D Niiderlassigsfreihäit
D Niiderlassigsfreihäit innerhalb vom ene Staat gältet hüt as e Grundrächt vo de Staatsbürger (Menscherächt). Historisch isch dr Aaspruch uf Personefreizügigkäit äng mit dr Forderig noch Handels- und Gwärbfreihäit verbunde. In Öiropa isch si en Errungeschaft vo dr Franzöösische Revoluzioon.
Si isch vilmol in dr Staatsverfassig verankeret. In dr Schwiz zum Bischbil definiert dr Ardikel 24 vo dr Bundesverfassig vo 1999 d Niiderlassigsfreihäit as s Rächt vo jeder Person mit dr schwizerische Staatsaaghörigkäit, sich an jedem Ort im Land niiderzloo, d Schwiz z verloo oder in si iizräise. D Iiwoonerkontrollämter vo de Gmäinde registriere wär zueziet und wär wägziet.
In dr EU isch si noch de Ardiggel 43 EG/49 AEUV und 48 EG/54 AEUV Däil vo dr Freizügigkäit, wo s Rächt vo Persoone und Gsellschafte vom bürgerlige Rächt und vom Handelsrächt vo alle Mitgliidstaate si.
Für Persoone, wo nid Staatsbürger si, git s bsundrigi Aaordnige, wo vilmol uf bilaterale Verdrääg berueje.
D Entwigglig vo dr Niiderlassigsfreihäit in dr Schwiz
ändereIm Ancien Régime het s kä Rächt uf freiji Niiderlassig gee. S Woonrächt in ere Gmäind het vo dr Obrikäit müesse bewilligt wärde. S Niiderlassigsrächt und die politische Rächt si im Allgemäine e Brivileeg gsi, wo d Noochkomme vo altiigsässene Iiwooner as Bürgerrächt gerbt häi. S Niiderlassigsrächt het mä au chönne erwärbe, aber im 17. und 18. Joorhundert häi d Gmäinde d Ufnaam vo nöije Bürger begränzt und schwiiriger gmacht. Bsundrigs in de Stedt und grössere Gmäinde häi sich eso verschidnigi Klasse vo Iiwooner und Bürger (z. B. Hindersasse) bildet.
In dr Schwiz isch si zum erste Mol wääred dr Helvetische Republik (1798-1803) iigfüert worde. Die Helvetischi Verfassig vo 1798 het alli Ungliichhäit vo Geburt us abgschafft (Ardikel 8) und het e schwizerischi Staatsbürgerschaft iigfüert (Ardikel 19). Nume d Juude si usgnoo gsi. D Mediationsakte vo 1803 het die Errungeschafte vo 1798 zum e guete Däil wider ufghoobe und d Niiderlassigsfreihäit isch wider in d Kompetänz vo de Kantöön gfalle, wo vilmol die vorrevoluzionääre Zuestand wider iigfüert häi.
In dr Restaurazioonszit noch 1815 si d Regle, wo im Ancien Régime gulte häi vilerorts wider Gsetz worde. E Konkordat, wo Schwizer Staatsbürger d Niiderlassigsfreihäit zuegstande het, isch nume vo drizää Kantöön underschriibe worde.
Noch em Ardiggel 41 vo dr Verfassig vom Bundesstaat 1848 si alli Christe in dr ganze Schwiz öbbe gliichberächdigt gsi, was nid weenige im Gurgel stegge bliibe isch. Für d Juude si die diskriminierende Gsetz bis 1866 in Chraft bliibe. Immer wider häi Kantöön d Umsetzig vo dr Niiderlassigsfreihäit behinderet, so dass s Bundesgricht het müesse iigrife. Mit de Revisione vo dr Bundesverfassig 1874 und 1891 isch d Niiderlassigsfreihäit erwiteret worde, aber erst vo 1975 aa si alli Schwizer in dere Beziejig überall gliichgstellt gsi.