Geografischi Längi

Dialäkt: Züridütsch (See)

Di Geographischi Längi, λ, international mit long. (longitude = engl., frz. etc. „Längi“) abkürzt, beschriibt eini vo de beide Koordinate vomene Ort uf dr Erdoberflächi, und zwar siini Position öschtlich oder weschtlich vonere definierte (künschtlich feschtgleite) Nord-Süd-Linie, vom Nullmeridian. Si isch früeher als Längegrad bezeichnet worde. Für d Bildig vo dr Geographische Längi wird d Gschtalt vo dr Erde – trotz ihrer „Abplattig“ a de Pole – zunere Chugle vereifacht. Di geographischi Längi isch en Winkel, wo uusgehend vom Nullmeridian (0°) bis 180° in öschtlicher und 180° in weschtlicher Richtig gmesse wird. Dr Scheitel vo dem Winkel isch dr Mittelpunkt vo dr dänkte Erdchugle, di Schenkel gönd vom Mittelpunkt uus dur de Nullmeridian bzw. de Meridian, wo dr Ort druf liit, wo die geographischi Längi aageeh werde söll.

Ort mit dr gliiche Längi lieged uf eim Meridian. En Meridian verlauft vo Pol zu Pol und isch d Hälfti vomene Längechreis. Uf dr Erdchugle isch en Längechreis (bestehend us zwei enand gegeüberligende Meridiane) en Grosschreis.
Zur Bestimmig vomene Punkt uf dr Erdoberflächi – zur Aagaab vo siiner geographische Laag – wird zuesätzlich de Aagaab vo siinere Geographische Breiti (früeher: vo siim „Breitegrad“) als zweiti Koordinate bruucht.

Aasicht vonere Chugle.
Dr Äquator (blau) teilt d Chugle i zwei Hälfte und chrüüzt d Meridiane (gelb) under 90°. Alli durezogene Linie vo dem Bild sind Grosschreise. Di gschtrichlete Linie sind d Breitechreise.

Orts- und Ziitfeschtlegig

Nullmeridian

Wils für d Meridiane (oder Längenchreise) kei natürlichi Nullmarke git, wie dr Äquator si für d Breitemessig darschtellt, muess en Nullmeridian definiert werde. Erscht 1884 isch defür weltwiit einheitlich der Meridian feschtgleit worde, wo sich druf d Mittelachse vomene beschtimmte Teleskop vom Observatorium von Greenwich (London) befindet (ueg bi Historisches).

Di geographischi Längi wird als Winkelabschtand in Grad, (Bogen-) Minute und Sekunde vom Nullmeridian nach Oscht (E) oder Wescht (W) aageeh.

Aamerkig: D Abchürzig E für Oscht (vo englisch „east“ oder französisch „est“ für Oscht) wird biischpiilswiis vo dr für Nautik und Flugnavigation massgebliche DIN empfohle, um Fehler dur Verwechslig vo O mit 0 vo vornherein uuszschlüüsse.

Dr gröschti möglichi Zahlewert is also 180 Grad, wobii 180°E = 180°W. Annähernd entlang dem Längegrad, allerdings mit erhebliche Abwiichige, verlsuft im Pazifik wo vo de betroffene Länder feschtgleite Datumsgrenze.

Abschtand vo de Meridiane

Dr Abschtand zwüsched zwei Längenchreise isch am Äquator am gröschte. Deet isch d Abwiitig ca. 111 km gross (40000 km/360 entspricht 60 Seemeile; d Seemeile isch uurschprünglich mit ere Bogeminute uf em Äquator definiert worde). A de Pole hingege falled alli Längengraad i eim Punkt zäme. In Düütschland chann mer sich an Durchschnittswert 71,5 km halte (Berechnigsbasis: Längegradabschtand a = cos(50°) × 2 × π × r/360° = 71,5 km bi r = 6.370 km).

Schriibwiise vo de Zahlewerte

D Beschränkig vo dr Längeaagaab uf ganzzahlig viili Grad wär also für Positionsangabe fascht überall (uusgnaah in unmittelbarer Polnähi) zu ungenau (ebe drum isch ja dr Begriff Längegrad veraltet). Gnaueri Aagaabe vo dr geographische Längi chönnd folgendermasse gschtaltet werde:

i dr Winkeleinheit Grad in Dezimalschriibwiis (z. B. 66,34°)
sexagesimal in Minute und Sekunde (im gliiche Biischpiil 66° 20' 24"). 66° 20' 24" isch e Churzschriibwiis für folgendi Summe vo drei Winkel 66° + 20' + 24". D Pluszeiche werded wegglaa. D Summande werded debii so gwählt, dass d Zahlewert vor Minute und Sekunde chiiner als 60 sind. – E Sekunde geographischer Längi entschpricht am Äquator ere Schtrecki von rund 31 Meter, in Mitteleuropa (auf 50° N geographischer Breiti) cirka 20 Metern.
I dr Nautik wird bi dr Aagaab vo geographische Koordinate hützutag d Winkeleinheit Sekunde vermiede, so dass us obigem Biischpiil wird: 66° 20' 24" = 66° 20,4'. No gnaueri Positionsaagaabe, wie si z. B. i dr Satellitenavigation erzielt werded, schlönd sich i wiitere Nachkommaschtelle nieder.
Wege dr Erdrotation, 360° in 24 Schtunde, chann di geographischi Längi au als Ziit uusdruckt werde. Dr Ortsschtundewinkel wird i dr Astronavigation gnutzt.

Koordinatebiischpiil

D Koordinate vo

Münche: ca. 48° 9' Nord (Breitegrad), 11° 35' Ost (Längegrad)
San Francisco: ca. 37° Nord, 122° West

Ziit

Ufgrund vo dr Erdrotation isch d Ortsziit uf verschiedene Längegrade underschiedlich. Dr Ziitunderschied zum Nullmeridian betreit ei Schtund pro 15° Längeunderschied. Druus ergänd sich Ziitzone.

Vor allem i dr Seefahrt werded d Längegrad 3-schtellig vor em Komma gschriebe. Dur das wird d Underscheidig zu de Breitegrade düütlicher hervorghobe. Biischpiil: 010,43° E

Historisches

Dr griechischi Astronom und Mathematiker Hipparchos (ca. 190–120 v. Chr.) hät d Erde in oscht-weschtlicher Richtig erschtmals in 360 Grad teilt.

S Bezugssyschtem vo de Längegrade isch langi Ziit uneinheitlich gsii. Je nach Nation händ sich d Koordinatennetz uf Nullmeridian in London, Paris, St. Petersburg, Ferro (Hierro, uf de Kanare, 17° 40'W) bezoge. Erscht uf dr Internationale Meridiankonferenz, Washington 1884, isch Greenwich bi London weltwiit feschtgleit worde, under anderem, wil britischi Seecharte bereits längscht weltwiit gnutzt worde sind.

Ermittlig vo dr Längi

Während di gegraphischi Breiti dur Messig vo Vertikalwinkel vo dr Sunne oder vom Polarschtern relativ eifach bestimmbar isch, hät sich d Bestimmig vo dr aktuelle geographische Längi mit ähnlicher Gnauigkeit über langi Ziit extrem schwierig gschtaltet. Das für d Seenavigation bedüütsami Längeproblem isch erscht Endi vom 18. Jahrhundert glöst worde. Dezue sind sehr gnau ghendi Uhre, so genannti Chronometer, notwendig gsii, wo au bi stärkschtem Seegang verlässlich funktioniert händ, ohni dur Wetteriiflüss wie Froscht, Hitz und Luftfüeuchtigkeit beiiträchtigt z werde.

Literatur

Dava Sobel: Längengrad. Taschenbuch ISBN 3-442-72318-3 (Illustrierte Ausgabe ISBN 3827003644)

Weblink

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vum Artikel „Geografische_Länge“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.