Alemannische Wikipedia

Francisco de Goya

Francisco José de Goya y Lucientes (* 30. Merz 1746 z Fuendetodos, Aragón, Spanie; † 16. April 1828 z Bordoo) isch e spanische Mooler und Grafiker gsi.

Sälbstbordret vo 1815

Lääbe und Wärk ändere

 
D Familie vom Karl IV., 1800–01, Museo del Prado

Dr Francisco de Goya isch dr Soon vom aagseene Vergolder José de Goya († 1781) und dr verarmte Landaadlige Gracia Lucientes y Salvador gsi. Er isch s vierte Chind noch zwäi Schwöstere und eme Brueder gsi; noch iim si no zwäi Brüeder uf d Wält cho. Dr eltesti, dr Tomás, het spööter d Wärkstatt vom Vater übernoo. D Vergolder häi in dere Zit scho nüm so vil mit Mooler, Bildhauer und Schriiner bi dr Häärstellug vo chirchlige Retable zämmegschafft, wil die barocken Wärk em Zitgschmack nüme entsproche häi. Dr Francisco het doorum en anders Handwärk müesse leere.[1]

Dr Goya het doorum vo 1760 aa Underricht bim Barockmooler José Luzán z Saragossa gnoo und het spööter hauptsächlig z Madrid gschafft. Zwüsche 1775 und 1776 het er Modäll für die köönigligi Teppigmanufaktuur Santa Bárbara z Madrid entworfe, isch denn zum Akademiibrofässer ernennt worde und isch 1786 dr Hoofmooler vom spanische Köönig Karl III. worde und vo 1788 aa vom Karl IV. Si „Ufstiig“ isch aber nit glatt verloffe, sondern es het die ganz Zit immer wider Usenandersetzige mit dr Academia San Fernando gee, won er sich meermols ooni Erfolg beworbe het, und mit andere Hoofmooler, bsundrigs mit sim Schwooger Francisco Bayeu, und es isch schwiirig bliibe Ufdrääg überzchoo.

Er het religiöösi Freske gmoolt, zum Bischbil für d Basílica del Pilar z Saragossa, und e baar Altaarbilder, wo vo dr Moolerei vom Giovanni Battista Tiepolo beiiflusst gsi si. E bitzeli spööter het en dr Anton Raphael Mengs as Mooler in de königlige Dapisserii-Wärkstett, wo dr Mengs gründet het, aagstellt. D Entwürf für die Deppig zäige volksdümligi spanischi Szeene und häi afo d Rokoko-Dradizioon ufzwäiche. E Hufe Bordret für en Aadel si entstande, wie zum Bischbil s Gmäld Bild vo dr Marquesa de Pontejos vo 1786, und für s spanische Köönigshuus. As bsundrigs schoonigslos in sinere realistische Daarstellig überrascht hüte D Familie vom Karl IV., wo 1800 entstande isch. E zitgenössische Kritiker het gsäit, dr Köönig (dr Fümfti vo rächts uf em Gmäld) und si Frau (die sibti vo rächts) „gseeche us wie e Beck und sini Frau, wo e Lotterii gwunne häi.“ Kunsthistorisch sött mä s Gmäld im Zämmehang mit em Wärk Las Meninas vom Goya sim berüemte Vorgänger Diego Velázquez gsee. Wie dr Vélazquez stellt sich au dr Goya uf em Bild hinder sinere Staffelei as subjektive Beobachter vo dr Familie vom Köönig am Hoof daar.


Im Joor 1792 isch dr Goya schweer chrank worde und het si Ghöör verloore. Si vermäintligi Liebesaffääre mit dr Herzogin vo Alba, won er mee as äinisch gmoolt het, het für Spekulazioone gsorgt und Legände häi sich bildet, wo nit zletscht im Roman Goya oder der arge Weg der Erkenntnis vom Lion Feuchtwanger verarbäitet worde si. Zu däm Thema si aber nume seer wenig ussagechreftigi Kwelle überliiferet.

 
Die aazoognigi Maja, um 1800–03, Museo del Prado
 
Die blutti Maja, um 1800–03, Museo del Prado, Madrid

In de 1790er Joor het sich öbbis in sim künstlerische Schaffe gänderet. Er het jetz nid nume dr Hoof gmoolt, wie dä het welle ass er wurd usgsee. Er het sich no di noo vo sine öffentlige Ämter zruggzooge und het Druckgrafike afo mache und het brobiert, die uf em freije Määrt z verchaufe. Los Caprichos (ca. 1796/1797, Erstveröffentlichung 1799) und Desastres de la Guerra (1810–1820), won er d Aquatintatechnik drfüür brucht het, zäige, wie scharfsinnig er sich mit de politische und soziaale Umständ vo sinere Zit beschäfdigt het. In de Desastres de la Guerra gseet mä d Gröieldaate wäärend dr napoleonische Herrschaft und em Unabhängigkäitschrieg vo dr spanischen Bevölkerig. Dr Goya het die Eräigniss in Wärk wie S Verschiesse vo de Ufständische am 3. Mai 1808 (1814) thematisiert. Im däm Joor het er sich vor dr Inkwisizioon für die berüemte Gmäld, wo im dütschsproochige Ruum as die aazoognigi und die blutti Maja bekannt worde si, wo si äigentlig die aazoognigi und die blutti schööni Frau sötte häisse. Die nackte Maja isch s erste Aktbild in dr spanische Kunst, wo mä Schaamhoor druf cha gsee. S Gmäld isch ursprünglig mit eme Scharnier mit sim Geegestück Die aazoogeni Maja verbunde gsi und eso het mä die freizügigi Variante mit dr züchtige Daarstellig chönne zuedecken. Nit nume die Gmäld häi Aastooss erregt, sondern au d Radierigsserie Caprichos und Desastres, wo dr Goya mit ene d Laster vo de domoolige Verdräter vo dr Chille kritisch an Pranger stellt.

 
Tauromaquia Nr. 33: Dr Dood vom Pepe Hillo

Si letscht grooss Radierzyklus isch 1816 veröffentligt worde. D Tauromaquia isch e Serii über d Kunst vom Stierkampf und bestoot us 33 Radierige. Si isch im Stil vo de Desastres mit de tumultartige Äinzelkämpf ghalte.[2]

Wo d Bourbone wider uf em spanisch Droon choo si, het dr Goya wider as Hoofmooler afo schaffe. Die politische Unrueje si aber no witer gange und dr Goya het sich 1819 uf si Landhuus „Quinta del Sordo“ („Landhuus vom Daube“) zruggzooge, und het d Wänd dört er bis 1823 aagmoolt. Die sogenannte Pinturas negras (Schwarzi Bilder) si en iidruckvolls Züügnis vo sim Spootwärk, wo s usgseet wie wenn sich sini düstere Fantasie mit de bedrückende Zitumständ vermischt häi din. Mä het sä sit denn abgnoo, uf Liinwand überdräit und em Prado gee.[3] Bischbil für die Wandgmäld si Phantastischi Visioon und Hund.

Dr Goya het in liberale Kräisen vercheert und het d Laag schliesslig nüme chönne usstoo. Er isch uf Frankriich gange wäge dr Verfolgig z Spanie und het vo 1824 aa z Bordoo gläbt. Er het dört an sine letschte Radierige gschafft, wo Stierkampfszeene zäige. As im Goya si letschts Gmäld gältet s Milchmäitli vo Bordoo (La lechera de Burdeos), wo um 1827 entstande isch, aber Kritiker dänke, es chönnt vo dr Maria del Rosario Weiss (1814–1845) gmoolt worde sii.

1824 isch d Maria mit iirer Mueter Leocadia Zorilla uf Frankriich cho, wo d Mueter im Goya si Huushalt hät sötte füere. Dr Goya het dr Maria Underricht im Moole und im Zäichne gee, und si het spööter sälber as Moolere z Frankriich und z Spanie gschafft. Es het Spekulazioone gee, ass si möögligerwiis en uneheligi Dochder vom Goya hätt chönne sii, aber meereri Goya-Biograafe dönke, ass daas wäge de Lääbensdaate vom Goza unwoorschinlig isch. [4] Dr Goya isch am 16. April 1828 z Bordoo gstorbe. 1901 het mä si Liiche uf Spanie zruggbrocht und 1919 isch si in dr Ermita de San Antonio de la Florida z Madrid begraabe worde.

Wärk ändere

 
Sälbstbordret vom Goya us sine Los Caprichos
 
S Begrääbnis vo dr Sardine

Druckgrafischi Serie ändere

  • 1796–97: Los Caprichos (D Iifäll)
  • 1810–14: Desastres de la Guerra (D Schrecke vom Chrieg)
  • 1815–16: Tauromaquia (Stierkampfszeene)
  • 1816–24: Los Disparates (Dummhäite)

Gmäld ändere

Vom Wärk Der Koloss (El Coloso) vo 1808–10, usgstellt im Museo del Prado, Madrid, het mä lang dänkt, ass es vom Goya sig. D Urheeberschaft isch scho sit langem umstritte;[5] und hüte dänkt mä, ass es e Wärk vom Goya-Schüeler Asensio Juliá müess sii.[6]

  •  
    Us Caprichos: Dr Schloof vo dr Vernumft gebäärt en Unghüür oder: Dr Draum vo dr Vernumft gebäärt en Unghüür.
  •  
    Us Desastres de la Guerra: Das isch schlimmer
  •  
    Us Tauromaquia: En unglückligs Eräignis uf de vordere Räng vo dr Arena vo Madrid
  •  
    Us Disparates: D Dummhäit vo dr Angst

Rezepzioon ändere

Kunst ändere

E Hufe Künstler, bsundrigs Mooler, häi Wärk vom Goya noochempfunde, bildnerisch interpretiert oder sich in dr Form von ere Ommaasch mit em "Mäister" usenandergsetzt. Für d Entwicklig vom Realismus in dr Kunst in dr zwäite Helfti vom 19. Joorhundert, isch im Goya sis Wärk eebefalls bräägend gsi. Die britische Künstlerbrüeder Jake und Dinos Chapman bezien sich in vile vo iire Wärk uf e Goya.

Litratuur ändere

  • Lion Feuchtwanger: Goya oder der arge Weg der Erkenntnis. 1951. ISBN 3-937572-09-0
  • Heinrich Heil: Solo Goya. Erzählung. In: Frau und Hund. Hrsg. Markus Lüpertz. Nr 4. 2004. S. 431- 440. ISBN 3-937572-09-0
  • Jean Claude Carrière, Miloš Forman: Goyas Geister. dtv, München 2007, ISBN 3-423-24590-5
  • Richard Muther, Francisco de Goya, ABOD 2006, Hörbuch, ISBN 3-8341-0177-X

Muusig ändere

  • Enrique Granados:
    • Goyescas. Klavierzüklus, wo vo de Bilder vom Goya inspiriert worde isch; 1911
    • Goyescas. Opere, zum däil e Bearbäitig vom Klavierzüklus mit em gliiche Naame, Libretto: Fernando Periquet; 1915
  • Mario Castelnuovo-Tedesco: 24 Caprichos de Goya op 195 für Gitare solo, 1961
  • Hans Werner Henze: Los Caprichos - Fantasia per Orchestra, 1963
  • Gian Carlo Menotti: Goya. Opere. Urufgfüert 1986
  • Michael Denhoff: Desastres de la guerra. Orchesterbilder noch Goya, 1983 / Los disparates. Skizzen noch Goya für Trio basso, 1988
  • Maury Yeston: Goya: A Life in Song. Miusical. Urufgfüert 1988.
  • Michael Nyman: Facing Goya. Oper, 2000
  • Helmut Oehring: Goya II-Yo Lo Vi, Memoratorium für Soli, Chor, Elektronik und Orchester, Urufgfüert Oktober 2008, Philharmonie Berlin

Film ändere

  • Goya, the Secret of the Shadows, e Dokumentarfilm vom David Mauas, Spanie, 2011, 77'
  • Goya. Dokumentarfilm. 18 min. 1948.
  • Goya – oder der arge Weg der Erkenntnis. Verfilmig vom Feuchtwanger sim Roman. Reschii: Konrad Wolf. 1971.
  • Goya, historia de una soledad. Reschii: Nino Quevedo. 1971.
  • Goya in Bordeaux. Reschii: Carlos Saura. 1999.
  • Volavérunt. Reschii: Bigas Luna. 1999.
  • Goyas Geister. Reschii: Miloš Forman. 2006.

Litratuur ändere

  • Jeannine Baticle: Francisco de Goya – Höfling und Rebell. Maier, Ravensburg 1992, ISBN 3-473-51024-6
  • Pierre Gassier, Juliet Wilson: Goya: Leben und Werk. Fribourg (Schweiz) 1971 dt: Benedikt-Taschen-Verlag, Köln, 1994, ISBN 3-8228-9125-8
  • José Gudiol: Goya. Bongers, Recklinghausen 1991, ISBN 3-7647-0417-9
  • Jutta Held: Goya, Rowohlt, Reinbek, 8. Aufl. 2005, ISBN 978-3-499-50284-2
  • Werner Hofmann: Goya. Vom Himmel durch die Welt zur Hölle. C. H. Beck, München 2003, ISBN 3-406-54177-1; Rezension von Jörg Traeger in: Zeitschrift für Kunstgeschichte Band 70, 2007, S. 131-138.
  • Robert Hughes: Goya: Der Künstler und seine Zeit. Blessing, München 2004, ISBN 3-89667-205-3
  • Sigrun Paas-Zeidler: Goya - Radierungen, Hatje Verlag, Stuttgart 1978, ISBN 3-7632-2331-2
  • Gerlinde Volland: Männermacht und Frauenopfer. Sexualität und Gewalt bei Goya. Reimer, Berlin 1993, ISBN 3-496-01105-X

Fuessnoote ändere

  1. ↑ Jutta Held: Goya, S. 7 f
  2. ↑ Jutta Held; Goya, S. 111
  3. ↑ Jutta Held; Goya, S. 127
  4. ↑ Francisco de Goya im Exil. Abgruefen Format invalid.
  5. ↑ It's official: 'Goya work' was painted by his pupil Elizabeth Nash, The Independent, 27. Juni 2008.
  6. ↑ http://www.tagesanzeiger.ch/kultur/kunst/Beruehmtes-Gemaelde-Der-Koloss-nicht-von-Goya/story/29526024

Weblingg ändere

  Commons: Francisco de Goya – Sammlig vo Multimediadateie

Bibliothek vom Instituto Cervantes z Dütschland

Digitalisierti Wärk ändere

  Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vum Artikel „Francisco_de_Goya“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.
Vun "https://als.wikipedia.org/w/index.php?title=Francisco_de_Goya&oldid=1038362"