionäre Baasler Nazionalversammlig verdrätte.

Wärk

Die mäiste Schrifte vom Jakob Saresiyy (Brief, literarischi Aarbede, Abhandlige) si nid veröffentligt. Si befinde sich as Däil vom Sarasin'sche Brivatarchiv im Staatsarchiv Basel-Stadt (Signatur PA 212a F)

Plimplamplasko, der hohe Geist (heut Genie) (1780)
Mahomet, sein Paradies und sein Koran (1785)
Über das Erziehungswesen in den Schweizer Kantonen (1786)
Der Hausfriede (nid publiziert)
Der Spaziergang in Pratteln (1780, unveröffentligt)

Litratuur

Karl Rudolf Hagenbach: Jakob Sarasin und seine Freunde. Baasel 1850.
August Langmesser: Jakob Sarasin. Züüri 1899.
Wilhelm Feldmann: Sarasin, Jakob. In: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Band 53, Duncker & Humblot, Leipzig 1907, S. 712 f.
Geschichte der Familie Sarasin in Basel. Bd. 1. Baasel 1914. S. 95–283.
Stefan Lindinger: Sarasin, Jakob. In: Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon (BBKL). Band 15, Herzberg 1999, ISBN 3-88309-077-8, Sp. 1252–1255.

Weblingg

Commons: Jakob Sarasin – Sammlig vo Multimediadateie

Hermann Wichers: Sarasin, Jakob. In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vum Artikel „Jakob_Sarasin“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.