Text: Briäder Grimm „Chinder- un Huusmärli“ - Aschenputtel

Briäder Grimm: Chinder- un Huusmärli (7. Uflag 1857)

Alexander Zick „Aschenputtel“

Nr. 21 - Aschenputtel - s Choolrieseli (Ibersetzig in dr Dialäkt vum Untere Markgräflerland)

Im e ryyche Man, däm isch sy Frau chrangg wooren, ùn wù si gschbiird hed, as iiren Änd chùù isch, hed si iiren ainzig Dèèchderli an s Bed gruefen ùn hed gsaid: „Liebs Chind, blyyb from ùn gued, no wird der der lieb God aliwyyl byyschdoo, ùn ich wil vùm Himel ùf di aabeluegen ùn wil ùm di syy.“ Derno hed si d Auge zuegmachd ùn isch gschdoorbe. S Maidli isch al Daag uuse zùm Graab vù der Mueder gangen ùn hed ghiilen ùn isch from ùn gued bliibe. Wù der Winder chùù isch, hed der Schnee e wys Diechli ùf s Graab degd, ùn wù s d Sùnen im Friejoor wider aabezooge ghaa hed, hed sich der Man en anderi Frau gnùù.

D Frau hed zwoo Dèèchdere mid in s Huus broochd, wù scheen ùn wys uusgsää hän, si hän aber e gruusig ùn schwaarz Häärz ghaa. No hed e schlimi Zyd fir s aarm Schdiefchind aagfange. „Sol die bleed Gans bi ùns in der Schdùùbe hoge?“ hän si gsaid. „Wär Brood wil äse, mues es verdiene, uuse mid däm Chùchimaidli.“ Si hän em syyni scheene Chlaider ewäggnùù, hän em en alde, graaue Chidel aaglaid ùn hän em Holzschue gee. „Luegen emool die schdolz Brinzäsi, wie si bùzd isch!“ hän si gruefe, hän glachd ùn hän s in Chùchi gfierd. No hed s vù demoorge bis zoobe miese schwääri Aarbed mache, frie ùfschdoo, voreb s daagd hed, Waser draage, fyyre, chochen ùn wäsche. Derzue hän em d Schweschderen ales Häärzlaid aadue, wù mer sich chaa uusdängge, hän s uusgägsd ùn hän em d Äärbsen ùn d Linsen in d Äsche gläärd, as es hed miese hiihoge go si wider uuselääse. Wän s zoobe mied gsii isch vùm Schafen, isch s nid in e Bed chùù, s hed sich miese nääbe der Häärd in d Äsche leege. Ùn wel s wääge däm aliwyyl schdaubig ùn drägig gsii isch, hän si s „Choolrieseli“ ghaise.

S isch emool gsii, as der Vader hed welen ùf d Mäs zie, no hed er di boode Schdiefdèèchdere gfrogd, was er ne sol midbringe. „Scheeni Chlaider“, hed di aind gsaid, „Pèèrlen ùn Eedelschdai“ di ander. „Aber duu, Choolrieseli“, hed er gsaid, „was wid duu haa?“ - „Vader, s èèrschd Ryys, wùùn ich ùf em Haimwääg an der Hued schdoosd, des bräche fiir mi ab.“ No hed er fir di boode Schdiefdèèchdere scheeni Chlaider, Pèèrlen ùn Eedelschdai gchaufd, ùn ùf em Rùgwääg, wùn er dùr e griene Hùùrschd griden isch, hed en e Haasleryys gschdraifd ùn hed em der Hued aabegschdoose. No hed er des Ryys abbrochen ùn hed s midgnùù. Wùn er haimchùù isch, hed er der Schdiefdèèchdere gee, was si sich gwùnsche hän, ùn im Choolrieseli hed er des Ryys vù däm Haaslehùùrschd gee. S Choolrieseli hed em danggd, isch an s Graab vù syyre Mueder gangen ùn hed s Ryys drùfgsezd ùn hed esoo ghiilen, as d Dräänen aabeghèid sin ùn s gschbrizd hän. S isch aber gwagsen ùn isch e scheene Baum woore. S Choolrieseli isch al Daag drèimool drùnder gange, hed ghiilen ùn bäded, ùn alimool isch e wys Veegeli ùf der Baum chùù, ùn wän s e Wùnsch gsaid hed, hed em s Veegeli aabeghèid, was es sich gwùnsche hed.

No isch s gschää, as der Cheenig e Feschd hed aaschdele loo, wù drèi Daag hed sole syy ùn wùù ali Jùmbferen im Land derzue yyglaade woore sin, as sich sy Bue ne Brùd mèchd uussueche. Wù die zwoo Schdiefschweschdere ghèèrd hän, as si au hän sole chùù, sin si froo gsii, hän im Choolrieseli gruefen ùn hän gsaid: „Schdreel is d Hoor, biirschd is d Schue ùn mach is d Schnale feschd, miir geen ùf s Schlos vùm Cheenig ùf d Hochzyd.“ S Choolrieseli hed gfolgd, hed aber ghiile, wel s au gäärn wäär go danze midgange, ùn hed d Schdiefmueder bäde, si mèchd s em erlaube. „Duu, Choolrieseli“, hed si gsaid, „bisch vol Schdaub ùn Dräg ùn wid ùf d Hochzyd? Duu hesch kaini Chlaider ùn Schue ùn wid danze?“ Wù s aber wyderbäde hed, hed si ändli gsaid: „Se, do haan i der e Begi vol Linsen in d Äsche gläärd; wän der die in zwoo Schdùnd wider uuseglääse hesch, no solsch midgoo.“ S Maidli isch dùr di hinder Diiren in Gaarde gangen ùn hed gruefe: „Iir zaame Dyybli, iir Dùùrdeldyybli, ali Veegeli ùnder em Himel, chemen ùn hälfe mer lääse,

Di Gueden in s Hääfeli,
Di Schläächden in s Chrebfeli.“

No sin zùm Chùchifänschder zwoo wysi Dyybli yynechùù, ùn derno d Dùùrdeldyybli, ùn ändli sin ali Veegeli ùnder em Himel yynegschwiird ùn gschwäärmd ùn sin ùm d Äschen ùme abghogd. Ùn d Dyybli hän mid em Chebfli gnigd ùn hän aagfange: big, big, big, big, ùn no hän au di anderen aagfange: big, big, big, big ùn hän ali guede Chèrnli in s Begi glääse. Chuum isch e Schdùnd ùme gsii, sin si scho fèèrig gsii ùn sin ali wider uusegflooge. No hed s Maidli s Begi zù der Schdiefmueder broochd, hed sich gfraid ùn hed gmaind, s dèrfd jez mid ùf d Hochzyd goo. Aber si hed gsaid: „Nai, Choolrieseli, du hesch kaini Chlaider ùn chaasch nid danze: der wirsch nùmen uusglachd.“ Wù s derno ghiile hed, hed si gsaid: „Wän der mer zwai Begi mid Linsen in aire Schdùnd us der Äsche suufer glääse hesch, no solsch midgoo“, ùn hed dänggd, des chaa s jo nimime. Wù si die zwai Begi Linsen in d Äsche gläärd ghaa, isch s Maidli dùr di hinder Diiren in Gaarde gangen ùn hed gruefe: „Iir zaame Dyybli, iir Dùùrdeldyybli, ali Veegeli ùnder em Himel, chemen ùn hälfe mer lääse,

Di Gueden in s Hääfeli,
Di Schläächden in s Chrebfeli.“

No sin zùm Chùchifänschder zwoo wysi Dyybli yynechùù, ùn derno d Dùùrdeldyybli, ùn ändli sin ali Veegeli ùnder em Himel yynegschwiird ùn gschwäärmd ùn sin ùm d Äschen ùme abghogd. Ùn d Dyybli hän mid em Chebfli gnigd ùn hän aagfange: big, big, big, big, ùn no hän au di anderen aagfange: big, big, big, big ùn hän ali guede Chèrnli in s Begi glääse. Ùn vooreb e halbi Schdùnd ùme gsii isch, sin si scho fèèrig gsii ùn sin ali wider zùm Fänschder uusegflooge. No hed s Maidli d Begi zù der Schdiefmueder draid, hed sich gfraid ùn hed gmaind, s dèrfd jez mid ùf d Hochzyd goo. Aber die hed gsaid: „S hilfd der ales nyd: du chùnsch nid mid, wel der hesch kaini Chlaider ùn chaasch nid danze; mer miesden is fir di schäme.“ No hed sin em der Bùgel gchèèrd ùn isch mid iire zwoo schdolze Dèèchdere fùùrdbräsierd.

Wù derno niemer me derhaim gsii isch, isch s Choolrieseli an s Graab vù syynere Mueder ùnder der Haaselhùrschd gangen ùn hed gruefe:

„Baimli ridle di ùn schidle di,
Ghèi Gold ùn Silber iiber mi.“

No hed em der Voogel e goldig ùn silbrig Chlaid aabeghèid ùn mid Syyden ùn Silber uusgschdigdi Schlabe. Gschwind hed s des Chlaid aaglaid ùn isch ùf d Hochzyd gange. Syyni Schweschderen aber ùn sy Schdiefmueder hän s nid gchänd ùn hän gmaind, s miesd e främdi Cheenigsdoochder syy, esoo scheen hed s in däm goldige Chlaid uusgsää. An s Choolrieseli hän si gaar nid dänggd ùn hän gmaind, s diei derhaim im Dräg hogen ùn Linsen us der Äsche sueche. Der Cheenigssùùn isch em enggeege chùù, hed s an der Hand gnùù ùn hed mid em danzd. Der hed au sùnschd mid niemerem wele danze, der hed em d Hand nid loosgloo, ùn wän en andere chùù isch go s ùffordere, hed er gsaid: „Desch myy Dänzeri.“

S hed danzd, bis es zoobe gsii isch, no hed s wele haimgoo. Der Cheenigssùùn aber hed gsaid: „Ich gang mid ùn beglaid di“, wel er hed wele sää, in wäm des scheen Maidli ghèèrd hed. S isch em aber verdwidschd ùn isch in s Duubehuus gùmbd. Jez hed der Cheenigssùùn gwaarded, bis der Vader chùù isch, ùn hed em gsaid, s främd Maidli sèi in s Duubehuus gùmbd. Der Ald hed dänggd: sod s Choolrieseli syy? Ùn si hän em miesen Ags ùn Haue bringen, as er s Duubehuus hed chenen usenandschlaa - aber s isch niemes din gsii. Ùn wùù si in s Huus chùù sin, isch s Choolrieseli in syyne drägige Chlaider in der Äsche gläägen, ùn e driebs Eellämbli hed im Chämi bränd; wel s Choolrieseli isch gschwind us em Duubehuus hinden aabegùmbd ùn isch zù däm Haaslebaimli glofe; dèrd hed s di scheene Chlaider abzoogen ùn ùf s Graab glaid, ùn der Voogel hed si wider ewäggnùù, ùn derno isch s in syym graaue Chidel in d Chùchi zue der Äsche ghogd.

Am andere Daag, wù s Feschd vù Nèiem aagfange hed ùn d Elderen ùn d Schdiefschweschdere wider fùùrd gsii sin, isch s Choolrieseli zù sälem Haaslebaum gangen ùn hed gsaid:

„Baimli ridle di ùn schidle di,
Ghèi Gold ùn Silber iiber mi.“

No hed der Voogel e noo vyyl schdolzeres Chlaid aabeghèid wie am voorige Daag. Ùn wù s mid däm Chlaid ùf der Hochzyd erschiinen isch, hed ejeeden iiber syyni Scheeni gschduund. Der Cheenigssùùn hed aber gwaarded, bis es chùù isch, hed s an der Hand gnùù ùn hed nùme mid iim elai danzd. Wän di andere chùù sin go s ùffordere, hed er gsaid: „Desch myy Dänzeri.“ Wù s derno zoobe wooren isch, hed s wele fùùrd, ùn der Cheenigssùùn isch em noogangen ùn hed wele sää, in wel Huus as es good, aber s isch em fùùrd gschbrùngen ùn in Gaarde hinderem Huus. Dèrd dinen isch e scheene groose Baum gschdande, wù di scheenschde Biire draa ghangd sin; s isch flingg wien en Aichchäzli zwische d Neschd gchläädered, ùn der Cheenigssùùn hed nid gwisd, wù s hiichùù isch. Der hed aber gwaarded, bis der Vader chùù isch, ùn hed zue nem gsaid: „S främd Maidli isch mer verdwidschd, ùn ich glaub, s isch ùf dää Biirebaum gùmbd.“ Der Vader hed dänggd: sod s Choolrieseli syy? hed sich d Ags hoole loo ùn hed der Baum ùmghauen, aber s isch niemes drùf gsii. Ùn wù si in d Chùchi chùù sin, isch s Choolrieseli dèrd in der Äsche glääge, wie sùnschd au, wel s isch ùf der andere Syde vùm Baum aabegùmbd, hed im Voogel ùf em Haaslebaum di scheene Chlaider wiider broochd ùn sy graau Chideli aaglaid.

Am dride Daag, wù d Elderen ùn d Schweschdere fùùrd gsii sin, isch s Choolrieseli wider zùm Graab vù syyre Mueder gangen ùn hed zù däm Baimli gsaid:

„Baimli ridle di ùn schidle di,
Ghèi Gold ùn Silber iiber mi.“

Jez hed em der Voogel e Chlaid aabeghèid, des isch esoo brächdig ùn glänzig gsii, wie s no kais ghaa hed, ùn d Schlabe sin ganz goldig gsii. Wù s in däm Chlaid zù der Hochzyd chùù isch, hän di anderen ali nimi gwisd, was si hän sole saage, esoo verwùndered sin si gsii. Der Cheenigssùùn hed elai mid iim danzd, ùn wän s ain ùfgfordered hed, hed er gsaid: „Desch myy Dänzeri.“

Wù s derno zoobe gsii isch, hed s Choolrieseli wele fùùrd, ùn der Cheenigssùùn hed wele mid em goo, aber s isch em esoo gschwind verdwidschd, as er em nid hed chene nooch. Der Cheenigssùùn hed aber e Lischd bruuchd ùn hed di ganz Schdääge mid Bäch yyschdryyche loo; no isch der lingg Schlabe vùm Maidli hange bliibe, wù s aabegschbrùngen isch. Der Cheenigssùùn hed en ùfghebd, ùn der isch chlai ùn fyyn gsii ùn ganz goldig. Der negschd Moorgen isch er dermid zù däm Man gangen ùn hed zuen em gsaid: „Kai anderi sol myy Frau wääre wie die, wù dää goldig Schue an der Fues vùn ere basd.“ No hän sich di boode Schweschdere gfraid, wel si hän scheeni Fies ghaa. Di Eldschd isch mid däm Schue in d Chamere gangen ùn hed e welen aabrobieren, ùn d Mueder isch derbyy gschdande. Aber si isch mid em groose Zääche nid yynechùù, ùn der Schue isch ere z chlai gsii; no hed ere d Mueder e Mäser glängd ùn hed gsaid: „Hau dää Zäächen ab - wän der Cheenigi bisch, no bruuchsch nimi zfues goo.“ S Maidli hed der Zäächen abghaue, hed der Fues in der Schue yynezwängd, hed sich s Wee verbisen ùn isch uuse zùm Cheenigssùn gange. No hed er si as sy Brud ùf s Ros gnùù ùn isch mid ere fùùrdgride. Si hän aber miesen am Graab verbyy, dèrd sin die zwai Dyybli ùf em Haaslebaimli ghogd ùn hän gruefe:

„Rùgi di rue, rùgi di rue,
Blued isch im Schue,
Der Schue isch z chlai,
Di räächd Brud hogd no derhaim.“
No hed er ùf iire Fues gluegd ùn hed gsää, wie s Blued uusegwùlen isch. Der hed sy Ros ùmeghèèrd, hed di falsch Brud wider haimbroochd ùn hed gsaid, s sèi nid di räächd, di ander Schweschder sod der Schue aaleege. No isch säli in d Chamere gangen ùn isch mid der Zääche gligli in der Schue chùù, aber der Fäärsen isch z groos gsii. No hed ere d Mueder e Mäser glängd ùn hed gsaid: „Hau e Schdùg vùm Fäärsen ab - wän der Cheenigi bisch, no bruuchsch nimi zfues goo.“ S Maidli hed e Schdùg vùm Fäärsen abghaue, hed der Fues in der Schue zwängd, hed s Wee verbisen ùn isch zùm Cheenigssùùn uusegange. No hed er si as sy Brud ùf s Ros gnùù ùn isch mid ere fùùrdgride. Wù si an däm Haaslebaimli verbyychùù sin, sin die zwai Dyybli drùfghogd ùn hän gruefe:

„Rùgi di rue, rùgi di rue,
Blued isch im Schue,
Der Schue isch z chlai,
Di räächd Brud hogd no derhaim.“

Der hed ùf iire Fues aabegluegd ùn hed gsää, wie s Blued ùus em Schue gwùlen isch ùn an iire wyse Schdrimbf ganz rood ùfegschdiige gsii isch. No hed er sy Ros ùmeghèèrd, hed di falsch Brud wider haimbroochd. „Desch au nid di räächd“, hed er gsaid, „hän er ke anderi Doochder?“ - „Nai“, hed der Man gsaid, „nùme vù myynere verschdorbene Frau isch no ne chlai, drägig Choolrieseli doo - säl chaa ùùmeegli d Brud syy.“ Der Cheenigssùùn hed gsaid, der sol s ùfeschige, d Mueder aber hed Andword gee: „He nai, desch vyyl z drägig, des dèrf sich nid sää loo.“ Der hed s aber ùm s verrege wele haa, ùn im Choolrieseli hed miese gruefe wääre. No hed s zèèrschd sich d Händ ùn s Gsiichd suufer gwäschen, isch derno hiigangen ùn hed sich vernaigd vor em Cheenigssùùn, wùn em der goldig Schue hiiglängd hed. No hed s sich ùf e Schämel ghogd, hed der Fues us em schwääre Holzschue zoogen ùn hed en in dää Schlaben yynegschdegd, dää isch wie aagose gsii. Ùn wù s in d Hèèchi isch ùn der Cheenigssùùn iim in s Gsiichd gsää hed, hed er des scheen Maidli uusgmachd, wù mid em danzd ghaa hed, ùn der hed gruefe: „Desch di räächd Brud!“ D Schdiefmueder ùn di boode Schweschdere sin verschrogen ùn sin blaich woore vor Wued; äär hed aber s Choolrieseli ùf s Ros gnùù ùn isch mid em fùùrd gride. Wù si am Haaslebaimli verbyychùù sin, hän die zwai wyse Dyybli gruefe:

„Rùgi di rue, rùgi di rue,
Kai Blued isch im Schue:
Der Schue isch nid z chlai,
Di räächd Brud, die fierd er haim.“

Ùn wù si des gruefe ghaa hän, sin si aabegflooge chùù ùn sin im Choolrieseli ùf d Agsle ghogd, aini rächds, di ander linggs, ùn sin dèrd hoge bliibe.

Wù d Hochzyd mid em Cheenigssùùn hed sode syy, sin di zwoo falsche Schweschdere go chienzle chùù ùn go au ebis vù syynem Glig haa. Wù jez d Brudlyd in d Chilche gange sin, isch di Eldschd ùf der rächde, di Jingschd ùf der lingge Syde gsii - No hän d Duuben in e jeedere s aind Aug uusbigd. Derno, wù si uusegange sin isch di Eldschd ùf der linggen ùn di Jingschd ùf der rächde Syde gsii - no hän d Duuben in e jeedere s ander Aug uusbigd. Ùn derno sin si also iire Läbdig blind gsii as Schdroof derfiir, as si esoo bees ùn falsch gsii sin.