Insekte

Honigbeieli (Apis mellifera)

Systematik
ohne Rang: Urmünder (Protostomia)
Überstamm: Hütigsdier (Ecdysozoa)
Stamm: Gliiderfüesser (Arthropoda)
Unterstamm: Tracheedier (Tracheata)
Überklass: Sechsfüesser (Hexapoda)
Chlass: Insekte
Wüsseschaftlige Name
Insecta
Underchlass
  • Felsespringer (Archaeognatha)
  • Fischli (Zygentoma)
  • Fluginsekte (Pterygota)

D Insekte (Insecta) si die arteriichsti Klass vo de Gliiderfüesser (Arthropoda) und au die arteriichsti Klass vo de Dier überhaupt. Mindestens 80 Prozänt vo de bekannte Dierarte oder vil meh as e Million Arte ghöre drzue. Noch verschiidene Hochrächnige dänkt mä allerdings, ass es e Vilfachs vo däm siig, und ass vor allem in de tropische Rägewälder no Millione vo unentdeckte Arte läbe. Fossil löön sich Insekte zum erste Mol im Devon oder vor öbbe 400 Millione Johr nochwiise.

Dr Name „Insekt“ isch im 18. Johrhundert us em latiinische insectum iidütscht worde. Das ghört zu in-secare = „iischniide“ und bedütet aso eigetlig „igschnittnigs (Dier)“, was sich uf d Körperdeil bezieht, wo stark vonenander abgsetzt si. Es isch e Lehnübersetzig vom griechische éntomon = „Insekt“ (zu entémnein = „iischniide“), was sich hüt in Begriff wie dr Entomologii (Insektekund) spieglet. Dr Begriff „Kerbdier“ goht uf e dütsch Schriftsteller Philipp vo Zese zrugg. Früehner isch au dr wüsseschaftlig Name Hexapoda (griechisch für „Sächsfüesser“) bruucht worde, wo hüte für en übergordneti Gruppe reserviert isch.

Systematik ändere

Drei Gruppe, wo traditionell as Urinsekte zu de Insekte zehlt worde si, d Springschwänz (Collembola), d Doppelschwänz (Diplura) und d Beitastler (Protura) gälte hüt nüme as eigentligi Insekte. Si wärde zsämme mit dene innerhalb vo dr übergordnete Gruppe vo de Sechsfüesser (Hexapoda) gfüehrt. D Hexapoda wie au d Insekte as sonigi gälte ufgrund vo ihre typische Merkmol (Apomorphie) as gsichereti Taxa. Die datsächlig Schwöstergruppe vo de Insekte innerhalb vo de Hexapoda isch allerdings umstritte.

Klassischi Systematik ändere

 
Dr Moschusbock

D Insekte wärde hüfig au as Freichiifler (Ectognatha) de Sackchiifler (Entognatha) gegenüber gstellt, wo us dr Taxa vo de Urinsekte bestöhn. Si hai als wichtigsti Merkmol e Geisselantenne mit eme Grundglied (Scapus) und eme Pedicellus mit eme Johnstonsche Organ. Die eigentligi Geissle goht uf s ursprünglig dritte Gliid vo dr Antenne zrugg, wo sich in en underschiidligi Zahl vo Geisselsegmänt ufdeilt het. Wiiteri Apomorphie si die rückwärtige Est vom Tentorium, ere Skelettstruktur im Chopf, paarigi Chralle am Praetarsus mit ere glänkige Verbindig zun em. Au dr Tarsus, wo primär in fümf Tarsegliider gliideret isch, und d Umbildig vo de hindere Abdominalextremitäte zu Gonopode und deren ihre Deil am Legapparat (Ovipositor) vo de Wiibli wird as jungs Merkmol agluegt. S Merkmol, wo ursprünglig dr Name ge het, die freiligende Chiifer, isch drgege en ursprüngligs Merkmol (Plesiomorphii), wo scho bi de gemeinsame Vorfahre vo de Chräbsdier, Hundertfüessler, Duusigfüessler und Hexapoda vorhande gsi isch.

Innerhalb vo de Insekte wärde in dr klassische Systematik hüte je noch dr Quelle underschiidligi Zahle vo Underklasse, Überornige und Ornige underschiide. Das hängt mit dr datsächlige Verwandtschaft vo de Insektegruppe underenander, wo deilwiis no nig verstande wärde, zsämme und mit dr unterschiidlige Asicht vo de Beschriiber über d Aaornig innerhalb von ere klassische Hierarchiibeschriibig.

  • Unterklasse Felsespringer (Archaeognatha)
  • Unterklasse Fischli (Zygentoma)
  • Unterklasse Fluginsekte (Pterygota)
    • Überordnung Eidagsfliege (Ephemeroptera)
    • Überordnung Libelle (Odonata)
    • Überordnung Neuflügler (Neoptera)
      • Ordnung Steifliege (Plecoptera)
      • Ordnung Tarsespinner (Embioptera)
      • Ordnung Grilleschabe (Notoptera)
      • Ordnung Ohrwürm (Dermaptera)
      • Ordnung Fangschrecke (Mantodae)
      • Ordnung Schabe (Blattodea)
      • Ordnung Termite (Isoptera)
      • Ordnung Gspängstschrecke (Phasmatodea)
      • Ordnung Gladiatore (Mantophasmatodea)
      • Ordnung Langfüehlerschrecke (Ensifera)
      • Ordnung Churzfüehlerschrecke (Caelifera)
      • Ordnung Bodelüüs (Zoraptera)
      • Ordnung Staublüüs (Psocoptera)
      • Ordnung Dierlüüs (Phthiraptera)
      • Ordnung Franseflügler (Thysanoptera)
      • Ordnung Schnabelkerfe (Hemiptera)
        • Unterordnung Rundchopfzikade (Cicadomorpha)
        • Unterordnung Spitzchopfzikade (Fulgoromorpha)
        • Unterordnung Wanze (Heteroptera)
        • Unterordnung Scheideschnäbler (Coleorrhyncha)
        • Unterordnung Pflanzelüüs (Sternorrhyncha)
      • Ordnung Kamelhalsfliege (Raphidioptera)
      • Ordnung Grossflügler (Megaloptera)
      • Ordnung Netzflügler (Neuroptera)
      • Ordnung Chäfer (Coleoptera)
      • Ordnung Fächerflügler (Strepsiptera)
      • Ordnung Huutflügler (Hymenoptera)
      • Ordnung Köcherfliege (Trichoptera)
      • Ordnung Summervögel (Lepidoptera)
      • Ordnung Schnabelfliege (Mecoptera)
      • Ordnung Flöh (Siphonaptera)
      • Ordnung Zweiflügler (Diptera)

Phylogenetischi Systematik ändere

S phylogenetische System vo de Insekte basiert vor allem uf allgemeine Merkmol vom Körperbau, vo de Flügel, de Extremitete und de Muulwärkzüüg. E wichtigs Merkmol isch usserdäm d Form vo dr Entwicklig, wo die Holometabole Insekte, won e vollständigi Metamorphose und Pupperueh duuremache, vo de ursprünglichere Insekte abgränzt. Au wenn s an vile Stelle vom System no Unklarheite über die gnaui Zueornig git, isch System noch em Bernhard Klausnitzer vo 1996 vo de meiste akzeptiert:

────Insekte
    ├──Felsespringer
    └──Dicondylia
       ├──Fischli
       └──Fluginsekte
          ├──Eidagsfliege
          └──Metapterygota
             ├──Libelle
             └──Neuflügler
                ├──Paurometabola
                │  ├──N.N.
                │  │  ├──Steifliege
                │  │  └──Tarsespinner
                │  │  
                │  └──Orthopteromorpha
                │     ├──Blattoptiformia
                │     │  ├──Grilleschabe
                │     │  └──N.N.
                │     │     ├──Ohrewürm
                │     │     └──Blattopteroida
                │     │        ├──Fangschrecke
                │     │        └──Blattodea
                │     │           ├──Schabe
                │     │           └──Termite
                │     └──Orthopteroida
                │        ├──Langfüehlerschrecke
                │        └──Caeliferoida
                │           ├──Churzfüehlerschrecke
                │           └──N.N.
                │              ├──Gladiatore
                │              └──Gspängstschrecke
                │     
                └──Eumetabola
                   ├──Paraneoptera
                   │  ├──Bodelüüs
                   │  └──Acercaria
                   │     ├──Psocodea
                   │     │  ├──Staublüüs
                   │     │  └──Tierlüüs
                   │     └──Condylognatha
                   │        ├──Franseflügler
                   │        └──Schnabelkerfe 
                   └──Holometabola
                      ├──N.N.
                      │  ├──Netzflüglerartigi
                      │  │  ├──Kamelhalsfliege
                      │  │  └──N.N.
                      │  │     ├──Grossflügler
                      │  │     └──Netzflügler
                      │  └──Coleopteroida
                      │     ├──Chäfer
                      │     └──Fächerflügler
                      └──N.N.
                         ├──Huutflügler
                         └──Mecopteroida
                            ├──Amphiesmenoptera
                            │  ├──Chöcherfliege
                            │  └──Summervögel
                            └──Antliophora
                               ├──Schnabelfliege
                               └──N.N.
                                  ├──Zweiflügler
                                  └──Flöh

Litratur ändere

  • Michael Chinery: Field Guide to Insects of Britain and Northern Europe. 3. Auflage. Harper Collins, 1993, 448 S., ISBN 0-00219-918-1
  • Michael Chinery: Pareys Buch der Insekten. Franckh-Kosmos, o. O. 2004, 328 S., ISBN 3440099695
  • Bernhard Klausnitzer: Insecta (Hexapoda), Insekten, in: W. Westheide, R. Rieger (Hrsg.): „Spezielle Zoologie Teil 1: Einzeller und Wirbellose Tiere“; Gustav Fischer Verlag, Stuttgart, Jena.
  • Christopher O’Toole: Faszinierende Insekten. Bechtermünz Verlag, 223 S., ISBN 3-8289-1584-1
  • E. Stresemann (Begr.), H.-J. Hannemann, B. Klausnitzer, K. Senglaub: Exkursionsfauna von Deutschland, Wirbellose: Insekten. 9. Aufl. Spektrum Akademischer Verlag, Heidelberg, Berlin 2000, 959 S., ISBN 3-8274-0922-5

Weblingg ändere

  Commons: Insekten – Sammlig vo Multimediadateie
  Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vu dere Version vum Artikel „Insekten“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.