Wackes

Dä Artikel behàndelt s Schémpfwort; zem Bàsler Fàsnàchts-Koschtim lüej unter Waggis.

Dialäkt: Unter-Elsassisch

Wàckes od´r Waggis ésch e bekànnt´r pejorativer Üssdruck f´r de Nochbere üss Frànkrich, speziell de – tràditionell ditschsprochigi – Bevellikerung àn de Grenz, àlso d´ Elsasser und (Ditsch-)Lothringer, wo àm Ow´rrhin un de ditsch-frànzeesch Grenz làng bis éns Saarland – un wie´s schiint selbsch noch àn de belgisch Grenz g´brüchli isch. (Franzeeschsprochigi were d´rgeje ém Allgemàine àls Welsche b´zeichnet.) S Wort kunnt kum üs latiinisch vagus „Làndstricher, Schiirebérzler“, wie mer öi scho gmeint het; viil eener vum ditsche Dialäggtwort wagge, wacke „sich hin und haar biweje, wàggle, schwànke“. E Wàckes ésch also eine, wo ummewàgglet, ummeziet, ummelungeret, nit daugt.

Drolement ésch´s Wort ém Elsass selbscht öi ziemli courant un wurd do z´meischt ém Scherz ém Kontext mét G´sellichkeit b´nutzt. Elsasser iww´rsetze Wàckes spontan mét ( – fer se ésch´s synonym – ) voyou - àlso uff Hochditsch „Schlingel, Strolch, Tunichtgut“ od´r öi „Spitzbube“. Wie selli ditsch Synonyme kànn Wàckes öi humorvoll, mét Sympathie od´r-`me Augenzwinker, licht provoziirend g´meint sin. Ém Elsass nannt m´r öi kleini Buewe efters Wàckes - wie ém Ditschlànd zem Bispiil „kleiner Racker“ o.ä.

Normal´rwis steht´s Wort ém Alemannische f´r e Person, wo m´r nit so vertraue kànn. E witeri Bedütig vom Waggis isch è Variantè vom Wagge, wa im obber-/hochalemannischè Gränzgebièt bruucht wörd für èn großè Stei odder Flußkiselschtei.

De Elsasser selbsch nenne – gràd wi de (Ditsch-)Schwizer – di Ditsche kollektiv „Schwabe“: Schwob, pl. Schwowwe od´r widdersch südli Schwoba od´r Schwaabe. Diss ésch nit àls e Kompliment g´meint, f´r sich schun, öi ohni ass m´r diss dur de Verbindunge Söjschwob oder Dracksschwob ditlich màcht. Ditschi heere glich de klàri geischtig Verwàndtschaft zuem bayrisch Saupreissn. In Lothringe sawe d Lit fér de Ditsche `s Wort Pifeköp(f).

De Expression Wàckes het öi schun – àls devaloriséerend B´zeichnung fer Elsasser v´rstande – zue e politisch Krise g´fihrt: 1913 ém ditsch Kaiserreich zuer Saverer Affär – l´Affaire de Saverne.

Waggis àn de Basler Fasnacht

Sunschtigs

E b´sondri (kulturell) Inschtitution ésch de Elsasser Wackes bi de Basler Fasnacht, wo-`r àls Waggis (baseldytsche Form) eini vun d´wichtigschte traditionelle Maske ésch. De Basler Waggis stellt e Karikatür vum elsasser Gemiesbüür dar mét e pààr typischi Accessoires, wie uff elsassischi (Arbeits-)Tracht weise, od´r uff sine (revoltionär) franzeesche Art: `s blöii Hemd, wissi Hosse, roti Cravatt, wiss´r Krage, décoréert mét e Kokarde én de Fàrwe vun d´franzeesch Trikolore (blöi-wiss-rot), (ze) grossi Holzschueh un manchmal e Zipfelmütz, e Einkaufsnetz mét Gemies un manchmal öi e Knoche od´r andrer Knüppel. De roti Naas zeigt de starik Winkonsum.

Weblink

• Schwyzerischs Idiotikon Band XV Spalte 984f., Artikel Waggis.
• Christoph Landolt: Waggis. Wortgschicht vom 30. März 2015, uusegää vo dr Redaktion vom Schwyzerischen Idiotikon.