Saturn (Planet)

Dä Artikel beschäftigt sich mitem Planet Saturn, anderi Bedütige vu dem Begriff findener under Saturn

Dr Saturn isch dr sext un zweitgröscht Planet in unserem Sunnesystem. Si Zeiche isch . Er wird zue dr jupiterähnliche (iovianische) Planete (Gasriise) grechnet un isch dr wittist vu dr Sunne entfernt mit blossem Aug sichtbar Planet (Dr Uranus isch bloss theoretisch sichtbar). Doher isch er scho im Aldertum bekannt gsi.

Saturn
Dr Saturn in natürliche Farbe, photographiert vu dr Rümsonde Cassini us ere Entfernig vu 6,3 Millione km.
Dr Saturn in natürliche Farbe, photographiert am 6. Oktober 2004 vu dr Rümsonde Cassini us ere Entfernig vu 6,3 Millione km.
Eigeschafte vum Orbit ^[1]
Grossi Halbax	9,582 AE (1.433,4 · 10⁶ km)
Perihel – Aphel	9,021 – 10,054 AE
Exzentrizität	0,05415
Neigig vu dr Bahnebeni	2,484°
Siderischi Umlaufzit	29,457 a
Synodischi Umlaufzit	378,09 d
Mittleri Orbitalgschwindigkeit	9,69 km/s
Chleinschter – gröschter Erdabstand	7,991 – 11,086 AE
Physikalischi Eigeschafte ^[1]
Äquator – Poldurchmesser^*	120.536 – 108.728 km
Masse	5,685 · 10²⁶ kg
Mittleri Dichti	0,687 g/cm³
Hauptbestanddeile (Stoffadeil vu dr obere Schichte) Wasserstoff (H₂): 96,3 ± 2,4 % Helium: 3,25 ± 2,4 % Methan: 0,45 ± 0,2 % Ammoniak: 0,026 ± 0,004 %
Fallbeschlünigung^*	10,44 m/s²
Fluchtgschwindigkeit	35,5 km/s
Rotationsperiode	10 h 47 min
Neigung vu dr Rotationsax	26,73°
Geometrischi Albedo	0,47
Max. schinbari Helligkeit	-0,2^m
Temperatur^* Min. – Mittel – Max.	134 K (–139°C)
^bezoge uf's Nullniveau vum Planet*
Suschtigs
Mönd	min. 60

Grössevergliich zwische dr Erde un em Saturn (massstabsgrechti Photomontage).

Dialäkt: Markgräflerisch (Ebringe)

Umlaufbahn

Dr Saturn lauft uf ere liicht elliptische Umlaufbahn mit ere Exzentrizität vu 0,0565 um d'Sunne. Si sunnenächschter Punkt, s'Perihel, lit bi 9,041 AE un si sunnefernschte Punkt, s'Aphel, bi 10,124 AE. Si Umlaufbahn isch mit 2,485° liicht gege d'Ekliptik gneigt. Fier ei Umlauf um d'Sunne bruucht dr Saturn 29 Johr 166 Däg un 22 Stund.

Ufbau

Dr Saturn ghört zue dr grosse Gasplanete. Si Atmosphäri enthaldet wie sälli vum Jupiter iberwigend Wasserstoff un Helium, aber in ere andere Zämmesetzig. Si middleri Dichti isch mit numme 0,687 g/cm³ die mit Abstand gringscht vu allene Planete un au die einzig bi eme Planet im Sunnesystem wo under dere vum Wasser lit.

Während d'Jupiteratmosphäre d'Elemente Wasserstoff un Helium im gliche Verhältnis wie d'Sunne enthaldet, isch dr Heliumadeil bim Saturn wäsetlich gringer. Säll hängt mit dr nidrigere Temperatur vum Saturn zämme, wo s'Helium dedur gröschtedeils het uskondensiere chänne. Die eher detailarm, gälich-brun Wolkedecki enthaldet iberwigend gfroreni Ammoniakkristall.

Mit zuenämmender Diefi vu dr Atmosphäre, wo wie bim Jupiter hauptsächlich us Wasserstoff bestoht, goht sälli, ufgrund vum hoche Druck, us em gasförmige Zuestand in dr flüssig Zuestand iber. Säll gschiht allerdings ohni r Phaseibergang, so dass kei definierti Oberflächí existent isch, wil dr Druck in dr Diefi vu dr Atmosphäri jensits vum kritische Punkt astigt. Under sällene Bedingige isch d'Underschidig zwische Gas un Flüssigkeit nimmi möglich. Witter in dr Diefi goht no dr Wasserstoff schliesslich in die metallisch Form iber. Sälli Schichte hän aber im Gegesatz zum Jupiter ufgrund vu dr chleinere Masse anderi Dickeverhältnisse. So fangt im Saturn die metallisch Schicht erst bi ere Diefi vu 47 Prozent vum Radius a (Jupiter: 25 Prozent). Si Gsteichern het aber e Masseadeil vu 25 Prozent, sälle vum Jupiter numme 4 Prozent, d. h. dr Gsteichern vum Saturn isch massiver wie sälle vum Jupiter. S'Inner vum Gsteichern isch sehr heiss, es herrscht e Temperatur vu 12.000 Kelvin. Als Grund defir wird under anderem dr Kelvin-Helmholtz-Mechanismus (langsami gravitationsbedingti Kompression) agnu.

Rotationsverhalte

Dr Saturn rotiert nit wie e starre Körper. D'Äquatorregione rotiere schneller (ei Rotation in 10 Stunde, 13 Minute un 59 Sekunde) wie d'Polregione (10 Stunde, 39 Minute un 22 Sekunde). D'Äquatorregione werre as System I un d'Polregione als System II bezeichnet. Us Vor-Ort-Messige vum Saturnmagnetfeld vu Ruumsonde isch fier s'Saturninnere e noch eweng langsameri Rotationsperiode vu 10 Stunde, 45 Minute un 45 Sekunde hergleitet worre. Si Drillax isch 26,73° gege si Umlaufbahn gneigt.

Saturnring

Sichtbarkeit vu dr Saturnring bis 2029

Dr Saturn umgit e sehr uffälligs Ringsystem, wo scho ime chleine Teleskop e grandiose Ablick isch. Es beschtoht uus meteorartige Körper und Gschteis-Brocke.

Mönd

Viir Saturn-Mönd: Titan, Dione, Prometheus un Telesto mit Saturnringe im Hindergrund, photographiert vu dr Ruumsonde Cassini

Ibersicht vu allene Saturnmönd: Liste vu de Saturnmönd

Vu dr mindischtens 60 Mönd isch dr Titan dr mit Abstand gröscht mit eme Durmesser vu 5.150 km und au dr einzig, wo zue dr grosse Mönd vum Sunnesystem zellt.. Die viir Mönd Rhea, Dione, Tethys un Iapetus besitze e Durmesser zwische 1.050 km un 1.530 km. Telesto, Thetys un Calypso bewege sich debi, mit jewils 60 Grad Versatz, uf deselbe Bahn um dr Saturn. E Bsunderheit isch au dr Mond Helene (Saturn XII - 1980S6), wo sich widerum e Bahn mit 60 Grad Versatz mit dr Dione deilt.

Dr nooch em Titan interessantischt Mond isch aber dr bloss 500 km gross Enceladus, wo dr chleinscht bekannt geologisch aktiv Himmelskörper im Sunnesystem isch. Des vu dr Geysir uf em Enceladus ins Vakuum blose Wasser bildet Iiskristalle, wo sich entlang vu dr Enceladusbahn verdeile un no dr dünn E-Ring vum Saturn bilde.

D Mönd S/2004 S16 un S/2004 S17, wo Ende 2004 vu Astronome vu dr University of Hawaii entdeckt worre sin, sin mit eme Radius vu jewils ~ 2 km die bislang chleinste vum Saturn und demit bloss wänig grösser wie die grösste Ringpartikel vum Saturn. Sowiso isch d'Abgrenzig vu Mond un Ringdeilli e blossi Definition. Zellt mer e Ringdeilli au als Mond, no het dr Saturn Abermilliarde devu.

E echti Bsunderheit stelle au d'Mönd Janus un Epimetheus dar. Si tusche alli viir Erdejohre ihri Umlaufbahn us.

Gschichte vu de Erforschig

Anno 1610 het de italienisch Mathematiker, Physiker un Astronom Galileo Galilei an si Bekannte Giuliano de Medici ä als Anagramm verschlüsselti Noochricht vu folgendem Inhalt gschickt: Smaismrmilmepoetaleumibunenvgttavrias.

Säller het mit dem Anagramm aber nix afange chänne, un het Galilei sälber d'Lösig noochlifer müesse. Si lutet:

Altissimum planetam tergeminum observavi –

De oberste Planet han i drigstaltig gsähe.

Galilei het churz devor erstmols de Saturn dur ä Fernrohr beobachtet gha un glaubt, zwai Mond vum Saturn entdeckt zu ha.

1656 het de niderländisch Physiker un Astronom Christiaan Huygens (1629–1695) bim Blick dur ä laistigsstärchers Fernrohr s'Phänomen enträtsle chänne: Galilei het d'Ringe vum Saturn in sinem chlaine Fernrohr nit dütlich gnueg erchennt un ihn fer Saturntrabante ghalde.

Ei Johr devor het dr Huygens scho dr grösst Saturnmond Titan entdeckt gha. Dr Giovanni Domenico Cassini het 1671 bzw. 1672 d'Saturnmönd Japetus un Rhea, 1684 Tethys un Dione entdeckt, 1675 au die nooch ihm benennt grösste Dailig in dr Saturnringe.

Forschigsmissione

Als ersti Sonde iberhaupt isch Pioneer 11 am 1. September 1979 in 21.000 km Entfernig am Saturn vorbi gfloge. Trotz de sehr primitive technische un wisseschaftliche Usrüstig vu de Sonde sin circa 400 Photos sowie anderi Messige vum Saturn glunge.

Noochdem am 13. November 1980 d'Ruumsonde Voyager 1 de Saturn bsuecht gha het, isch chnapp e Johr später am 26. August 1981 d'Schwestersonde Voyager 2 bim Ringplanete aku. Beidi Sonde hän erschtmoligi un eimoligi Bilder us dr nächste Nächi vum Saturn, sine Ring un sine vile Mönd gliferet.

Fascht e Virteljohrhundert später im Juni 2004 het d'Ruumsonde Cassini-Huygens s'Saturnsystem nooch sibejährigem Flueg erreicht. Dr Orbiter (Cassini) het e zuesätzlichi Landigssonde (Huygens) mit sich gfüehrt, wo am 14.Jänner 2005 uf em Mond Titan weich glandet isch.

Sichtbarkeit

Hauptartikel: Saturnpositione bis 2021

In dr folgende Tabelle sin d'Sichtbarkeite vum Saturn fer d'Johre 2009 bis 2012 agä. Näbenem Datum vu dr Opposition isch jewils au die schinbar Helligkeit, dr Abstand zue dr Erde un dr Winkeldurmesser vum Saturn bi dr Opposition agä.

Stationär, no rucklaifig	Opposition	Oppositions- entfernig	Oppositions- helligkeit	Winkel durmesser	Ringneigig	Stationär, no rächtläufig	Konjunktion zue dr Sunne
1. Jänner 2009	8. März 2009	8,39440 AE	0,5 mag	19,85"	-2,6°	17. Mai 2009	17. September 2009
14. Jänner 2010	22. März 2010	8,50379 AE	0,5 mag	19,60"	3,2°	31. Mai 2010	1. Oktober 2010
27. Jänner 2011	3. April 2011	8,61392 AE	0,4 mag	19,35"	8,7°	14. Juni 2011	13. Oktober 2011
8. Februar 2012	15. April 2012	8,71959 AE	0,2 mag	19,11"	13,7°	26. Juni 2012	25. Oktober 2012

Kulturgschicht

Wil dr Saturn mit blossem Aug sichtbar isch un as Wandelstern uffallt, isch er scho im Aldertum mit mythologische Dütige belegt worre.

Bi dr Römer isch er mit em Gott Saturn un im antike Gricheland mit em Gott Kronos assoziiert worre.

D'Astrologi het fier d'Dütig vum Saturn insbsundere die charakterliche Symbolisierige vu de Eigeschafte Abgrenzig, Verfestigung un Erstarrig ibernu, wie si sich us dr grichisch-römische Mythologi fier d'Götter Saturn bzw. Kronos ergä hän.

Literatur

Ute Kehse: Polarlichter sind einzigartig - Cassini und Hubble werfen 25 Jahre alte Theorien über den Haufen (Bericht iber ä Artikel in de Zittschrift Nature): 19. Februar 2005, Onlineportal vu de Zittschrift Bild der Wissenschaft: Artikel online abruefbar under https://web.archive.org/web/20051114192635/http://www.wissenschaft.de/wissen/news/249343.html