Susanna Orelli-Rinderknecht
D Susanna Orelli-Rinderchnächt (* 27. Dezämber 1845 z Züri; † 12. Jänner 1939 au döört) isch e Schwiizer Abstinänzlerin gsi; si gilt als äini vo de Pionierinne vo de Zürcher Wirtschaft, wil si de Zürcher Fraueveräin hät ghulfe gründe, wo alkoholfreji Wirtschafte uuftaa hät.
ires Läbe ändere
D Susanna Rinderchnächt isch us em Doorff Oberstraass grad vor de Stadt Züri gsi, wo spöter als Stadtquartier zu de Stadt cho isch. Ire Vater, de Heiri Rinderchnächt, isch e Puur und de Gmäindpresidänt vo Oberstrass gsi, d Muetter hät Susanna Rinderchnöcht-Stadelmaa ghäisse. Vom Platz Langestäine z Oberstrass, wo na bis ane 1969 s Huus vo de Familie Rinderchnächt gstanden isch, git s i de Zäntralbiblioteek es Bild.[1] D Figuur vom bekante Gmäindamme Heiri Rinderchnächt chunt vil spööter im ene Hörspiil-Klassiker vo SRF wider vor, em «Napoleon vo Oberstrass» vo ane 1961, won er als Protagonischt uufträtten isch.[2]
D Susanna Rinderchnächt hät sech für d Huuswirtschaft uusbildet und isch für äis Jaar is Wälsche ggange. A de Psychiatrischen Uniklinik Züri hät si bi de Betröiig vo de Paziänte ghulfe. Ane 1881 hät si de Poly-Profässer Johannes Orelli (1822-1885) vo Züri ghüraate, wo 23 Jaar elter gsi isch as sii und dänn aber scho nach es paar Jaar gstorben isch. Vom Johannes Orelli hät d ETH-Biblioteek e Foti.[3]
Zum öppis gägen Alkoholismus z mache isch si bim Blaue Chrüüz deby gsy. Das hät se ane 1894 deezue pracht, de Zürcher Frauenvereäin für Mässikäit und Volkswohl hälfe z gründe, wo d Nanny Huber-Werdmüller d Presidäntin gsy isch. Dä Veräin het sech ane 1909 de nöi Name Zürcher Fraueveräin für alkoholfreji Wirtschafte ggää. Da druus isch spöter de ZFV woorde, wo hüt i de Schwiiz bi vil meh weder zweihundert Betriib und Schuele d Kantine und na anderi Lokaal füert.[4]
De Fraueveräin het d Kafistube de chly Marthahof z Stadelhofe uftaa, wo me numen alkoholfreji Sache zum Trinke überchoo hät. D Susanna Orelli-Rinderchnächt hät gly d Leitig vo däm Lokaal übernaa. Und scho i de nächschte Jaar sind meh weder es halb totze anderi Wirtschafte vom Veräin z Züri uufgange, und ane 1901 au s grosse Kurhuus uf em Züribèèrg. Und de Veräin hät au grad s grosse Restaurant im nöie Volkshuus z Ussersyl gfüert.[5] D Hüüser vo dr Zürcher Abstinäntebewegig sind au im Ussland als Vorbild gnaa worde zum äänlechi Betriib yzrichte.
Wo der Erscht Wältchrieg cho isch, hät de Zürcher Fraueveräin zäme mit anderne Aktivischtinne vo de Frauen- und der Abstinänzbewegig für d Soldate vo de Schwiizer Armee d Organisazioon Gemeinnütziger Verein für alkoholfreie Verpflegung der Truppen gründet, wo im ganze Land d Soldatestube gha hät. Und ane 1918 hät d Orelli d Stiftig für Schwiizer Gmäindstube uf d Bäi gstelt.
Ane 1919 hät d Uni Züri de Susanna Orelli-Rinderchnächt, wil si so vil Guets ta hät für d Volksgsundhäit, der Eeredokter für Medizin gää – si isch die erschti Frau gsi mit deren Uuszäichnig.
Wo si gstorben isch, hät me d Susanna Orelli ufem Fridhof Sylfäld begrabe, wo na hüt ires Platz es chlyses Tänkmaal für die muetigi Frau isch, wo me als e grossi Schwiizer Sozialreformeri alueget. Und au der Orelliwèèg höch über de Stadt het syn Name vo de Frau vo Oberstrass.[6]
Literatur ändere
- Regula Ludi: Orelli [-Rinderknecht], Susanna. In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.
- Monique R. Siegel: Weibliches Unternehmertum. Zürcherinnen schreiben Wirtschaftsgeschichte. Verlag Neue Zürcher Zeitung, Zürich 1994, ISBN 3-85823-495-8.
- Liselotte Traber: Susanna Orelli. In: Schweizerische Lehrerinnenzeitung, 77, 1973, S. 216–220.
- Moia Schnyder und Hans Rudolf Schmid: Susanna Orelli-Rinderknecht und Else Züblin-Spiller. Zwei Pionierinnen der Volksgesundheit. Schweizer Pioniere der Wirtschaft und Technik, 26, 1973.
Weblink ändere
- Zürcher Pionierin – Susanna Orelli uf 125.zfv.ch
- Matthias Dürst: Der Orelliweg.
- Walter Schmid: Das Lächeln der Frau Orelli. In: ZFV Gazette, 2002.
- Monique R. Siegel: Susanna Orelli. Zürcher Pionierin mit Langzeitwirkung. uf journal21.ch
Fuessnoote ändere
- ↑ Heinrich Jakob Burger: Langensteinen Oberstrass. (Memento vom 2. Septämber 2019 im Internet Archive) Zeichnig, Signatur Zürich 6.1, alt Oberstrass I,6
- ↑ «Napoleon von Oberstrass» von Arthur Welti (Memento vom 2. Septämber 2019 im Internet Archive) uf srf.ch
- ↑ Johannes Ganz (Fotograf): Orelli, Johannes. (Memento vom 2. Septämber 2019 im Internet Archive)
- ↑ Ev Manz: Mit Demut zum Erfolg. In: Tages-Anzeiger, 5. Septämber 2019, S. 21
- ↑ Elisabeth Joris: Von der proletarischen Disziplin zum schicken Hedonismus? Das Volkshaus-Restaurant und seine Bewegungen. (Memento vom 2. Septämber 2019 im Internet Archive) uf restaurantvolkshaus.ch
- ↑ Barbara Hutzl-Ronge: Zürich – Spaziergänge durch 500 Jahre überraschende Stadtgeschichten. 2019.