Metrum i dè Musig

S Metrum (gr. μέτρον métron „Maß, Maßschtaab; Silbèmaß, Versmaß") isch i dè Musigtheory dè Fachbegriff für d Organisation vo Schallimpuls in èm regelmäßigè Bedònigsmuschter, welles dè Hintergrund bildet, uff dè sich diè zitlichi Struktur von èm Stüggle bezièt. Selli zitlichi Struktur wörd vom Rhǜtmus un vom Metrum bildèt, s Bedònigsmuschter isch dè Tagt. D Begriff Metrum un Rhǜtmus wörred nit einheitlich definyrt, dõher hüüfig voduuscht, odder s Metrum wörd im Rhǜtmusbegriff untergordnet.

D Übbernaam vom Metrumbegriff uss dè sprõchlichè Versleeri beruèt uff sinèr! Bedütig als Silbèmaß: gmessè bzw. evaluiyrt wörd èrschtens diè quantitativi Duèr (odder Längi) un zweitens s qualitativi Gwicht (d Akzentuation), i dè Sprõch vo dè Wortsilbè, i dè Musig vo dè Motivsilbè. Unterschydlichi Dònduèrè bildet dè Rhǜtmus, unterschydlichi Dòngwicht s Metrum. Wôrend dè Rhǜtmus dè vitale Bewegigsvolauf vo dè Musig phantasyvoll modifizyrt, isch s Metrum a d Formbildigè vo dè Figur, dè Motyv, dè Phrasè, usw. bundè, welli s ideèlli Sinn- odder Bedütigsgfüègi von èm Musigschtüggle darschtellè duèt.

Theoretischi Metrik

Diè metrischi Hirarchy

Diè folgendi Darschtellig vo dè metrischè Hirarchy nõch Jackendoff un Lerdahl (1983) un Temperley (2001) söll dè Uffbau von èrè metrischè Struktur zeigè. Menschè organisyred d Zit hirarchisch, z. B. bschtòt è Johr uss 12 Mönet, èn Monèt uss 4 Wuchè, è Wuchè uss 7 Dääg. È söttigi, glièderti Zitorganisation enthaaltet meereri Akzèntschtufè, si isch ‚metrisch’. I dè Musig isch im ²/₄-Tagt s 1. Virtel bedònt un wörd als schwèri Zit benamst, s 2. Virtel isch unbedònt, also è lychti Zit. Im ⁴/₄-Tagt drait s 1. Virtel d Hauptbedònig, un s 3. Virtel isch öppis schwèrer als es lychte 2. un 4. Virtel.

S metrische Bedònigsmuschter vom Tagt wörd als è hirarchischi Gliderig vo Ebènä vo regèlmäßigè Impüls (odder Schlääg) dargschtellt. È einzelni Schlagebeni ergit kei metrischs ‚Muschter’, well dört alli Schlääg s glyche Gwicht hèn.

Abb. 1: È glychmäßigi Abfolg vo Schlääg

Èrscht hirarchisch gschichteti Ebènè vo Schlääg zeigèd Bedònungsmuschter, z. B. s binäre un s ternäre.

Abb. 2: Zwei Ebènè vo Schlääg mit binärer Deilig		Abb. 3: Zwei Ebènè vo Schlääg mit ternärer Deilig

Abb. 4: Rein binäri metrischi Struktur mit meerèrè Ebènè		Abb. 5: Rein ternäri metrischi Struktur mit meerèrè Ebènè

Theoretisch cha nè metrischi Struktur erschtellt wörrè, diè dè chlynschtè Notèwärt im Stugg als Grundlaag für diè unterschte Ebèni nimmt. Asè chönned immer höcheri Ebènè mit immer größerè Schlaagabschtänd berüggsichtigt wörrè. Ganz churzi un extreem langi Schlaagintervall sin abber nimmi 'zellbar', also nit sinnvoll.

Für nè braktischs Byschpill söll dè Aafang vo dè Gavotte uss J. S. Bach sinèrè Französischè Suite Nr. 5 diènè (Abb. 6).

Abb. 6: Metrischi Struktur vo dè èrschtè Tagt vo dè Gavotte uss J. S. Bach, Franz. Suite Nr. 5 (BWV 816)

Metrischi Struktur un musikalischi Obberflächi

Diè metrischi Struktur isch nit dirèkt i dè musikalischè 'Obberflächi' enthaaltè, sondern wörd uss dè Akzänt vo sellèrè Obberflächi abgleitet. Selli Akzänt chönned uff unterschydlichè Mèrkmòl vo dè Musig beruè, z. B. Lutschtärki, rhǜthmischi Gruppyrigè, Harmonywèchsel, usw. Uss sellè Hywys abschtrahyrt dè Theoretiker diè metrischi Struktur. Isch è Metrum eimòl etablyrt, ändert s sich nit, solang keini uusreichendè Gründ für èn Wèchsel sprèchèd. Sött diè musikalischi Obberflächi keini odder nit gnuèg regelmäßigi Akzänt uffwysè, cha sich kei stabils Metrum entwicklè.

Metrum un Grundschlag

I dè metrischè Hyrarchy bschtòt jedi Ebèni uss Schläg. Mò nimmt allerdings nit alli vo sellènè Ebènè glych stark wòr. Villmee chömmed üs diè Schläg von èrè bschtimmtè Ebèni hervorghobbè als regelmäßigè 'Puls' vor, wo sich durch s ganzi Stüggle zièt. Sellè Puls nennt mò Grundschlag odder Grundpuls. Sèll isch diè metrischi Ebèni, wo i dè Tagtbezeichnig vom sog. Nenner aagää isch, cha abber au diè nägschthöcheri odder düèferi Ebèni sy odder im Volauf von èm Stüggle wechslè. Dè Abschtand vo dè Schläg uff dè Hauptebèni darf nit z chly un nit zu groß sy. Generèll bedrait s Tempo uff sellèrè Ebèni mee als 50, abber wènniger als 150 Schläg pro Minutè (bpm). Dè Grundschlag isch uffgrund vo sinèrè Mittelschtellig èn wichtigè Indikator für s aagmesseni Tempo von èm Musigschtüggle.

Aahand vo dè Gruppyrig vo dè Grundschläg wörd è Metrum als binär (zweideilig) odder ternär (dreideilig) benamst. Selli Bezeichnig git aa, wiè vill Schläg vo dè Ebèni vom Grundschlag uff èn Schlag vo dè nägschthöcherè Ebèni chömmèd. I dè europäischè Kunschtmusig sin selli Metrè am hüüfigschtè, abber komplèxeri Metrè (z. B. füüfdeiligi) chömmed ebbèfalls vor.

Metrè, wo sich nit als Villfachs von èm zwei- odder dreideiligè Metrum erklärè lôn, wörred additiv uss èrè Kombination vo zwei- un dreideiligè Schläg uffgfasst. So wörd z. B. dè ⁵/₄-Tagt als è Kombination vo ²/₄ + ³/₄ (odder ³/₄ + ²/₄) übberfüürt. Klingèd meereri Metrè glychzitig, so sait mò dèm Polymetrik.

Metrum un Tagtart

→ Hauptartikel: Tagt

Mò vobindet mit èrè bschtimmtè Tagtart è bschtimmtes Bedòningsmuschter, a dèm sich diè (europäischi) Musig orièntyrt. Uss sellèm Grund wörred Metrum un Tagt oft sǜnonǜm vowendèt. Mit dè Tagtbezeichnig wörd meischtens au d Ebèni vom Grundschlag un au d Unterdeilig vo dè höcherè un düèfèrè Ebènè fixyrt.

S Metrum isch zwar i dè Regèl èng mit èrè Tagtart vobundè, abber s isch möglich, dass è metrischs Muschter übber Tagtgränzè drübber wèg wǜrksam isch. D Tagtart lait deby nit fescht, ob söttigi meetaktigi metrischè Ebènè vorhandè sin, bezièungswys wiè selli Bedònungsmuschter uffbaut sin. S schint allerdings nit sinnvoll, metrischi Strukturè übber meereri Tägt (als Gränz cha mò öppè vir Tägt aanää) z konschtruyrè, well i sellèm Berych schu dè Yflüsse vo dè (metrischè) Phrasèschtruktur von èm Stüggle, wo meischtens nit regèlmäßig organisyrt isch, wǜrksam wörred.

Metrum un Rhǜtmus

Hüüfig wörd dè Rhǜtmus als zitlichi Organisation vo unterschidlichè Dònlängè uffgfasst, s Metrum als zitlichi Organisation vo unterschidlichè Akzèntschtuèfè, dèrrè s Tagtsischteem als Schema zgrund lyt. Rhǜtmus un Metrum sin nit unabhängig vonènand, sondern beyflussèd sich gegèsitig, indem s ‚abschtrakte’ Tagtmetrum vo rhǜtmischè Gruppèbildungè un dennè iri Bedònigè durchbrochè odder übberwundè wörd. Uff selli Wys cha s zu Spannungè zwǜschè Metrum un Rhǜtmus chò, z. B. bi Sǜnkopè odder Hemiolè.

Schwächè i dè Theory

D Forderig nõch absolut regèlmäßigè Schläg un Schlagabschtänd uff allnè metrischè Ebènè wôrend dè gsamtè Duèr von èm Stuggle isch unhaltbar. I dè musigalischè Wǜrklichkeit sin d Schlagabschtänd uff allnè metrischè Ebènè alles anderi als konschtant: bim accelerando wörd s Tempo übber èn bschtimmtè Zitruum suksessiv höcher un bim ritardando düèfer wörrè, bim rubato ständig è chly wèng voänderèt.

D Erklärig vo komplexè Metrè als additivi Kombination vo zweideiligè un dreideiligè wörd dè Eigèart vo sellnè nit grächt. Au d Frõg, welli vo dè theoretisch möglichè Ebènè tatsächlich relevant sin odder welli Ebèni dè Grundschlag hèrgit, wörd nit beantwortet. – Au d Bezièhig zwǜschè Metrum un Rhǜtmus, bzw. irè Stellèwärt innerhalb vo dè Musig odder in ènèm Musigschtüggle sin nit klärt.

I dè letschtè Johr sin voschideni neui Modèll für d Erklärig vo dè metrischè Struktur vorgschtellt worrè, diè vor allem s Brobleem vo dè Temposchwankigè innerhalb von èm Stüggle un d Bschtimmig vo dè Ebèni vom Grundschlag z erklärè vosuèchè. Oft wörd dõby s Konzèpt vom Schlag asè modifizyrt, dass d Schlagintervall nimmi absolut glychmäßig sy müèn, sondern in èm gwissè Raamè schwankèd chönnè (vgl. öppè Temperley (2001), Cambouropoulos & Dixon (2000), Desain un Honing (1999)).

S Metrum i dè Musig

Uusgangs- un Zylpunkt vo dè Theory söttet irèn Gegèschtand sy, dõ also s Metrum in sinèrè Klanggschtalt. S Metrum isch wiè dè Rhǜtmus è allgemeini Eigèschaft i dè Musig. È bschtimmts Metrum (z. B. dè Jambus lycht–schwèr) setzt è gschlosseni, dònlich, rhǜtmisch un formal definyrti Gschtaalt voruus, andèrèfalls blybt s Metrum, ebbè so wiè dè Rhǜtmus un dè Tagt, è lycht misszvoschtehendè Begriff.

È grundlegendI Darschtellig vom Metrum im Zämmèhang mit dè übbrigè musikalischè Faktorè findèt mò i dè unter Literadur vomärktè Buèch „Methode und Praxis der Musikgestaltung“ vom Egon Sarabèr (2011), wo è Klärig un Ornig vo dè musikalischè Begriff i dè èngschtè Aalèènig a dè Notètegscht aaschtrebè duèt. Diè folgendè Uusfüürigè stützèd sich uff sèll Wärch.

Wôrend dè Rhǜtmus diè musikalischi Zit mit dè gnau feschtglaitè Dòn- un Pausèlängènè künschtlerisch gschtaaltet, bringt s Metrum diè ideèlli, sinngäbendi Dòngwichtung vo dè musikalischè Gschtaaltè mit dè Lutschtärki (Akzentuation) zum Uusdrugg. Diè rhǜtmischi Struktur von èm Musigschtüggle muè nu ‚gschpillt’, diè metrischi Struktur abber ‚erfasst’ wörrè.

Èn Dòn (odder è kurzi Dònfolg) cha metrisch schwèr odder lycht (gehörmäßig: stark odder schwach) sy. Èn gmäss sim metrischè Rang „schwerè“ Dòn wörd Thesis odder Hebig, èn „lychtè“ Dòn Arsis odder Senkig benamst, sèll isch komoplètt anderschd ummè wiè bi dè hütigè Bedütig vo Arsis un Thesis i dè Versleeri, wo Arsis d Hebig un Thesis d Senkig bezeichnèt. Diè i dè folgendè Notèbyschpill bruuchtè Zeichè für „schwèr“ () un „lycht“ (), wo beidi no mit Akzèntzeichè markyrt wörrè chönnèd, um Zwǜschèwärt z bezeichnè, entschtammèd ebbèfalls dè Versleeri.

Dè Rhǜtmus, dèm dè eifache ‚Schlag’ (beat) als Zitmaß langè duèt, isch durch d Notè- un Pausèsǜmbol eindütig vorgää. Um s Metrum notyrè z chönnè, isch s Tagtsischteem entwicklèt worè: es bschtòt uss zwei Zaalé, vo dènnè diè oberi d Aazaal vo dè Ziteinheitè pro Tagt, diè unteri d Duèr von èrè Ziteinheit bezeichnèt, sowiè èm Tagtschtrich, wo diè metrisch schwèri Tagtzit, d ‚Eins’ aagit un dõmit alli übrigè Tagtzitè als lychti. Diè elementarè Tagtartè, dè Zweier- odder binäre, dè Dreier- odder ternäre, dè Virer- odder quaternäre Tagt wörred bekanntlich wiè folgt notyrt.

Dè notyrte Tagt isch è starres metrischs Schema, wo vom Rhǜtmus durchbrochè wörrè cha, so dass zweierlei Metrè unterschiddè wörrè müèn: s theoretische vom Tagt, welles immer glych blybt, un s lebèndige vo dè Musig, wo sich immer änderèt.

Vom Tagtmetrum chönnèd nu abstrakti, keini künschtlerischi Formè abgleitet wörrè. Si bildet, entschprèchend dè Versfèüß vo dè Wörter, Klangfüèß: dè Zweiertagt liferèt dè Trochäus un Jambus, dè Dreiertagt dè Daktylus, Anapäst un Amphibrachys, dè Virertagt dè Erschte, Virte, Dritte un Zweite Päon (in sèllèrè Reièfolg).

Selli drei Byschpill berüggsichtiged nu diè jewyls vorgschriebènè Virtelebenè (vom Tagt). Wörd èn Tagtdeil rhǜtmisch unterdeilt, so drèttet d Achtelebeni vo Sitè vo dè Musig dèzuè. Im Zweiertagt cha denn èn witerè, drittè Klangfuèß abgleitet wörrè:

Un anderscht ummè füürt èn doppeltè Notèwärt zum Wègkeiè vo eim metrischè Elemènt un dõmit zum Klangfuèß (s. diè Halbi im obigè Rhǜtmusbyschpill). Dõdruus cha mò ableitè, dass d Paus èn rhũtmischè Wärt darschtellt, abber kei metrischs Gwicht hèt.

S Metrum isch wiè dè Rhǜtmus undrènnbar a d Formbildungè vo dè Motyv, Phrasè un Themè bundè, in wellè sich nebbè dè künschtlerischè Dònhöchèaaordnungè dè ideèlli Ghaalt vo dè Musig uusschpricht. Diè gnanntè Formè sin primär nit vo begrifflicher, sondern vo klanglicher Nadur. Für iri Notation git s keini spezièlli Schriftzeichè, deshalb müèn si durch subtili Analǜse uss dè Melody usèglieerèt wörrè, um ires Metrum erkennè z chönnè. Wörd inè s Tagtmetrum uffzwungè, so wörred si bis zu dè Unkenntlichkeit vouuschtaltet.

I dè Vokalmusig löst sich s Brobleem vom Text hèr: s Wortmetrum muè erhaaltè blybè, s isch also für s Musigmetrum vobindlich. I dè Inschtrumèntalmusig fäält selli Stützè. Am Fugèthema C-Dur uss èm Wooltemperyrtè Klavyr II vom J. S. Bach wörd zeigt, wiè d Motyv nõch Umfang un Metrum uss èm reinè Notètegscht gwunnè wörred. Si sin mit èrè Klammèrè formal un innerhalb vo dè Klammèrè metrisch bezeichnèt. S Thema bschtòt uss zwei voschidenè Motyv, s èrschte cha au als zweisilbig uffgfasst wörrè, s zweiti, wo dè Aafang s èrschte uffgryft, wörd mit gringer Änderig è Stufè höcher widderholt. S èrschte Motyv folgt im Tagt, diè beidè folgendè setzèd sich übber yn drübber wäg. Sèlbstvoschtändlich müèn alli Zämmèhäng auditiv zum Uusdrugg chò. – È musikalischI Analǜsè setzt intuitiv-künschtlerischi Fähigkeitè voruus, also Kunschtsinn un Kunschtvoschtand, wo nit durch Theoriè ersetzt wörrè chönned.

Literadur

• Peter Desain, Henkjan Honing: Computational Models of Beat Induction. im: Journal of New Music Research, 28, 1999, S. 29-42.
• Fred Lerdahl, Ray S. Jackendoff: A Generative Theory of Tonal Music. MIT Press, Cambridge 1983, ISBN 0-262-12094-1
• Robert Jourdain: Das wohltemperierte Gehirn: Wie Musik im Kopf entsteht und wirkt. Spektrum Akademischè Volaag, Heidelbärg, 1998, ISBN 3-8274-0224-7
• Otto Paul: Deutsche Metrik. Max Hueber Volaag Münchè, 3. Uffl. 1950
• Stanley Sadie (Hrsg.): The New Grove Dictionary of Music and Musicians. Macmillan, London 2001, ISBN 0-333-60800-3
• David Temperley: The Cognition of Basic Musical Structures. MIT Press, Cambridge, 2001, ISBN 0-262-20134-8
• Peter Benary: Rhythmik und Metrik. Eine praktische Anleitung. Laaber Volaag (Musig-Daschèbüècher 7), ISBN 978-3-89007-004-9
• Sarabèr, Egon: Methode und Praxis der Musikgestaltung. Papierflieger Volaag, Clausdàl-Zellerfäld 2011, ISBN 978-3-86948-171-5, S. 31-52 un 54-70

Weblingg

 Commons: Metrum – Sammlig vo Multimediadateie

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vu dere Version vum Artikel „Metrum_(Musik)“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.