Malida

Malida (assyr. Melid; hethit. Malitiya; altgriech. Μελιτηνή, Melitēnē) isch e neohethitische Stadtstaat vom 12. bis 8. Jh. v. Chr. gsii. Die erste Könige sind e Sekundogenitur vo de Grosskönige vo Karkamis.

Laag

Malida isch identisch mit de Uusgrabig Arslantepe („Loiehügel“), wo sechs Kilomeeter nordöstlich vo de ostanatolische Stadt Malatya i de Törggai litt.

Gschicht

I de Bronzezeit isch Malitiya e hethitischi Stadt gsii. Nochdem s Hethiterriich um 1180 v. Chr. undergangen isch, hend vili chlinneri Stadtstaate s Eerb vom Groossriich öbernoo. Zo dere Zitt isch de Kuzi-Tessub de Vizekönig vo Karkamis gsii, wo anere Sittelini vom hethitische Königshuus aghört hett. De hett denn de Titel Grosskönig öbernoo, nochdem d Hoptlini undergangen isch. Si Soo, de PUGNUS-mili I., isch denn de erst „Landherr“ vo Malida wore. De Titel hend au sini beed Söö, de Rundiya, und de Arnuwanda I. trait, und au dene sini Noofaare und Noofolger.

Um 1100 v. Chr. het de assyrisch König Tiglatpilesar I. (1114–1076 v. Chr.) Malida aagriffe und hett de König Allumari zwunge, em Tribut z zale. De König Lalli het i de Joore 853, 844, 836 und 835 v. Chr. em assyrische König Salmanessar III. ebefalls müese Tribut zale. Spööter hett denn de Menua vo Urartu (810–786 v. Chr.) Malida underworfe. Ane 743 het de König Sulumal vo Malida mit Urartu gege d Assyrer kämpft. Er isch bisigt wore und hett ab denn müese a de Assyrer Tribut zale. De Sargon II. (722–705) hett de König Gunzinanu vo Malida abgsetzt und de Tarhunazzi iigsetzt, wo bis 711 v. Chr. gherrscht hett. Til-Garimmu, im Hinderland vo Malida glege, isch denn mit Deportierte kolonialisiert wore und as König vo Malida isch de Mutallu vo Kumaha iigsetzt wore, de het aber ane 708 müese flüche, wel de Sargon en bischuldigt het, illoyal z sii. Druf aber isch Malida zode assyrische Provinz Melid wore. Wo de Sargon gstorben isch, het sich Til-Garimmu und vermuetli o Malida vo Assyrie loosgsait. De Sennacherib (705–681 v. Chr.) isch denn ane 695 geg Til-Garimmu zoge, wo de König Gurdi gherrscht hett. 675 v. Chr. isch de Mugallu König vo Malida und Tabal. Well aber d Kimmerier en bidroot hend, hett er em Assurbanipal (669–627) sini d Töchter und Ross gschickt, demit de en understützi. Si Soo …ussi, de erst Tail vom Name isch nöd erhalte, hett sich aber mit em Kimmerierkönig Dugdamme verbündet. Drumm hett en, so stoot da i de assyrische Annale, de Gott Assur erschlage.

König vo Malida

I Chlammere stönd d Joore, wo die Könige bilait sind. Ali Joorzaale sind v. Chr.

Landherr vo Malida

PUGNUS-mili I. (12.Jh.), Soo vom Groosskönig Kuzi-Tessub vo Karkamis
Rundiya (12.Jh.), Soo vom PUGNUS-mili I.
Arnuwanda I. (12.Jh.), Brüeder vom Rundiya
PUGNUS-mili II. (12.Jh.), Soo vom Arnuwanda I.
Arnuwanda II. (12.Jh.), Soo vom PUGNUS-mili II.
Allumari (um 1100)
CRUS-ra (11.Jh.), möglicherwiis cha de Name as Tara glese were.
Wasu-Rundiya (11.Jh.), Soo vom CRUS-ra.
Halpasulubi (11.Jh.), Soo vom Wasu-Rundiya.
Zuwarimmi (10.Jh.)
Mariti (10.Jh.), Soo vom Zuwarimi.
Lalli (853-835)
Sahwi (urart. Saḫu)
Sati-Rundiya, Soo vom Sahwi
Ḫilaruada (ca 780/760), Soo vom Saḫu.
Sulumal (743-732
Gunzinanu (720)
Tarḫunazzi (bis 712)
Mutallu vo Kumaha (712-708)

assyrischi Provinz Melid sitt 708

uufständischi König

Gurdi vo Til-Garimmu (695)
Mugallu vo Malida und Tabal (675-651)
…-ussi (um 640), Soo vom Mugallu

Kultur

D Usgrabige vom Arslantepe, wo identisch mit de Hoptstadt Malida isch, hett vill wertvolli spoothethitischi Monument as Tagesliecht gförderet. Bikannt sind vor alem d Relief vom König PUGNUS-mili, wiener a verschidnige Gotthaite opferet (12. Jh. v. Chr.). Die spoothethitische Relief sind recht äänlich zu Relief us de Bronzezitt im Chernland vom Hethitische Riich.

Literatur

Trevor Bryce: The World of the Neo-Hittite Kingdoms; A Political and Military History. Oxford, New York 2012, ISBN 978-0-19-964667-8
John Garstang: Šamuḫa and Malatia. Journal of Near Eastern Studies, 1942, Nr. 1, Vol 4, S. 450–459.
John David Hawkins: Hieroglyphic Hittite Inscriptions of Commagene. Anatolian Studies, 1970, Nr. 20, S. 69–110.