Text: Briäder Grimm „Chinder- un Huusmärli“ - Rapunzel
Briäder Grimm: Chinder- un Huusmärli (7. Uflag 1857)
Nr. 12 - Rapunzel - Sùnewiirbeli (Ibersetzig in dr Dialäkt vum Untere Markgräflerland)
S isch emool e Man ùn e Frau gsii, die hän sich scho lang ùmesùnschd e Chind gwùnsche; ändli hed sich d Frau Hofnig gmachd, der lieb God deed iire Wùnsch erfile. Die Lyd hän in iirem Hinderhuus e chlai Fänschder ghaa, doodrus hed mer in e brächdige Gaarde chene luege, wù vol gschdanden isch mid der scheenschde Bluemen ùn Chryder, s isch aber e hoochi Muure drùm gsii, ùn niemer hed sich dröuen yyneluege, wel er in ere Zauberi ghèèrd hed, wù groosi Machd ghaa hed ùn wù ali Lyd Angschd ghaa hän voor ere. Am e Daag isch d Frau am Fänschder gschdanden ùn hed in dää Gaarden aabegluegd; no hed si ne Beed gsää, wù der scheenschd Sùnewiirbile gsezd gsii isch, ùn die hän esoo frisch ùn grien uusgsää, as si glùschdig wooren isch ùn di greeschd Glùschd ghaa hed, vù dääne Sùnewiirbeli z äse. Die Glùschd isch al Daag greeser wooren, ùn wel si gwisd hed, as si kaini dervù hed chenen iiberchùù, isch ere s ganz liedrig wooren ùn hed blaich ùn eeländ uusgsää. Doo isch der Man verschrogen ùn hed gfrogd: „Was fääld der, liebi Frau?“ - „Jee“, hed si Andword gee, „wän i kaini Sùnewiirbeli us sälem Gaarde hinder ùnserm Huus iberchùm zùm Äse, no schdiirb i.“ Der Man, wù si gäärn ghaa hed, hed dänggd, eb de dyy Frau schdäärbe losch, hoolsch ere vù sälene Sùnewiirbeli, s mèchd choschde, was es wil. Wù s zoobe dimered hed, isch er also iber d Muure vùm Gaarde vù der Zauberi, der hed bräsierd e Hambfle Sùnewiirbeli z schdächen ùn hed si syynere Frau broochd. Si hed glyy dervù Salaad gmachd ùn hed e glùschdig ùfgäse. Si hän eren aber esoo gued, soo gued gschmegd, as si der negschd Daag noo drèimool esoo vyyl Glùschd iberchùù hed. Wän si Ruei sod haa, no hed der Man non emool miesen in der Gaarde schdyyge. Der isch alsoo wiider aabe, wù s zoobe dimered hed; wùn er aber d Muuren aabegchläädered gsii isch, isch er gwaldig verschroge, wel der hed d Zauberi sää voor sich schdoo. „Wie chaasch duu s woogen, in my Gaarde z schdyygen ùn mir wie ne Schelm myy Sùnewiirbeli z schdääle? Des sol der liedrig ùfschdoose.“ - „Jee“, hed er Andword gee, „sèie gneedig zue mer, ich haa mi nùmen us Nood dooderzue endschlose; my Frau hed us em Fänschder Èier Sùnewiirbeli gsää ùn hed esoo ne groosi Glùschd gschbiird, as si schdäärbe deed, wän si kene z äse deed iiberchùù.“ No hed d Wued vù der Zauberi noogloo ùn si hed zuen em gsaid: „Wän s esoo isch, derno wil i der erlauben, as der Sùnewiirbeli mid nimsch, sovyyl wie der wid, s ainzig isch: der muesch mer s Chind gee, wù dy Frau ùf d Wäld bringd. S sol em gued goo, ùn ich wil fir s soorge wie ne Mueder.“ Der Man hed joo gsaid vor luder Angschd, ùn wù d Frau in d Wùche chùù isch, isch glyy d Zauberi chùù, hed em Chind der Name Sùnewiirbeli gee ùn hed s mid sich fùùrd gnùù.
S Sùnewiirbeli isch s scheenschd Chind ùnder der Sùne woore. Wù s zwelf Joor ald gsii isch, hed s d Zauberi in e Dùùrm yygschlose, wù im e Wald gsii isch ùn ke Diiren ùn ke Schdääge ghaa hed, nùme ganz ooben isch e chlai Fänschderli gsii. Wän d Zauberi hed welen yyne, hed si sich ùnde hii gschdeld ùn hed gruefe:
„Sùnewiirbeli, Sùnewiirbeli,
Los mer dyy Hoor aabe.“
S Sùnewiirbeli hed langi, brächdigi Hoor ghaa, fyyn wie gschbùne Gold. Wän s jez d Schdim vù der Zauberi ghèèrd hed, hed s syyni Zebf losbùnde, hed si dooben ùm e Hooge gwigled, ùn no sin die Hoor zwanzg Ele dief aabeghèid, ùn d Zauberi isch draa ùfegschdiige.
No ne baar Joor isch s emool gschää, as der Sùùn vùn eme Cheenig dùr der Wald griden isch ùn an däm Dùùrm dùùrechùù isch. No hed er e Gsang ghèèrd, dää isch esoo fyyn gsii, as er aaghalde hed ùn gloosd hed. Des isch s Sùnewiirbeli gsii, wù sich als, wel s esoon elai gsii isch, d Zyd doodermid verdriibe hed, as es syyni sies Schdim hed hèère loo. Der Cheenigssùùn hed wele zuen eren ùfeschdyygen ùn hed d Diire vù däm Dùùrm gsuechd, aber der hed kaini gfùnde. Der isch haimgriden, aber dää Gsang isch em so an s Häärz gangen, as er jeede Daag uusen in Wald gangen isch go zueloose. Wùn er emool derno hinder eme Baum gschdanden isch, hed er gsää, as e Zauberi derhäärchùù isch, ùn der hed ghèèrd, wie si ùfegruefe hed:
„Sùnewiirbeli, Sùnewiirbeli,
Los dyy Hoor aabe.“
No hed s Sùnewiirbeli d Hoorfläächden aabegloo, ùn d Zauberi isch zuen eren ùfegschdiige. „Wän des d Laideren isch, wù mer draa ùfechùnd, no wil i aun emool my Glig versueche.“ Ùn der negschd Daag, wù s efange dùnggel wooren isch, isch er zue däm Dùùrm gangen ùn hed gruefe:
„Sùnewiirbeli, Sùnewiirbeli,
Los dyy Hoor aabe.“
Bal derno sin d Hoor aabeghèid, ùn der Cheenigssùùn isch ùfegschdiige. Am Aafang isch s Sùnewiirbeli gwaldig verschroge, wù ne Man zuen eren yynechùù isch, aber der Cheenigssùùn hed aafange ganz fryyndli mid em schwäzen ùn hed em verzeld, as syy Gsang iim esoo ans Häärz gangen isch, as em s ke Ruei nid gloo hed, ùn er hed s sälber miese sää. No hed s Sùnewiirbeli sy Angschd verlooren, ùn wùn er s gfrogd hed, eb s e wil zùm Man nee, ùn wù s gsää hed, as er jùng ùn scheen gsii isch, no hed s dänggd: dää wùrd mi mee gäärn haa wie di ald Frau Gothel ùn hed joo gsaid ùn hed syy Hand in syyni glaid. S hed gsaid: „Ich wil gäärn mid der goo, aber ich wais nid wien i sol aabechùù. Wän der chùnsch, no bring jeedesmool e Schdrange Syyde mid, doodrus wil in e Laidere fläächden, ùn wän die fèrdig isch, no schdyyg i aaben ùn der nimsch mi ùf dy Ros.“ Si hän uusgmachd, as er bis dèèrd al Oobe sol zuen em chùù, wel am Daag isch als di Ald chùù. D Zauberi hed au nyd dervù gmèèrgd, bis s Sùnewiirbeli emool aagfange hed ùn gfrogd hed: „Saage mer doch, Frau Gothel, wie chùnd des nùùr, si isch vyyl schwäärer zùm ùfezie wie der jùng Cheenigssùùn, wù bal byy mer isch.“ - „Jee, du godloos Chind“, hed d Zauberi gruefe, „was mues i doo vù der hèère; ich haa dänggd, ich häd di vù der ganze Wäld gschiiden, ùn duu hesch mi bschise!“ Si isch esoo wiedig gsii, as si di scheene Hoor vùm Sùnewiirbeli pagd hed, e baarmool ùm d Hand gwigled hed, e Schèèr glängd hed ùn ridsch, radsch sin si abghaue gsii, ùn di scheene Fläächde sin ùf em Boode gläägen ùn si isch esoo ùùbaarmhäärzig gsii, as si s aarm Sùnewiirbeli in d Wieschdi broochd hed, wùù s in groosem Joomer ùn Eeländ hed miese lääbe.
Der nämlig Daag aber, wù si s Sùnewiirbeli fùùrdgjagd hed, hed d Zauberi zoobe di abhauene Fläächde dooben am Fänschderhooge feschdgmachd, ùn wù der Cheenigssùùn chùù isch ùn gruefe hed:
„Sùnewiirbeli, Sùnewiirbeli,
Los dyy Hoor aabe“,
hed si d Hoor aabegloo. Der Cheenigssùùn isch ùfegschdiigen, aber der hed doobe nid sy liebschd Sùnewiirbeli gfùnde, der hed d Zauberi gfùnde, wù ne bees ùn gifdig aagluegd hed. „Aa“, hed si heenisch gruefe, „der wid d Frau Liebschdi hoolen, aber der scheen Voogel hogd nimi im Näschd ùn singd nimi; d Chaz hed e ghoold ùn wird diir au no d Augen uuschraze. Fiir dii isch s Sùnewiirbeli verloore, der wùrsch s nie mee aaluege.“ Der Cheenigssùùn isch user sich groode voor Wee, ùn in syynere Verzwyyflig isch er der Dùùrm aabegùmbd, s Lääbe hed er dervùù broochd, aber d Doorne, wùn er dryyghèid isch, hän em d Auge verschdoche. No isch er blind im Wald ùmegiird, hed nyd wie Wùùrzlen ùn Bèèri gäsen ùn hed nyd wie gjoomered ùn ghiilen ab em Verlùschd vù syyre liebschde Frau. Esoo isch er e baar Joor im Eeländ ùmegwandered ùn isch ändli in die Wieschdi chùù, wùù s Sùnewiirbeli mid der zwee Zwiling, wù s ùf d Wäld broochd hed, eme Bue ùn eme Maidli, säärblig gläbd hed. Der hed e Schdim ghèèrd, ùn si isch em esoo bekand voorchùù, as er drùf zuegangen isch, ùn wien er derhäärchùù isch hed e s Sùnewiirbeli gchänd ùn isch em ùm der Hals gùmbd ùn hed ghiile. Zwoo vù syyne Drääne hän aber syyni Augen aagfyechded, no sin sin em wider chlaar wooren, ùn der hed dermid chene sää wie sùnschd. Der hed s in syy Ryych gfierd. Mai, hän si dèrd e Fraid ghaa, wùn er chùù isch, ùn si hän no lang gligli ùn lùschdig gläbd.