Niccolò Tartaglia

Dr Niccolò Tartaglia [nik:o'lɔ tar'ta:ʎ:a] (* 1499 oder 1500 z Brescia, Italie; † 13. Dezämber 1557 z Venedig) isch e venezianische Mathematiker in dr Rönessans gsi, wo für sini Biidrääg zur Löösig vo dr kubische Gliichig bekannt isch.

Lääbe

In sim Buech Quesiti et Inventioni Diverse (Verschiideni Ufgoobe und Erfindige), wo 1546 erschiine isch, verzellt dr Tartaglia, ass si Vater e Briefdreeger gsi sig und Michele ghäisse häig. E Familienaame kenn er nit. Dr Naame Tartaglia häig er aagnoo, wil er im Februar 1512, won er öbbe zwölfi gsi isch, vom ene franzöösische Soldat schweer im Gsicht verletzt worde sig und er ooni Vollbart wien e Monstrum wurd usgsee. Wäge de Verletzige häig er e zitlang nume chönne stottere und d Chinder häige iim dr Spitznaame Tartaglia (Stotterer) gee. Dä Naame häig er as Aadänke an si Unglück bhalte.

Mit vierzääni het er in ere Schribschuel in zwäi Wuche s ABC bis K gleert und denn sig em s Gäld usgange. Vo denn aa het er alles was er gwüsst het, as Autodidkt gleert: Lääse, Mathematik, Milidäärkund. 1516 isch er vo Brescia, über Crema, Bergamo und Mailand uf Verona, won er vo öbbe 1521 bis 1534 gwoont het und denn isch er uf Venedig zööglet, won er fast dr ganz Räst vo sim Lääbe gläbt het.

Dr Tartaglia het mäistens as kaufmännische Rächner und Brivatleerer gschafft. Mänggisch het er Vordrääg ghalte und won er amderthalb Joor no äinisch z Brescia gsi isch, Vorlääsige über em Euklid sini Elimänt. Dr Tartaglia, wo äine vo de groosse Mathematiker vo dr italiänische Rönessans gsi isch, het sis ganze Lääbe in armseelige Verheltnis gläbt.

Schrifte

General trattato de' numeri et misure, 1556

Noua scientia inuenta da Nicolo Tartalea brisciano ..., Venedig 1537
Quesiti et inventioni diverse, Venedig 1546, 1554
Hier wird die Lösung der drei kubischen Gleichungen ohne quadratisches Glied beschrieben.
General trattato di numeri e misure di Nicolo Tartaglia, nella quale in diecisette libri si dichiara tutti gli atti operatiui, pratiche, et regole necessarie non solamente in tutta l'arte negotiaria, & mercantile, ma anchor in ogni altra arte, scientia, ouer disciplina, doue interuenghi il calculo, Venedig 1556-60, 6 Teile in 3 Bänden
Opere del famosissimo Nicolo Tartaglia cioe Quesiti, Trauagliata inuentione, Noua scientia, Ragionamenti sopra Archimede ..., Venedig 1606

Litratuur

Renato Acampora: Die "Cartelli di matematica disfida": der Streit zwischen Nicolò Tartaglia und Ludovico Ferrari. Institut f. d. Geschichte d. Naturwiss., Münche 2000.
Friedrich Katscher: Die kubischen Gleichungen bei Nicolo Tartaglia: die relevanten Textstellen aus seinen "Quesiti et inventioni diverse" auf deutsch übersetzt und kommentiert. Wien 2001.
Marcus du Sautoy Die Mondscheinsucher. Mathematiker entschlüsseln das Geheimnis der Symmetrie. C. H. Beck 2008. ISBN 978-3406576706.
Stillman Drake, Israel Edward Drabkin Mechanics in 16.th century italy, University of Wisconsin Press 1969 (änglischi Übersetzig vo Uszüüg us em Tartaglia sine Schrifte über d Mechanik)
Arnoldo Masotti, Artikel 'Tartaglia' in Dictionary of Scientific Biography
G. B. Gabrieli Nicolo Tartaglia: invenzioni, disfide e sfortune, Siena 1986

Belletristik

Dieter Jörgensen: Der Rechenmeister. Rütten & Loening 1999. Roman, wo uf em Lääbe vom Tartaglia basiert.

Weblingg

Niccolò Tartaglia. In: MacTutor History of Mathematics archive. (änglisch)
Dr Nicolo Tartaglia im Galileo Project (änglisch)
Nicolo Tartaglia in dr Notable Names Database (.nglisch)
Niccolò Tartaglia im Mathematics Genealogy Project (englisch)

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vum Artikel „Niccolo_Tartaglia“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.