Der Alemanne

Der Alemanne isch im Dritte Riich in dr Friiburger Region e hetzerischi Tageszittig vu dr Nationalsozialiste, gsi. Mit dem Namme fer die Zittig hän d'Nazis versuecht, dr Dialekt fer ihr Bluet-un-Bode-Ideologi z'instrumentalisiere.

Gschicht

Des Blatt isch 1. 11. 1931 zum erschte Mol z Friiburg rüskumme; dr Chefredakteer isch ab 1932 dr Franz Kerber gsii. 1931 hets mit em Alemanne segs badischi Nazi-Zittige gha, diä eltscht vu däne isch Der Führer gsii. Dr Alemanne isch e Ableger („Kopfblatt“) vum Führer gsii, diä zwo hän sich s Verbreitungsgebiet ufdeilt (Der Führer Nordbade, Der Alemanne Südwescht-Bade).
In dr erschte Üsgab het Der Alemanne iber sich gschriibe:

„Seine Aufgabe wird es sein, (...) sowohl den politischen Tageskampf gegen die verlogene rote und schwarze Systempresse aufzunehmen, als auch der zum Nationalsozialismus erwachenden dortigen Bevölkerung lang ersehntes eigenes Sprachrohr im Sinne der Idee Adolf Hitlers zu sein.“

In dr erschte sibe Wuche vu däm Blatt sin segs Üsgabe vum badische Inneminischter verbotte wore, wel si s Volk verhetzt hän; 1932 ischs fir 14 Dag verbotte gsii.

D Zittigslandschaft isch am Afang vu dr 30er Johr vum 20. Johrhundert no viil viilfältiger gsii wiä hit. Z Friiburg hets d Volkswacht (SPD), d Freiburger Tagespost (Zentrumspartei) un di liberal Freiburger Zeitung gha. Ab em 30. 1. 1933, wu dr Hitler zum Richskanzler ernännt wore isch, bsunders ab dr „Notverordnung“ vum 4. Febber, sin im Oberbadische wiä im ganze Ditschland Zittige reihewiis verbotte wore. Z Friiburg isch d Volkswacht verbotte wore, diä andere zwo sin unter Druck gstande – schliäßlig isch aü bi dr Freiburger Zeitung e Nazi Chefredakteer wore; aü d Tagespost het sich miäße abasse.

So het z Friiburg näbe nem Alemanne d Freiburger Zeitung bis 1943 kenne witer exischtiäre – s Verhältnis zwische däne zwei Bletter isch aber gspannt gsii. D Freiburger Tagespost het bis 1940 exischtiärt. Wel mit Kampfbletter wiä Der Alemanne nit di ganz Bevelkerung het kenne erreicht wäre, hän d Nazis ebe aü anderi Zittige duldet un d Fäde zoge. Noch em Griäg isch dr Namme Friiburger Zittig in dr Badische Zittig witergfiährt wore.

Der Alemanne het d Akindigunge üs em obige Zitat wohr gmacht.
Im März/April 1933 het dr „Schriftleiter“ Kerber s Blatt fir e Hetzkampagne gege dr Oberburgemeischter Dr. Bender vu dr Zentrumspartei gnutzt, het im Bender si Rucktritt verzwunge un sich sälber zum OB vu Friiburg gmacht.

S Kampfblatt het e ibergordnete Deil un e Regionaldeil gha – im Regionaldeil sin zum Biispiil z Rotwiil d politische Gegner vu dr Nazis mit polemische Artikel stark agriffe wore – des isch vor dr Machtergriffung gsii; nochhär, wu sich d Macht vu dr Nazi gfeschtigt gha het, het sich des glegt, do isch drno iber ertligi Parteiverastaltunge usw. brichtet wore.

Uf dr andere Sitte het Der Alemanne so guet wiä keini Biiträg uf Alemannisch brocht un het sich au suscht nit um d alemannisch Kultur verdient gmacht.

Der Alemanne isch 1945 verbotte worre, het aber fer d'Akzeptanz vu dr alemannische Sprooch noochhaltigi Schäde hinderlo.

Folge

D'Instrumentalisierig vum Alemannisch dur d'Nazi, am sichtbarschte in ihrer Zittig, het äu mit dezue gfiehrt, dass sich d'Schwyzer mit ihrem Alemannisch als Schwyzerditsch abgränzt hän un dr Begriff „Alemannisch“ dert noch hit ender negativ bsetzt isch. S nimmt wäge dem nit Wunder, dass menki in dr Schwyz d'Zuegherigkeit vu dr schwyzerditsche Dialekt zue dr alemannische Sproochfamilie in Zwifel ziege.

Im Elsiss isch in dr Johrzehnt noch em Krieg vu intressierte Kreis s Ditschtum un s Alemannetum mit Nazitum glichgestzt un mit großem Erfolg as Totschlag-Argumänt gege d Pfläg vum elsässische Alemannisch un vu dr ditsche Standardsproch iigsetzt wore. Bsunders progressiv iigstellti Mänsche sin do druf niighejt.

Dr glich Mechanismus isch au uf dr ditsche Sitte vum Rhiin abgloffe. Mer het nit ohni Erfolg versuecht, im Alemannische e brüüns Gschmäckli azhänke – des isch erscht durchbroche wore, wu s Alemannisch zu nere Sproch un zume Üshänkschild vu dr Anti-AKW-Bewegung um Wyhl wore isch.

Weblink

„Alemannentum“ als nationalsozialistischer Etikettenschwindel

Literatür

Norbert Frei, Johannes Schmitz: Journalismus im Dritten Reich. München 1989 (leider ohni Bhandlung vum Alemanne).
Der Alemanne, mikroverfilmt z. B. in dr Unibibliothek Friiburg.

+ Heiko Haumann, Dagmar Rübsam, Thomas Schnabel, Gerd R. Ueberschär: Hakenkreuz über dem Rathaus. In: Geschichte der Stadt Freiburg im Breisgau. Band 3, rüsgä vum Heiko Haumann un em Hans Schadek.