Text: Briäder Grimm „Chinder- un Huusmärli“ - Hänsel und Gretel

Briäder Grimm: Chinder- un Huusmärli (7. Uflag 1857)

Alexander Zick „Hänsel und Gretel“

Nr. 15 - Hänsel und Gretel - Hänseli ùn Greedeli (Ibersetzig in dr Dialäkt vum Untere Markgräflerland)

Vor eme groose Wald hed en aarme Holzhauer gwoond mid syynere Frau ùn syyne zwai Chinder; s Biebli hed Hänseli ghaisen ùn s Maidli Greedeli. Der hed weenig zùm Bysen ùn zùm Bräche ghaa, ùn wùn emool e groosi Dyyrig in s Land chùù isch, hed er nidemool me s Brood fir al Daag zämegriegd. Wùn er jez zooben im Bed gschdudierd hed ùn sich vor luder Soorgen im Bed ùmedrold hed, hed er gsyyfzged ùn hed zue syynere Frau gsaid: „Was sol us ùns wääre? Wie chemer in ùnsere Chinder ebis z äse gee, wämer fir is sälber nyd me hän?“ - „Waisch was, Man“, hed d Frau Andword gee, „mir wän moorne Moorgen in der Frie d Chinder uusen in Wald fiere, wùn er am digschden isch - dèrd mache mer ne ne Fyyr aa ùn gän in jeedem vùn ene no ne Schdigli Brood, no gemer go schafen ùn leen sin elai. No finde si der Wääg nimi haim, ùn miir sin si loos.“ - „Nai, Frau“, hed der Man gsaid, „des mach i nid; wie sod i s iber s Häärz bringe myyni Chinder im Wald elai loo: di wilde Dierer wùùre bal chùù go si verryse.“ - „Oo, duu Naar“, hed si gsaid, „derno mie miir ali Vieri verhùngere, der chaasch nùme no go d Bräder fir d Säärg hooble“, ùn hed em ke Ruei me gloo, bis er yyverschdande gsii isch. „Aber di aarme Chinder duuri mi ainewääg“, hed der Man gsaid.

Die zwai Chinder hän vor luder Hùnger au nid chenen yyschloofen ùn hän ghèèrd, was d Schdiefmueder zem Vader gsaid hed. S Greedeli hed bideri Drääne ghiilen ùn hed zem Hänseli gsaid: „Jez isch s ùm is gschää.“ - „Rueig, Greedeli“, hed der Hänseli gsaid, „muesch nid hyyle, ich wil is scho hälfe.“ Ùn wù di Alden yygschloofe gsii sin, isch er ùfgschdande, hed sy Regli aaglaid, hed di hinder Diiren ùfgmachd ùn isch uusegschliche. Do hed der Mond ganz häl gschiinen, ùn di wyse Chiiselschdai, wù voor em Huus glääge sin, hän glänzd wie luder Baze. Der Hänseli hed sich bùgd ùn hed esoo vyyl in syy Rogsägli gschdegd, wie nùr hän wele dryy. No isch er wider reduur gange, hed zem Greedeli gsaid: „Bii drooschdlig, liebs Schweschderli, ùn schloof nùr rueig yy, God wird is nid verloo“, ùn hed sich wider in sy Bed glaid.

Wù s efange daaged hed, eb d Sùnen ùfgangen isch, isch scho d Frau chùù ùn hed di baide Chinder gwegd: „Schdeen ùf, iir Fuulänzer, mer wän in Wald go Holz hoole.“ No hed si in jeedem e Schdigli Brood gee ùn hed gsaid: „Doo hän er ebis fir zmidaag, aber dien s nid scho dervoor äse, der cheme sùnschd nyd me iiber.“ S Greedeli hed s Brood ùnder der Schùùrz gnùù, wel der Hänseli d Schdai im Sag ghaa hed. No hän si sich ali zämen ùf der Wääg in Wald gmachd. Wù si ne Ringli glofe gsii sin, isch der Hänseli schdil gschdanden ùn hed noch em Huus zrùg gluegd, ùn des hed er al Rid gmachd. Der Vader hed gsaid: „Hänseli, was luegsch doo ùn blybsch zrùg, gib Aachd ùn vergis dyyni Bai nid.“ - „Jee, Vader“, hed der Hänseli gsaid, „ich lueg no myym wyse Chäzli, des hogd dooben ùf em Dach ùn wil mer Adjee saage.“ D Frau hed gsaid: „Nar, des isch dy Chäzli nid, desch d Moorgesùne, wù ùf s Chämi schyyne dued.“ Der Hänseli hed aber nid noch em Chäzli gluegd, der hed aliwyyl ain vù dääne häle Schdai us syym sag ùf der Wääg ghèid. Wù si zmids in Wald chùù sin, hed der Vader gsaid: „Jez geen go Holz samlen, iir Chinder, ich wil ich e Fyyr machen, as er nid friere.“ Der Hänseli ùn s Greedeli hän Ryys zämedraid, e chlaine Bäärg hooch. S Ryys isch aazùnde wooren, ùn wù d Flame rächd hooch bränd hän, hed d Frau gsaid: „Jez leegen ich an s Fyyr, iir Chinder, ùn ruejen ich uus, miir geen in Wald go Holz haue. Wämer fèrdig sin, cheme mer wider ùn hoolen ich ab.“

Der Hänseli ùn s Greedeli sin am Fyyr ghogd, ùn wù s zmidaag gsii isch, hed jedes sy Schdigli Brood gäse. Ùn wel si d Schleeg vù der Holzags ghèrd hän, hän si glaubd, iire Vader sèi in der Nèèchi. S isch aber nid d Holzags gsii, s isch e Naschd gsii, wùn er an e diire Baum bùnde ghaa hed ùn wù der Wind hii ùn häär gschlaa hed. Ùn wù si esoo lang ghogd gsii sin, hän sin esoo der Schloof ghaa, as ene d Auge zueghèid sin, ùn si sin feschd yygschloofe. Wù si ändli verwachd sin, isch s scho finschderi Naachd gsii. S Greedeli hed aafange hyylen ùn hed gsaid: „Wie sole mer jez us em Wald chùù!“ Der Hänseli hed s aber dreeschded: „Waard nùme ne Rùng, bis der Moond ùfgangen isch, no wämer der Wääg scho finde.“ Ùn wù der Volmoond ùfgschdiige gsii isch, hed der Hänseli sy Schweschderli by der Hand gnùù ùn isch dääne Chiiselschdai noogange; die hän glyychded wie nèigschlaageni Bazen ùn hän ene der Wääg zaigd. Si sin di ganz Naachd dùùr glofen ùn sin wider zem Huus vù iirem Vader chùù, wù s daagd hed. Si hän an d Diire gchlobfd, ùn wù d Frau ùfgmachd ùn gsää hed, as es der Hänseli ùn s Greedeli gsii sin, hed si gsaid: „Iir beese Chinder, was sin er esoo lang im Wald gschloofe. Mir hän gmaind, der wode gar nimi wiiderchùù.“ Der Vader aber hed sich gfraid, wel s isch em z Häärz gangen, as er si son elai hed zrùggloo.

Nid lang derno isch wiider Nood gsii in alene Egen, ùn d Chinder hän ghèèrd, wie d Mueder znaachd im Bed zem Vader gsaid hed: „Ales isch wider ùfgäse, mer hän no ne halbe Laib Brood, derno hed s Lied en Änd. D Chinder mien fùùrd. Mer wän si diefer in Wald yynefieren, as si der Wääg nimi uusefinde, sùsch gid s ke Redig fiir is.“ Im Man isch s schwäär ùm s Häärz gsii, ùn er hed dänggd: s wùrd beser syy, wän der dy ledschde Bise mid der Chinder deedsch daile. Aber d Frau hed ùf nyd ghèèrd, was er gsaid hed, hed e gschùlden ùn hed em Voorwirf gmachd. Dää, wù A said, mues au B saagen, ùn wel er s èèrschd Mool noogee ghaa hed, mues er s au zem zwaidemool.

D Chinder sin aber au no wach gsii ùn hän midghèèrd, was si gsaid hän. Wù di Alde gschloofe hän, isch der Hänseli wider ùfgschdanden ùn hed welen uuse go Chiiselschdai ùflääse wie s voorig Mool, aber d Frau hed d Diiren abgschlose ghaa, ùn der Hänseli hed nid uusechene. Der hed aber sy Schweschderli dreeschded ùn hed gsaid: „Muesch nid hyyle, Greedeli, schloof nùme rueig, der lieb God wùrd is scho hälfe.“

Demoorgen in der Frie isch d Frau chùù ùn hed d Chinder us em Bed ghoold. Si hän iir Schdigli Brood iberchùù, des isch aber noo chlainer gsii wie s voorig Mool. Ùf em Wääg in Wald hed s der Hänseli im Sag verbregled, isch als rueig schdoo bliiben ùn hed e Megeli ùf der Boode ghèid.

„Hänseli, was schdoosch ùn luegsch di ùme“, hed der Vader gsaid, „gang dyy Wääg.“ - „Ich lueg no myym Dyybli, des hogd ùf em Dach ùn wil mer Adjee saage“, hed der Hänseli Andword gee. „Naar“, hed d Frau gsaid, „des isch dyy Dyybli nid, des isch d Moorgesùne, wù ùf s Chämi doobe dued schyyne.“ Der Hänseli hed aber noodnoo ali Megeli ùf der Wääg ghèid.

D Frau hed d Chinder noo diefer in Wald gfierd, wù si iire Läbdig noonig gsii sin. Dèrd isch wiider e groos Fyyr aagmachd wooren ùn d Mueder hed gsaid. „Blyybe nùme doo hogen, iir Chinder, ùn wän er mied sin, no chenen er weng schloofe - miir geen in Wald go Holz machen, ùn zoobe, wämer fèrdig sin, cheme mer ùn hoolen ich ab.“ Wù s zmidaag gsii isch, hed s Greedeli sy Brood daild mid em Hänseli, wù sy Schùg ùf der Wääg gschdraid hed. Derno sin si yygschloofen, ùn der Ooben isch ùmegangen, aber niemes isch zue däänen aarme Chinder chùù. Si sin èèrschd in der finschdere Naachd verwachd, ùn der Hänseli hed sy Schweschderli dreeschded ùn hed gsaid: „Waard nùme, bis der Moond ùfgangen isch, no wääre mer d Broodmegeli sää, wùn i uusgschdraid haa, die zaigen is der Wääg haim.“ Wù der Moond chùù isch, hän si sich ùfgmachd, aber si hän kaini Megeli me gfùnde, wel die vyyle döuserd Veegel, wù im Wald ùn im Fäld ùmefliege, die hän sin ewägbigd. Der Hänseli hed zem Greedeli gsaid: „Mer wääre der Wääg scho finde“, aber si hän e nid gfùnde. Si sin di ganz Naachd ùn no ne Daag vù demoorge bis zoobe glofen, aber si sin us em Wald nid uusechùù ùn hän esoo Hùnger ghaa, wel si hän nyd gfùnde wie die baar Bèèrli, wù ùf em Boode gschdande sin. Ùn wel sin esoo mied gsii sin, as d Bai si nimi hän wele draage, hän si sich ùnder e Baum glaid ùn sin yygschloofe.

Jez isch s scho der drid Moorge gsii, as si s Huus vù iirem Vader verloo hän. Si hän wider aafange laufen, aber si sin als diefer in Wald grooden, ùn wän nid bal Hilf cheem, häde si miese verschmoochde. Wù s zmidaag gsii isch, hän si ne scheen schneewys Veegeli ùf eme Naschd sää hoge, des hed esoo scheen gsùngen, as si schdoobliibe sin ùn em zueghèèrd hän. Ùn wù s fèèrig gsii isch, hed s syyni Fliigel gschwùngen ùn isch vor ene häär gfloogen, ùn si sin em noo, bis si an e Hyysli chùù sin, wù s ùf s Dach vùn em ghogd isch, ùn wù si ganz nooch derzuechùù sin, hän si gsää, as des Hyysli us Brood böue gsii isch ùn mid Chueche degd; d Fänschder aber sin us hälem Zùger gsii. „Doo wämer is draamache“, hed der Hänseli gsaid, „ùn e gsäägneds Äse nee. Ich wil e Schdùg vùm Dach äse, Greedeli, duu chaasch vùm Fänschder äse, des schmegd sies.“ Der Hänseli hed in d Hèèchi glängd ùn hed sich e weng vùm Dach abbroche zùm Versueche, wie s schmegd, ùn s Greedeli hed sich an s Fänschder gschdeld ùn hed dèrd draa gchrooschbeled. No hed e fyyni Schdim us der Schdùùbe gruefe:

„Chrooschbel, chrooschbel, Chnyysli,
Wär chrooschbled an myym Hyysli?“

D Chinder hän Andword gee: „Der Wind, der Wind,
S himlisch Chind“,

ùn hän wydergäse ooni sich verrùgd mache loo. Der Hänseli, wùn s Dach seli gued gschmegd hed, hed e groos Schdùg dervù aabegrisen, ùn s Greedeli hed e ganzi rùndi Fänschderschyyben uusedrùgd, hed sich hiighogd ùn hed sich s gued goo loo. No isch ùf aimool d Diiren ùfgangen, ùn e schdaialdi Frau isch uusegschliche chùù, wù sich ùf e Chrùge gschdybered hed. Der Hänseli ùn s Greedeli sin esoo gwaldig verschrogen, as si des, wù si in der Händ hän ghaa, hän ghèie loo. Di Ald hed aber mid em Chobf gwagled ùn hed gsaid: „Jee, iir liebe Chinder, wär hed èich doohäär broochd? Cheme nùmen yynen ùn blyybe byy mer, s dued ich niemes nyd zlaid.“ Si hed baidi by der Hand gnùù ùn hed si in iire Hyysli gfierd. No isch gued Äsen ùfdraid woore, Milch ùn Bfanechueche mid Zùger, Ebfel ùn Nùs. Derno sin zwai scheeni Bedli wys degd wooren, ùn der Hänseli ùn s Greedeli hän sich yyneglaid ùn hän gmaind, si sèien im Himel.

Di Ald hed sich nùr esoo fryyndli aagschdeld, si isch aber e beesi Hägs gsii, wù in der Chinder ùfgluurd hed, ùn si hed des Broodhyysli nùr böue zùm Chinder derhäärzchienzle. Wän ais in iiri Gwald chùù isch, no hed si s dood gmachd, hed s gchochd ùn hed s gäsen, ùn des isch ere ne Feschddaag gsii. D Hägse hän roodi Augen ùn chene nid wyd sää, aber si hän e fèini Naas wie d Dierer ùn mèèrge s, wän Mänsche derhäärcheme. Wù der Hänseli ùn s Greedeli in iiri Nèèchi chùù sin, hed si bees glachd ùn hed heenisch gsaid: „Die haan i, die sole mer nimi verdwidsche.“ Demoorge, eb d Chinder verwachd sin, isch si scho ùfgschdanden ùn wù si d Chinder hed sää esoo liebli rueje, mid der vole roode Bage, hed si brùmled: „Des wird e guede Bise wääre.“ No hed si der Hänseli pagd mid iire diire Hand ùn hed en in e chlai Schdääli draid ùn hed e midere Giderdiiren yygschbèèrd; der hed mèchde schrèie, wien er hed wele, s hed em nyd ghùlfe. Derno isch si zùm Greedeli gange, hed s wach gridled ùn hed gruefe: „Schdand ùf, Fuulänzeri, draag Waser ùn choch dyym Brueder ebis Gueds, dää hogd dùsen im Schdaal ùn sol faisd wääre. Wän er faisd isch, no wil i ne äse.“ S Greedeli hed biderli aafange hyylen, aber s isch ales ùmesùnschd gsii, s hed miese due, was di bees Hägs verlangd hed.

Jez isch im Hänseli s beschd Äse gchochd wooren, aber s Greedeli hed nyd wie Chräbsschaalen iiberchùù. Almoorgen isch di Ald zù däm Schdääli gschlichen ùn hed gruefe: „Hänseli, schdreg dyyni Finger uusen, as i gschbiir, eb der bal faisd bisch.“ Der Hänseli hed eren aber e Chnècheli uusegschdregd, ùn di Ald, wù driebi Auge ghaa hed, hed s nid chene sää ùn hed sich verwùndered, as er gaar nid hed wele faisd wääre. Wù vier Wùchen ùme gsii sin, ùn der Hänseli alno maager gsii isch, do isch si gischblig wooren ùn si hed nimi wele lenger waarde. „Hee, Greedeli!“ hed si im Maidli gruefe. „Bi flingg ùn draag Waser - eb der Hänseli faisd oder maager isch, moorn wil e mezgen ùn choche.“ Jee, wie hed s aarm Schweschderli gjoomered, wù s Waser hed miese draagen, ùn wie sin em d Dräänen iber d Bagen aabegränd! „Lieber God, hilf is doch!“ hed s gruefe. „Häden is doch nùme di wilde Dierer im Wald gfräse, no wääre mer doch zämegschdoorbe.“ - „Schbaar der dyy Blaare“, hed di Ald gsaid, „s hilfd der ales nyd.“ Demoorge hed s Greedeli bezyde miesen uuse go der Chesel mid Waser ùfhänggen ùn fyyre.

„Zèèrschd wämer bache“, hed di Ald gsaid, „ich haa der Bachoofe scho gfyyrd ùn der Daig gchnäded.“ Si hed s aarm Greedeli uuse zùm Bachoofe gschùgd, wù d Flame vùm Fyyr scho uusegschlaa hän. „Chrooble dryy“, hed d Hägs gsaid, „ùn lueg, eb rächd gfyyrd isch, as mer s Brood chene dryydue.“ Ùn wän s Greedeli din gsii isch, hed si wele der Oofe zuemachen, ùn s Greedeli hed din sole brääglen, ùn no hed si s au welen ùfäse. Aber s Greedeli hed gmèèrgd, was si im Sin ghaa hed, ùn hed gsaid: „Ich wais nid, wien i des sol mache; wie chùm i do yyne?“ - „Bleedi Gans“, hed di Ald gsaid, „s Loch isch groos gnue, siisch, ich chend sälber yyne“, isch häär gchroobled ùn hed der Chobf in Bachoofen yynegschdegd. No hed ere s Greedeli en Budsch gee, as si wyd yynegfaaren isch, hed d Yysediire zuegmachd ùn hed der Riigel fiirigschoobe. Huu! No hed si aafange hyyle, ganz gruusig; aber s Greedeli isch fùùrdglofen, ùn die godloos Hägs hed miesen eeländ verbräne.

S Greedeli aber isch dirägd zùm Hänseli glofe, hed sy Schdääli ùfgmachd ùn hed gruefe: „Hänseli, mir sin erleesd, di ald Hägs isch dood.“ No isch der Hänseli uusegùmbd wie ne Voogel us em Cheefig, wän em d Diiren ùfgmachd wird. Wie hän si sich gfraid, sin sich ùm der Hals ghèid, sin ùmegùmbd ùn hän sich Miz gee! Ùn wel si sich nimi hän miese fèèrchde, sin si in s Huus vù der Hägs yyne, doo sin in alene Ege Chischde mid Pèèrlen ùn Eedelschdai schdande. „Die sin noch beser wie Chiiselschdai“, hed der Hänseli gsaid ùn hed in syyni Seger yynegschobd, was hed welen yynen, ùn s Greedeli hed gsaid: „Ich wil au ebis mid haim bringe“, ùn hed sich sy Schiirzli vol gfild. „Aber jez wämer fùùrd“, hed der Hänseli gsaid, „as mer us däm Hägsewald uusecheme.“ Wù si aber e baar Schdùnd gange gsii sin, sin si an e groos Waser chùù. „Mir chene nid dùùre“, hed der Hänseli gsaid, „ich sii ke Schdääg ùn ke Brùg.“ - „Doo faard au ke Schifli“, hed s Greedeli Andword gee, „aber dèrd schwimd e wysi Ände; wän i die bide due, no hilfd si ùns dùùre.“

No hed si gruefe:

„Ändeli, Ändeli
Do schdeen s Greedeli ùn der Hänseli.
Ke Schdääg ùn ke Brùge,
Nim ùns ùf dyyner wyse Bùgel.“

S Ändeli isch au derhäärchùù, ùn der Hänseli hed sich drùfghogd ùn hed sy Schweschderli bäden, as es sich zuen em hoge sol. „Nai“, hed s Greedeli Andword gee, „s wird em Ändeli z schwäär, s sol is nochenand dùùrebringe.“ Des hed des gued Dierli gmachd, ùn wù si gligli dääne gsii sin ùn e Wyyli wyderschdgange gsii sin, hän si der Wald al mee gchänd, ùn ändli hän si vù wydem in iirem Vader sy Huus gsää. No hän si aafange laufe, sin in d Schdùùben yynegschosen ùn sin em Vader ùm der Hals ghèid. Dää Man hed ke frooi Schdùnd me ghaa, zyder as er d Chinder im Wald gloo hed, d Frau isch aber gschdoorbe gsii. S Greedeli hed sy Schiirzli uusgschidled, as d Pèèrlen ùn d Eedelschdai in der Schdùùben ùmegimbeled sin, ùn der Hänseli hed ai Hambfle noch der ander us syym Sag derzue ghèid. Doo hän ali Soorge ne Änd ghaa, ùn si hän in luder Fraid midnand gläbd.

My Määrli isch uus,
Dèrd laufd e Muus,
Ùn wär si fangd,
Dèrf sich e groosi, groosi Belzchabe drus mache.