Text: Briäder Grimm „Chinder- un Huusmärli“ - Allerleirauh

Briäder Grimm: Chinder- un Huusmärli (7. Uflag 1857)

Gustave Doré „Peau d'Ane“

Nr. 65 - Allerleirauh - Alerhandruuch (Ibersetzig in dr Dialäkt vum Untere Markgräflerland)

S isch emool e Cheenig gsii, dää hed e Frau mid goldige Hoor ghaa, ùn sii isch esoo scheen gsii, as sich niemes ùf der Äärd gfùnde hed, wùù iire gliche hed. S isch gschää, as si chrangg gläägen isch, ùn wùù si gschbyyrd hed, as si bal wùrd schdäärbe, hed si im Cheenig gruefe ùn hed gsaid: „Wän du nooch myym Dood bal wider wid hyroode, se nim kaini, wù nid glyych schenn isch, wie ich bii, ùn wù nid esoo goldigi Hoor hed, wie ich haa; des muesch mer verschbräche.“ Wù der Cheenig ere des verschbroche ghaa hed, hed si d Auge zuegmachd ùn isch gschdoorbe.

Der Cheenig isch langi Zyd z dreeschde gsii ùn hed nid draa dänggd, e zwoodi Frau z nee. Ändli hän syyni Reed gsaid: „S good nid anderschd, der Cheenig mues wider hyroode, as miir e Cheenigi hän.“ Nùù sin Bode wyd ùn braid umegschigd woore, e Brud z sueche, wù in der Scheeni der verschdoorbene Cheenigi gliche häd. S isch aber in der ganze Wäld kaini gfùnde woore, ùn wämer si au gfùnde häd, no isch kaini doo gsii, wùù soonigi goldigi Hoor ghaa hede. Also sin d Bode wider haimchùù, ooni as si in dääre Saach häde chene ebis uusriichde.

Nùù hed der Cheenig e Doochder ghaa, die isch glyych scheen gsii wie iiri verschdoorbe Mueder ùn hed au esoo goldigi Hoor ghaa. Wùù si ùfgwagse gsii isch, hed der Cheenig siin emool bschaud ùn hed gsää, as si in alem syynem verschdoorbene Wyyb äänli gsii isch, ùn hed zmools e hefdigi Liebi zuen ere gschbyyrd. Do hed er zue syyne Reed gsaid: „Ich will myy Doochder hyroode, wel sii isch s Eebebild vù myyre verschdoorbene Frau, ùn sùnschd chaan i doch kai Brud finde, wù iire glyychd.“ Wùù d Reed des ghèèrd hän, sin si verschroge ùn hän gsaid: „God hed verbode, as der Vader syy Doohcder hyrooded, us der Sind chaa nyd Gueds uusechùù, ùn s Ryych wùrd mid in s Verdäärbe zooge.“ D Doochder isch noomee verschroge, wù si ghèèrd hed, was iire Vader bschlose ghaa hed, si hed aber ghofd, as si iin no hed chene doodervù abbringe, was er voorghaa hed. Do hed si zuen em gsaid: „Eb i Èire Wùnsch erfile due, mues i zèèrschd drèi Chlaider haa, ais esoo goldig wie d Sùne, ais esoo silbrig wie der Moond ùn ais esoo göänzig wie d Schdäärn; wyderschd verlang i e Mandel us döuserderlai Belz ùn Ruuchwäärch zämegsezd, ùn e jeedes Dier in Èirem Ryych mues e Schdùg vù syyre Hud derzue gee.“ Si hed aber dänggd: Des aazschafe isch ganz uumeegli, ùn ich bring doodermid myy Vader vù syym beese Gedangg ab. Der Cheenig hed aber nid abgloo, ùn di gschigdeschde Jùmbere in syynem Ryych hän miese di drèi Chlaider wääbe, ais esoo goldig wie d Sùne, ais esoo silbrig wie der Moond ùn ais esoo glänzig wie d Schdäärn; ùn syyni Jeeger hän miese ali Dierer im ganze Ryych yyfange ùn iine e Schdù vù iire Hud abzie; doodrus isch e Mandel us döuserderlai Ruuchwäärch gmachd woore. Ändli, wù ales fèèrig gsii isch, hed der Cheenig der Mandel bèihoole loo, hed en vor iire uusbraided´ùn hed gsaid: „Moorn sol d Hochzyd syy.“

Wù jez d Cheenigsdoochder gsää hed, as es kai Hofnig me gee hed, s Häärz vù iirem Vader ùmzchèère, hed si bschlose z verdlaufe. In der Naachd, derwyylschd ales gschloofe hed, isch si ùfgschdande ùn hed vù iire Choschberne drèierlai midgnùù, e goldige Ring, e goldig Schbinreedli ùn e goldig Häschbeli; die drèi Chlaider vù der Sùne, em Moond ùn der Schdäärn hed si in e Nùsschaale due, hed der Mandel us alerhand Ruuchwäärch ùn hed sich s Gssichd ùn d Händ mid Rues schwaarz gmachd. Derno hed si sich God bfoole ùn isch fùùrdgangen ùn isch di ganz Naachd glofe, bis si in groose Wald chùù isch. Ùn wel si mied gsii isch, isch si in e hoole Baum ghogd ùn isch verdschloofe.

D Sùnen isch ùfgangen, ùn si hed alsfùùrd gschloofe, ùn hed alno gschloofe, wù s schon e hooche Daag gsii isch. Do isch s gschääne, as der Cheenig, wùn em dää Wald ghèèrd hed, din gjagd hed. Wùù syyni Hind zue däm Baum chùù sin, hän si gschnifled, sin im Rindrùm glofe ùn hän bäld. Said der Cheenig zue der Jeeger: „Luege doch, was dèèrd fir e Wild sich verschdegled hed.“ D Jeeger hän gmachd, was er si ghaise hed, ùn wùù si wider chùù sin, hän si gsaid: „In däm hoole Baum lyd e aarigs Dier, wie mer no nie ais gsää hän – an syyre Hud isch döuserderlai Belz; slyd aber ùn schloofd.“ Said der Cheenig: „Sään zue, er chene lääbig fange, hernoocher binde s ùf der Waage ùn näme s mid.” Wùù d Jeeger s Maidli aaglängd hän, isch s verwachd ùn verschroge ùn hed ene zuegruefe: „Ich bii e aarm Chind, vùm Vader ùn der Mueder verloo, verbaarmen ich ùn näme mii mid.“ Do hän si gsaid: „Alerhandruuch, duu bisch gued fir d Chùchi, chùm nùme mid, dèrd chaasch d Äsche zämewische.“ Also hän si s ùf der Waage gsezd ùn sin haim in s cheenigli Schlos gfaare. Dèèrd hän s em e Schdäälli ùnder der Schdääge zuegwiise ùn hän gsaid: „Ruuchdierli, doo chaasch woonen ùn schloofe.“ Dernoo isch s in d Chùchi gschigd woore, dèrd hed s Holz ùn Waser draid, hed s Fyyr aagschiirgd, hed s Gfliigel grùbfd, hed s Gmies verlääse, hed d Äsche gwischd ùn hed ali schläächd Aarbed due.

Do hed s Alerhandruuch langi Zyd räächd aarmelydelig gläbd. Aa, du scheeni Cheenigsdoochder, wie sol s mid diir no wääre! S isch aber emool gschääne, as e Feschd im Schlos gfyyrd wooren isch, do hed is zem Choch gsaid: Dèèrf in e wenig ùfegoo ùn zueluege? Ich will mi ùse voor d Diire schdele.“ Gid der Choch Andword: „Joo, gan nùme aane, aber in ere halbe Schdùnd muesch wider doo syy ùn d Äsche zämedraage.“ Do hed si iire Eellämbeli gnùù, isch in iire Schdäälli gange, hed der Belzrog abglaid ùn hed si der Rues us em Gsiichd ùn der Händ abgwäsche, as iiri voli Scheeni wider an der Daag fiirichùù isch. No hed si d Nùs ùfgmachd ùn hed s Chlaid fiirighoold, wù wie d Sùne glänzd hed. Ùn wù des gschääne gsii isch, isch si ùfe zem Feschd gangen, ùn ali sin ere us Wääg gange, wel niemer hed si gchänd ùn nyd andersch gmaind, as es e Cheenigsdoochder sèi. Der Cheenig aber isch ere änggeege chùù, hed ere d Hand hiighebd ùn hed mid ere danzd ùn in syynem Häärze dänggd: Esoo scheen hän myyni Auge no kaini gsää. Wù der Danz ùme gsii isch, hed si sich vernyygd, ùn wie sich der Cheenig ùmgsää hed, isch si verschwùnde gsii, ùn niemes hed gwisd wùùhii. Der Wäächder, wù vor em Schlos gschdande sin, isch gruefe woore ùn si sin uusgfrogd woore,aber niemes hed si gsää ghaa.

Sii aber isch in iire Schdäälli glofe sgii, hed gschwind iire Chalid uuszooge, s Gsiichd ùn d Händ schwaarz gmachd ùn der Belzmandel aaglaid ùn isch wider s Alerhandruuch gsii. Wùù si jez in d Chùchi chùù isch ùn wider an iire Aarbed hed wele goo ùn d Äsche zämewische, hed der Choch gsaid: „Los des gued syy bis moorn ùn choch mer doo die Sùbe fir der Cheenig, ich will aun emool e bizeli doobe zueluege – aaber los mer kai Hoor yyneghèie, sùnschd chùnsch in Zuechùmbfd nyd me z äse iiber.“ Do isch der Choch fùùrdgangen, ùn s Alerhandruuch hed d Sùbe fir der Cheenig gchocht ùn hed e Borrodsùbe gchochd, esoo gued wie s hed chene, ùn wùù si fèèrdig gsii isch, hed s in syynem Schdäälli syy goldige Ring ghoold ùn hed e in d Schisle glaid, wù d Sùbe din aagriichded gsii isch. Wùù der Danz e Änd ghaa hed, hed sich der Cheenig die Sùbe bringe loo ùn hed si gäse, ùn si hed em esoo gued gschmegd, as er gmaind hed, nie e beseri Sùbe gäse z haa. Wien er aber ùf der Grùnd chùù isch, hed er doo e goldige Ring sää liige ùn hed nid chene verschdoo, wien er doo dryy grooden isch. Do hed er befoole, der Choch sol voor en chùù. Der Choch isch verschroge, wùn er dää Befääl ghèèrd hed, ùn hed zem Alerhandruuch gsaid: „Gwiis hesch e Hoor in d Sùbe ghèie loo; wän s woor isch, no chùnsch Dachdlen iiber.“ Wùùn er voor der Cheenig chùù isch, hed dää gfrogd, wäär d Sùbe gchochd heeb. Hed der Choch Andword gee: „Ich haa si gchochd.“ Der Cheenig aber hed gsaid: „Des isch nid woor, wel si isch ùf e anderi Aard ùn vyyl beser gchochd gsii wie sùnschd.“ „Hed er Andword gee: „Ich mues es gschdoo, as ich si nid gchochd haa, sondere s Ruuchdierli.“ Hed der Cheenig gsaid: „Gang ùn los es ùfechùù.“ Wùù s Alerhandruuch chùù isch, hed der Cheenig gfrogd: „Wäär bisch?“ – „Ich bii ne aarm Chind, wùù kai Vader ùn kai Mueder nid me hed.“ Hed er wyder gfrogd: „Fir waas bisch i myym Schlos?“ Hed s Andword gee: „Ich bii fir nyd gued, wie as mer d Schdiiel an der Chobf ghèid wääre.“ Hed er wyder gfrogd: „Wùù hesch dää Ring häär, wùù in der Sùbe gsii isch?“ Hed s Andword gee: „Vù däm Ring wais i nyd.“ Also hed der Cheenig nyd chene uusegriege ùn hed s wider miese fùùrdschige.

Iber e Zyd isch wider e Feschd gsii, doo hed s Alerhandruuch der Choch wie s ledschd Mool bäde, är mèchd s zueluege loo. Hed er Andword gee: „Joo, aber chùm in ere halbe Schdùnd wider ùn choch im Cheenig d Broodsùbe, wùùn er esoo gäärn isd.“ Do isch s in syy Schdääli glofe, hed sich gschwind gwäschd ùn hed us der Nùs des Chlaid gnùù, wùùn esoo silbrig gsii isch wie der Moond, ùn hed s aaglaid. No isch si ùfegange ùn hed in ere Cheenigsdoochder gliche, ùn der Cheenig isch ere änggeege chùù ùn hed si gfraid, as er si wiidergsää hed, ùn wel eebe der Danz aagfange hed, hän s zäme danzd. Wùù der Danz aber z Änd gsii isch, isch si wider esoo schnäl verschwùnde, as der Cheenig nyd midgriegd hed, wùù si hiigangen isch. Si isch aber in iire Schdääli gùmbd ùn hed sich wider zem Ruuchdierli gmachd ùn isch in d Chùchi gange go d Broodsùbe choche. Wù der Choch doobe gsii isch, hed s goldig Schbinraad ghoold ùn hed s in d Schisle due, as d Sùbe driiber aagriichded gsii isch. Dooderno isch si im Cheenig broochd woore, wù si gäse hed, ùn si hed em esoo gued gscmegd wie s ledschd Mool, ùn hed der Choch chùù loo, dää hed au desmool miese gschdoo, as s Alerhandruuch d Sùbe gchochd ghaa heeb. S Alerhandruuch isch wider vor der Cheenig chùù, aber si hed em Andword gee, as si nùme dooderzue doo wäär, as ere d Schdiifel an der Chobf ghèid wääre, ùn as si vù däm goldige Schbinraad gaar nyd wisd.

Wù der Cheenig zem dride Mool e Feschd gee hed, isch s nid anderschd gange wie die voorige Mool. Der Choch hed wool gsaid: „Duu bisch e Hägs, Ruuchdierli, ùn duesch almool ebis in d Sùbe, dervù sin esoo gued wird ùn im Cheenig beser schmegd, wie des, wùù ich choch“; aber wel s esoo bäde hed, hed er s ùf e bschdimdi Zyd hiigoo loo. Jez hed s e Chlaid aaglaid, wùù wie d Schdäärn glaaschded hed, ùn isch dermid in der Saal gange. Der Cheenig hed wiider mid der scheene Jùmbfere danzd ùn hed gmaind, as si no nien esoo scheen gsii wäär. Ùn derwyylschd er danzd hed, hed er ere, ooni as si s gmèèrgd hed, e goldige Ring an der Finger gschdegd ùn hed ghaise, as der Danz räächd lang sod goo. Wien er z Änd gsii isch, hed er si welen an der Händ feschdheebe, aber si hed si loosgrise ùn isch esoo gschwind ùnder d Lyd gùmbd, as si voor syynen Auge verschwùnden isch. Si isch gschbrùnge, wie si hed chene, in iire Schdääli ùnder der Schdääge; wel si aber z lang ùn iiber e halbi Schdùnd biilben isch, hed si des scheen Chlaid nimi chenen ableege, si hed nùme der Belzmadel driiber ghèid, ùn in der Hez hed si sich au nid ganz ruesig gmachd, sùndere ai Finger isch wys bliibe. S Alerhandruuch isch jez in d Chùchi glofe, hed im Cheenig Broodsùbe gchochd ùn hed, wù der Choch fùùrd gsii isch, der goldig Hschbel dryyglaid. Wùù der Cheenig der Haschbel ùf em Boode gfùnde hed, hed er em Alerhandruuch riefe loo – doo hed er der wys Finger gsää ùn der Ring, wùn er ere bim Danze aagschdegd ghaa hed. Doo hed er sii bi der Hnad grifen ùn hed si feschdghebd, ùn wùù si sich hed wele loosmachen ùn fùùrdgùmbe, isch der Belzmadel e wenig ùfgangen, ùn s Schdäärnechlaid hed fiiri gschimered. Der Cheenig hed der Mandel glängd ùn hed en abgrise. Do si di goldige Hoor fiiri chùù, ùn si isch in iire ganze Brachd doo gschdanden ùn hed sich nime chene länger verbäärge. Ùn wùù si der Rues ùn d Äsche us iirem Gsiichd gwischd ghaa hed, isch si scheener gsii, wie mer no eber ùf der Äärd gsää hed. Der Cheenig aber hed gsaid: „Duu bisch myy liebi Brud, ùn miir schaide nimimee usenander.“ Doodrùf isch d Hochzyd gfyyrd woore, ùn si hän bis zue iirem Dood vergniegd midenand gläbd.