Text: Briäder Grimm „Chinder- un Huusmärli“ - Der Froschkönig oder der Eiserne Heinrich
Briäder Grimm: Chinder- un Huusmärli (7. Uflag 1857)
Nr. 1 - Der Froschkönig oder der Eiserne Heinrich - Der Froschcheenig oder der Yysehainer (Ibersetzig in dr Dialäkt vum Untere Markgräflerland)
In der alde Zyde, wù s Windsche no ghùlfe hed, hed e Cheenig gläbd, wù d Dèèchdere vùn em ali scheen gsii sin; aber di jingschd isch esoo scheen gsii, as es d Sùne sälber, wù doch esoo vyyl gsää hed, Wùnder gnùù hed, wän s eren in s Gsiichd gschiine hed. In der Nèèchi vùm Schlos vù däm Cheenig isch e groose, dùnggle Wald gsii, ùn in däm Wald ùnder en alde Linden isch e Brùne gsii; wän der Daag jez rächd hais gsii isch, isch des Cheenigschind uusen in Wald gangen ùn hed sich an der Rand vù däm chiele Brùne ghogd, ùn wän si Langizyd ghaa hed, hed si ne goldigi Chùùgle gnùù, hed si in d Hèèchi ghèid ùn hed si wider gfangen, ùn des isch ere s liebschd Schbiilzyyg gsii.
Jez isch emool die goldig Chùùgle nid in s Händli vù der Cheenigsdoochder ghèid, wùù si in d Hèèchi ghebd hed, si isch verbyy ùf der Boode gschlaa ùn dyrägd in s Waser grùùgled. D Cheenigsdoochder isch ere mid der Auge nooch, aber d Chùùglen isch verschwùnden, ùn dää Brùnen isch esoo dief gsii, as mer ke Boode nid gsää hed. No hed si aafange hyylen, ùn hed als luder ghiilen ùn hed sich gaar nid chene dreeschde. Ùn wù sin esoo gchlagd hed, hed eren eber zuegruefe: „Was hesch voor, Cheenigsdoochder, de brielsch jo, as sich e Schdai mèchd erbaarme.“ Si hed sich ùmgluegd, wùù die Schdim häärcheem, no hed si ne Frosch gsää, wùù syyner wieschde Moli us em Waser gschdregd hed. „Aa, duu bisch s, alde Waserdädscher“, hed si gsaid. „Ich hyyl ab myyre goldige Chùùgle, wù mer in Brùnen aabeghèid isch.“ - „Bii rueig ùn hyyl nid“, hed der Frosch Andword gee, „Ich chaa wool Rood verschafen, aber was gisch mer, wän i dyy Schbiilsach wiider ùfehoole due?“ - „Was der wid haa, lieber Frosch“, hed si gsaid, „myy Chlaider, myy Pèèrlen ùn Eedelschdai, au no die goldig Chroone, wùùn i draage due.“ Der Frosch hed Andword gee: „Dyy Chlaider, dyy Pèèrlen ùn Eedelschdai ùn dyy goldig Chroone, die wed i nid - aaber wän de mi wid gäärn haa, ùn ich sod dyy Gsel ùn Schbiilkamraad syy, an dyym Dischli nääben an der hogen, ab dyym goldige Dälerli äse, us dyym Bächerli dringgen, in dyym Bedli schloofe. Wän der mer des duesch verschbräche, no wil i aabeschdyyge go der die goldig Chùùgle wider ùfehoole.“ - „Ha jo“, hed si gsaid, „ich verschbrich der ales, wù der wid, wän der mer nùme die Chùùgle wider bringe duesch.“ Si hed aber dänggd: was dää yyfäldig Frosch dued schwäze! Dää hogd im Waser bi Syynenen ùn gwaagd ùn chaa in kem Mänsch Kamraad nid syy.
Wù der Frosch d Zuesaag iberchùù hed, hed er syy Chobf ùnderi dùnggd, isch aabegsùnggen, ùn no me Rùng isch er wider ùfegruedered chùù, hed d Chùùglen im Muul ghaa ùn hed si in s Graas ghèid. D Cheenigsdoochder hed sich gfraid, wù si iir scheen Schbiilzyyg wider gsää hed ùn isch dermid fùùrdgschbrùnge. „Waard, waard“, hed der Frosch gruefe, „nim mi mid, ich chaa nid esoo laufe wie duu!“ Aber was hed s em ghùlfen, as ere syy Gwaag, Gwaag esoo lud noogruefe hed, wien er hed chene! Si hed nid drùf ghèèrd, isch haim bräsierd ùn hed der aarm Frosch bal vergäse, wù wider in syy Brùne hed miesen aabeschdyyge. Wù si am andere Daag mid em Cheenig ùn alene Hooflyd an d Daafle ghogd isch ùn ab iirem goldige Dälerli gäse hed, do isch, bflidsch, bflädsch, ebis d Maamoorschdäägen ùfegchroobled chùù, ùn wùù s dooben aachùù isch, hed s an d Diire gchlobfd ùn hed gruefe: „Cheenigsdoochder, jingschdi, mach mer ùf!“ Si isch glofen ùn hed wele go luege, wäär dùsen isch, wù si aber ùfgmachd hed, no isch der Frosch dervoor ghogd. Do hed si d Diire schnäl in d Fale ghèid, isch wider än der Disch ghogd ùn s isch ere ganz Angschd gsii. Der Cheenig hed wool gsää, as ere s Häärz gwaldig gchlobfd hed ùn hed gsaid: „My Chind, was fèèrchdsch di, schdood ebe ne Riis vor der Diiren ùn wil di hoole?“ - „He nai“, hed si Andword gee, „s isch ke Riis, s isch e gruusige Frosch.“ - „Was wil dä Frosch vù der?“ - „Aa, liebe Vader, wùn i geschderd im Wald bim Brùne ghogd bii ùn gschbiild haa, no isch my goldigi Chùùglen in s Waser ghèid. Ùn wel in esoo ghiile haa, hed si der Frosch wider ùfeghoold, ùn wel er s hald hed wele, haan em verschbroche, är sod myy Kamraad wääre; ich haa aber nimimee dänggd, as er us syym Waser uusechend. Jez isch er dùsen ùn wil zue mer yyne.“ Ùn scho hed s zem zwaidemool gchlobfd ùn gruefe:
„Cheenigsdoochder, jingschdi,
Mach mer ùf,
Waisch nid, was geschderd
Duu zue mer gsaid
Bim chiele Brùnewaser?
Cheenigsdoochder, jingschdi,
Mach mer ùf.“
No hed der Cheenig gsaid: „Was der verschbroche hesch, des muesch au halde: gang nùmen ùn mach em ùf.“ Si isch gangen ùn hed em d Diiren ùfgmachd, no isch der Frosch yynegùmbd, iiren als ùf em Fues nooch, bis ze iirem Schduel. Do isch er ghogd ùn hed gruefe: „Heeb mi ùfe zue der.“ Si hed zeegered, bis si der Cheenig ändli ghaise hed. Wù der Frosch derno ùf em Schduel gsii isch, hed er welen ùf der Disch, ùn wùn er dèrd ghogd isch, hed er gsaid: „Nù schiirg mer dyy goldig Dälerli nèècher, as mer zäme äse.“ Des hed si zwor gmachd, aber mer hed wool gsää, as si s nid gäärn due hed. Der Frosch hed sich s gued schmege loo, iiren aber isch faschd jeedes Bisli im Hals bliibe. Ändli hed er gsaid: „Ich haa mi sad gäsen ùn bi mied, jez draag mi in dyy Chämerli ùn mach dy syydig Bedli zwääg, no wämer is go schloofe leege.“ D Cheenigsdoochder hed aafange hyylen ùn hed sich gfèèrchded vor däm chalde Frosch, wù si nid hed dröuen aalängen ùn wù jez in iirem scheene suufere Bedli häd sode schloofe. Der Cheenig aber isch wiedig woore: „Wäär der ghùlfe hed, wù der in Nood gsii bisch, dää solsch derno nid verachde.“ No hed s e mid zwee Finger pagd, hed en ùfedraid ùn hed en in en Ege gsezd. Wù si aber im Bed gläägen isch, isch er gchroobled chùù ùn hed gsaid: „Ich bii mied, ich wod schloofen esoo gued wie duu. Heeb mi ùfe, ooder ich saag s in dyynem Vader.“ Noo isch si èèrschd biderbees woore, hed en ùfeghoold ùn hed en us ale Chrefd an d Wand bfäfered: „Nù wirsch Ruei haa, duu gruusige Frosch.“
Wùn er aber aabeghèid isch, isch er ke Frosch me gsii, der isch e Cheenigssùùn gsii, mid scheenen ùn fryyndligen Auge. Dää isch derno noch em Wile vù iirem Vader iire liebe Kamraad ùn Man gsii. No hed er ere verzeld, der sèi vùn ere beese Hägs verwinschd wooren, ùn niemer häd e chenen us em Brùnen erleese wie siin elai, ùn moorn wän si zämen in syy Ryych goo. No sin si yygschloofen, ùn am andere Moorge, wù d Sùne si ùfgwegd ghaa hed, isch e Waage derhäärgfaare chùù, mid aachd wyse Ros yygschbane, die hän wysi Schdröusefääderen ùf em Chobf ghaa ùn sin in goldige Chedine gangen, ùn hinden isch der Diener vùm jùnge Cheenig gschdande, desch der drèi Hainer gsii. Der drèi Hainer isch esoo druurig gsii, wù syy Hèr in e Frosch verwandled wooren isch, as er drèi Yysebänder hed ùm syy Häärz leege loo, as em s nid vor luder Wee ùn Druurikaid verschbringdi. Der Waagen aber hed der jùng Cheenig in sy Ryych solen abhoole, der drèi Hainer hed baidi yyneglùbfd, hed si wider hinde drùfgschdeld ùn isch voler Fraid gsii ab der Erleesig. Ùn wù si ne Schdigli vùm Wääg gfaare gsii sin, hed der Cheenigssùùn ghèèrd, as es hinden an em gchrachd hed, wie wän s ebis verchlebfd häd. No hed er sich ùmdrild ùn hed gruefe:
„Hainer, der Waage brichd.“
„Nai, Hèr, der Waage nid,
S isch e Band vù myym Häärz,
Wù in groosem Wee gläägen isch,
Wù Iir in däm Brùne ghogd sin,
Wùn er e Frosch gsii sin.“
Non emool ùn non emool hed s ùf em Wääg gchrachd, ùn der Cheenigssùùn hed als gmaind, der Waage diei s verrysen, ùn s sin als nùme d Bänder gsii, wù vùm Häärz vùm drèie Hainer ewäggschbrùnge sin, wel syy Hèr erleesd ùn gligli gsii isch.