Sächsilüüte

Dialäkt: Züritüütsch

S Sächsilüüte isch es Früeligsfäscht z Züri, wo all Jaar am dritte Mëëndig vom April stattfindt; je noch dëm, wänn d Tagundnachtglychi vom Früelig isch, cha s Sächsilüüte au am zwäiten oder vierte Mëëndig vom April sy. En Hauptpunkt isch s Verbräne vom Böögg, me künschtliche Schneemaa, wo mit Holzwule und Knallkörper gfüllt isch und de Winter simbolisiert.

D Zouft zur Schnydere am Umzuug

D Zouft zum Widder (Metzger und Vehhändler) am Umzuug

S Bööggverbräne zaabig am sächsi

De Name vom Bruuch chunt vo daa, wel nach em Raatsbschluss vom 11. Merz 1525 nach de Taagundnachtglychi Ändi Merz di zwäitgrööscht Glogge vom Groossmöischter zaabig am sächsi de Fyraabig im Sumerhalbjaar verchündt hät; im Winterhalbjaar isch der Aarbetsschluss zaabig am föifi gsy. «Himne» vom Aalass isch de Sächsilüütemarsch.

Ablauff

S offiziell Sächsilüüte hät die föif Täil:

• S Zmittaag vo de Zöifter uf irne Stube. Daadezue gits scho en eerschts Maal e Räie vo Reede.
• Der Umzuug vo de hischtoorisch gwandete Zöift und irne Musige dur d Inestadt. Daadeby gänd d Fraue, wo zuelueged, ine bikante Zöifter Bluemen und Schmützli.
• S Verbräne vom Böögg uf em Sächsilüüteplatz, wo vole Sprängkörper isch – bis es syn Chopf vertätscht. I dëre Zyt galoppiered Zöifter uf irne Ross um s Füür ume.
• S Znacht vo de Zöifter uf irne Stube – woos mit Reede wytergaat.
• Der Uuszuug vomene groosse Täil vo de Zöifter mit Musig und Latëërne, zum d «Stubehocker» vo drei andere Zöift go bsueche – aso de Zouftmäischter und die, wo uf de Stube zruggblybed, zum sälber chöne Gescht empfange. Bi jedem Bsuech gaats drum, das en Sprächer de Zouftmäischter vo der andere Zouft mit ere fräche Reed useforderet, und dëë mues dänn spontaan mit ere guete Reed umegëë.

Voranen und nachane chas natüürli au scho Programm gëë, die gstalted aber d Zöift oder d Zöifter sälber. Nach em Uuszuug gits zum Byspil:

• d «Soubanerzüüg»: E frei zämegwürffleti Gruppe Zöifter gaat namaal uf e Zouft und forderet namaal en Zouftmäischter use, dasmaal nachli frächer.
• s «Rëëbespiil»: Im Zoufthuus zur Mäise stelt mer en Stuel uf en Tisch und en Zöifter sitzt druf. Wäret er drüü Gleser Wy trinkt, schwingt e Rëëben an ere Schnuer um syn Chopf ume. Wird de Zöifter na vor em Fërtigtrinke vo de Rëëbe tüpft, mues er s ganz Spiili widerhole.
• de «Sideleritt»: D Jungzöifter vo de Zouft zur Mäise und dëre zur Waag sitzed uf alti Stüel (Sidele isch züritüütsch für «Stabäle») und ryted druf uf em Möischterhoof ume, bis all Stüel z Bruch ggange sind.

Literatur

• Adrian Bänninger: Sechseläuten und Morgestraich. Die schönsten Feste und Bräuche der Schweiz. Geschichte und Gegenwart. Hugendubel / Diederichs, Kreuzlingen/München 2007, ISBN 978-3-7205-3029-3 («Wilde Gestalten vertreiben böse Geister und jagen mit luftgefüllten Schweinsblasen hinter Mädchen her …»). 
• Walter Baumann, Alphonse Niesper: Sechseläuten. Fest der Zünfte, des Frühlings und der Jugend. Orell Füssli, Zürich 1976.
• Romolo D. Honegger: 150 Jahre Sechseläuten-Programme 1839–1989. Katalog aller offiziellen Sechseläuten-Programme. Orell Füssli, Zürich 1989, ISBN 3-280-01923-0. 
• Christian Jauslin, Siegenthaler, Davina: Sechseläuten, Zürich ZH. In: Andreas Kotte (Hrsg.): Theaterlexikon der Schweiz. Band 3. Chronos, Zürich 2005, ISBN 3-0340-0715-9, S. 1668 f.
• Ruth Righetti: Die andere Sicht auf das Zürcher Sechseläuten. Männer, Frauen, Macht, Geschichte. Portmann, Erlenbach ZH 2007, ISBN 978-3-9523107-3-1. 
• Emil Stauber: Sitten und Bräuche im Kanton Zürich. II. Teil (Schluss). 124. Neujahrsblatt, hrsg. von der Hülfsgesellschaft in Zürich auf das Jahr 1924. Beer, Zürich 1924, S. 161–168.
• Artikel Sëchsilǖteⁿ im Schwyzerischen Idiotikon Bd. III Sp. 1511 f.
• Artikel Böögg I im Schwyzerischen Idiotikon Bd. IV Sp. 1082–1084.

Weblink

 Commons: Sächsilüüte – Sammlig vo Multimediadateie

• Zentralkomitee vo de Zürcher Zöift – Offizielli Sächsilüüte-Syte
• Sächsilüüte uf de Lyschte vo de läbige Tradizioone i de Schwyz
• Christoph Landolt: Der Sechseläutenböögg und andere Bööggen. I: Wortgschichte vom 29. April 2014, useggëë vom Schwyzerischen Idiotikon.
• Sächsilüüte bi de Gsellschaft «zu Fraumünster»