Liter

Dä Liter isch ä Yhait für s'Volumä und wird durch s'Yhaitszaichä „l“ oder „L“ symbolisiert. S'„L“ isch als Yhaitäzaichä für dä Liter igführt worde, um Vorwechsligä mit dä Ziffärä 1 z'vermydä und isch eher im englischä und französischä Sprochrum gebrüchlich. D'Regelig vo dä Gschlechter (Artikel vo dä Yhaitänämä) hät sich au s'DIN agno und i DIN 1301, Teil 1, feschtglait, dass dä Name vo dä Yhait Liter sächlich isch; also demno das Liter.

Als gsetzlichi Massyhait dörf sie nebed dä SI-Yhait vom Volumä, dä Kubikmeter (m³), vowändet werdä. Ain Liter entspricht aim Kubikdezimeter (dm³) bzw. aim Tusigschtel Kubikmeter (1 L = 0,001 m³). Ain Würfel mit äre Kantälängi vo 10 cm = 1 dm hät demno es Volumä vo aim Liter.

Präfixe

Dezimali Tail und Vylfachi vom Liter sind mit ihrä tailwys veraltätä Bezeichnigä unter anderem:

Femtoliter

1 fl = 10^-15 l

Pikoliter

1 pl = 10^-12 l

Nanoliter

1 nl = 10^-9 l

Mikroliter

1 µl = 1 mm³ = 1 „λ“ = 10^-6 l

Milliliter

1 ml = 1 cm³ = 1 „ccm“ = 1 „CC“ = 0,001 l

Zentiliter

1 cl = 0,01 l

Deziliter

1 dl = 0,1 l

Dekaliter

1 dal = 10 l

Hektoliter

1 hl = 100 l

Kiloliter

1 kl = 1'000 l = 1 m³

Megaliter

1 Ml = 1'000'000 l = 1 dam³

Kiloliter und Megaliter sind unbrüchlich, stattdessä wird i dänä Grössäordnigä mit Kubikmeter grächnät. Im Getränkegrosshandel isch allerdings dä Hektoliter die üblich, undeklinierti Yhait.

Gschicht

1793 isch das Liter i Frankrych als neui "Republikanischi Massyhait" ygführt und ämene Kubikdezimeter glych gsetzt worde.

1879 hät s'CIPM die französischi Liter-Definition übernoh und hät d'Verwendig vom l (Chlybuechstabe l) als Symbol vorgschrybe.

1901 isch s'Liter uf dä drittä CGPM umdefiniert zu dem Volumä, das 1 kg reins Wasser by Temperatur syner höchstä Dichti unter Normaldruck (1013,25 hPa) hät worde. S'Liter isch dämit öppä 1,000028 dm³ gross (ursprünglich sind 1,000027 dm³ für d'Umrechnung agäbä worde) gsii. Ufgrund dä neue Ufgabe für diä Massyhait, Massä und Volumä über ä Naturkonstante vom Wasser z'kopplä, hät reins Wasser unter dänä Bedingigä zwar immer no ä Dichti vo 999,975 kg/m³, aber gnau 1,0000 kg/l.

Spöter hät mer die Definition auf d'Wassertemperatur von 4 °C fescht gleit, weli nöd die Temperatur vo dä höchschtä Wasserdichti isch (tatsächlich öppä 3.98 °C). Somit hät reins Wasser wieder ä gringfüägig chlyneri Dichti als 1,0000 kg/l.

1964 isch uf dä 12. CGPM die Definition vo 1793 wiederhergstellt worde, syther isch ein Liter wieder exakt ein Kubikdezimeter, und Wasser hät wie i syner Zyt vor 1901 ä Dichti vo 0,999975 kg/l.

1979 isch uf dä 16. CGPM für s'Liter s'alternativi Symbol L (Grossbuechstabä L) zueglo worde, glychzytig isch dä Wunsch güsseret worde, i Zuekunft nur eis vo dä baidä Symbol (Chlybuechstabe oder Grossbuechstabe) z'bhalte worde. Zletscht 1990 hät nur festgstellt werden chönne, dass es für ä Entschaidig no zu früh wäre.