Die jüüdischi Gmäind z Freiburg im Brisgau

Von ere jüüdische Gmäind z Freiburg im Brisgau wäiss mä sit em Hoochmiddelalter. Si isch 1348 in dr Zit vom Schwarze Dood en ersts Mol vernichdet worde, 1424 e zwäits Mol und e dritts Mol in dr Zit vom Nazionalsozialismus.

Die nöi Sünagooge an dr Nussmaastrooss

D Gmäind im Middelalter

D Aafäng

Vo Juude z Freiburg wäiss mä sit em 13. Joorhundert. 1230 het d Obrikäit Juude iigspert und dr Köönig Heinrich VII. het druf befoole, si wider lo goo. Dr Köönig Rudolf I. het 1281 d Juude dört bestüürt und im Joor 1300 häi d Groofe vo Freiburg die alte Rächt vo de Freiburger Juude bestäätigt. Mä nimmt aa, ass die ersti Gmäind in dere Zit schon e Sünagooge gha het, es git aber käini Bewiis drfür. Erst im Joor vo dr Juudeverfolgig 1349 wääred dr Pestzit wird e Sünagooge an dr Wasserstrooss erwäänt. Au d Mitgliider vo dr Gmäind häi denn zum Däil an dere Strooss gwoont oder an dr Wääberstrooss nääbedraa. Im Ganze wäiss mä vo zää jüüdische Woonhüüser in däm Gebiet.

Dr Pogroom vo 1349

1347 isch d Pest z Marseille usbroche und dr Schwarz Dood het sich vo Südfrankriich über ganz Öiropa afo verbräite. D Lüt häi e Sündebock gsuecht für das Unglück und en in de Juude gfunde, wo as Brunnevergifter verlümdet worde si. Überall het s Pogroom gee, und no vor d Pest am Ooberrhii aachoo isch, häi d Obrikäite vilerorts d Vordäil afo erwääge, won e Verdriibig vo de Juude wurde bringe. Im Januar 1349 häi sich dr Stroossburger Bischof, d Verdräter vo de drei Stedt Stroossburg, Freiburg im Brisgau und Baasel, und elsässischi Herrschaftsdraäger z Benfeld droffe und häi drüber greedet, was mä mit de Juude chönnt mache. Es isch dene Here woorschinlig drum gange, wie mä d Juude chönnt looswärde, eso ass sii sälber im Hindergrund wurde bliibe. Z Baasel isch die jüüdischi Gmäind scho am 16. Januar 1349 mit em Mord vo de mäiste Baasler Juude usglöscht worde.

Zwäi Wuche druf häi d Freiburger Hatz uf iiri Juude afo mache und wie z Baasel isch mä au doo blaanmäässig vorgange. Au dass dr Babst Clemens VI. drvor gwarnt het, ass mä de Juude kä Schuld am Brunnevergifde döf gee, het uf e Root kä Iidruck gmacht. Mä het us eme Juud e «Gständnis» uusebresst, ass er e Kwelle vergifdet häig und iim dr Brozäss gmacht. Druf isch d Gmäind im Pogroom vom 30. Januar 1349, wo fast alli Juude drbii lääbig verbrennt worde si, vernichdet worde. Nume Chinder, schwangeri Fraue und die zwölf riichste Juude si nid ermordet worde. Die riiche Juude het mä gschoont, wil mä von ene het welle wüsse, wär Schulde bi de Juude ghaa het.

Zwäi Wuche spööter si denn au d Stroossburger Juude umbrocht worde.

Die zwäiti Gmäind

Dr Kaiser Karl IV. het im Joor 1359 de Groofe erlaubt, ass si wider Juude in dr Stadt döfe aasiidle. E Däil von ene häi denn wider in de alte Hüüser an dr Wasserstrooss gläbt. 1385 wird e Sünagooge am südwestlige Egge vo dr Wääberstrooss und dr Raustrooss erwäänt. Mä het denn 60 jüüdischi Iiwooner z Freiburg zelt, under ene e Juudeschuelmäister. 1401 het s denn wider en ersti Verdriibig us dr Stadt gee, und 1424 si alli Juude usgwiise worde. In dr Umgääbig häi aber witer Juude gläbt, deene isch 1453 verbote worde, z Freiburg z schaffe.

D Gmäind in dr Nöizit

D Freiburger Sünagooge, wo 1938 in dr Kristallnacht aabebrennt worde isch

Bis in s 19. Joorhundert häi Juude denn nume usnaamswiis in d Stadt iine döfe. 1863 isch denn in dr Stadt e nöiji Gmäind gründet worde, wo zur Bezirkssünagooge Brisach ghöört het. E Friidhoof het d Gmäind sit 1870 am Egg vo dr Elsässer Strooss und wm Rosbaumwääg. Erst im Dezämber 1885 isch iire Sitz uf Freiburg verläit worde. D Gmäind isch nodinoo gwaggse und het 1925 1'399 Mitgliider gha. In dr Zit vom Nazionalsozialismus isch au d Freiburger Gmäind zerstöört worde. D Nazi häi d Sünagooge 1938 in dr Kristallnacht aabebrennt und vo de 1'138 Juude, wo 1933 no z Freiburg gwoont häi, si im Mai 1939 no 474 üübrig gsi. Mindestens 314 vo de Freiburger Juude si ums Lääbe choo.

Noch em Chrieg si fufzää Überlääbendi zrugchoo und 1950 häi wider 58 Juude z Freiburg gwoont. 1953 isch e Bätstuube iigweiht worde und d Zaal vo de Juude isch bis 1968 uf 225 gwaggse. 1987 isch e Gmäindizentrum mit ere nöije Sünagooge und ere Mikveh ufdoo worde. D Gmäind isch bis zur Iiwanderigswälle us dr früenere Sowjetunion in de 1990er kuum me gwaggse, denn aber umso schnäller, bis si 2005 öbbe 700 Mitgliider gha het.

Kwelle

• Freiburg im Breisgau: Jüdische Geschichte / Betsaal/Synagoge bis 1938/40, abgrüeft am 12. Novämber 2015
• Freiburg im Breisgau uf jewishvirtuallibrary.org, abgrüeft am 12. Novämber 2015