Hilf:Rootschläg för Übersetzige

Richtlinie

Du hesch dich entschlosse, bi dr alemannische Wikipedia mitzschrybe, des freut üs. Aber wo aafange? Dr eifachscht Wäg mitzmache isch doch warschynts e Artikel us dr dütsche Wikipedia z übersetze? Oder?

Noochdeil vunere Übersetzig

Si wird warschynts nüt oft gläse, d Mehrheit vo de Alemanne cha Hochdütsch besser läse wie Alemannisch, us Mangel aa Üebig. Wemmer Informatione wot, tendiert mer also bi zwee identische Artikel zum dütsche.
Sachlichi Fehler werre oft mitübersetzt, un werre oft ersch viil spöter ussbessret.
Wenn sich niemer noch em Artikel luegt, werre Informatione sälte aktualisiert.
Bim übersetze isch d Sproch meischtens viil z noch am Schriftdütsch, dodurch verstoht e Läser no weniger wie sowiiso scho und s Alemannisch wird verfälscht.

Vorteil vunere Übersetzig

S isch e schnäller un eifacher Wäg um Artikel z’erstelle.
D Sproch in dr Artikel uf andere Wiikipedia isch vilmol neutraler un sachlicher wie wänn mer e aigene Artikel im Dialekt schribt.
Viili Artikel uf dr dütsche oder andre Wikipedia sin ufeme hohe sachliche Stand, do bringts wenig no zuesätzlich z’recherschiere.
Lueg z. B. uf dr dütsche Wikipedia di Exzellente un di Lesenswerte Artikel

E Artikel ussueche

Bevor dir e Artikel zum übersetze ussuechsch, söttsch e paar Sache beachte:

Überleg dir vo wellem Themebereich du am meischte weisch. Wenn e Artikel übersetzesch wo du sälber nüt mindeschtens 90% verstohsch isch d’Gfohr gross, dass du entweder sachlichi Fehler mitübersetsch oder dass dyni Übersetzig überhaupt nümmi z’verstoh isch.
Lueg uf Artikel, wo fähle, un lueg ob do e Artikel debi isch, wo dich intressiert un wo dich scho uskennsch.
Suech dir e dütsche, französische, änglische oder sunschtige Artikel us un liis en gnau durch; wenn du de Artikel güet verstohsch, chasch di an s Übersetze mache, sunscht loo besser d’Finger devo.
Fang chli aa, wenn zum erschte Mool e Artikel uf Alemannisch schrybsch, no fang nüt glych miteme 10-Syte-Ufsatz aa.

Urheberrächt

Wänn Du ne Artikel us dr dytsche oder e andre Wikipedia ibersetze duesch, muesch au do Acht gee uf s Urheberrächt. D Inhalt vu dr Wikipedia stehn unter dr Creative Commons-Lizenz Attribution-ShareAlike 3.0 Unported-Lizänz, zuesätzlig au unter dr GNU-Lizänz fir freji Dokumäntation. Des heißt aber, ass Du bi allne Ibersetzige e Hiiwys druf setze muesch, wu Du dr Text här hesch un ass d Autore mien gnännt wäre. S git zwoo Megligkeite, wie Du die lizänzrächtlige Aaforderige chasch yyhalte:

Du setzesch d Vorlag {{Übersetzungshinweis|de|Titel_vom_Artikel|dütsch}} unte in dr Artikel dryy (bi Artikel us dr de:wp)
Du nännsch in Dynre erschte Version oder uf dr Diskussionssyte di Orginalquälle un fiersch di ganze Autore vu dert uf (d Autorelischt chasch derno au wider lesche, iber d Versionsgschicht isch si jo verfiegbar)

D Übersetzig verbessre

Di dütsch Wikipedia isch au nüt immer grad makellos, lueg am beschte au uf andri Wikipedie, ob do no meh Informatione z finde sin. Lueg au Diskussione aa, döt werdet Feeler und Unklarhaite besproche. Au e Internetsuech cha wyterhälfe. No besser: gang in e Büecherei i dr Nöchi un lueg ob do obis z finde isch. Nutz die Quelle um de Artikel z erwiitre. Wenn des machsch, hesch kei Übersetzig meh, du hesch e eigeständige Artikel gschribe, un de het güeti Schoonse emol zumene bsunders glungene Artikel gwählt z werre. Des isch zwar meh Arbet, aber s Resultat isch meh wärt. Wenn di alemannisch Wikipedia Informatione het, wo uf dr dütsche fähle, no luegt e Läser au emol meh bi üs nooch.

Format

Übernimm nüt eifach blindlings jedi Vorlag, Kategori oder interne Link usem dütsche Artikel, s Kategorisyschtem isch bi üs andersch, un überleg dir, welli vo denne Link dätsächlig wichtig sin un überhaupt jemools gschribe werre.
Setz ganz unte d Übersetzigvorlag yne: {{Übersetzungshinweis}}

Hüüfigi Feeler

Bi Öbersetzige werdet immer wider die gliiche Feeler gmacht.

Genitiv und Genitiv-Präpositione

S Alemannische kennt de Genitiv i nu wenige Fäll. Statt "Vaters Huus isch abebrennt." haisst "S Huus vom Vatter isch abebrennt." oder "Em Vatter sis Huus isch abebrennt."

Drum wärde au Präpositione, wo im Dütsche Genitiv verlange, meischt mit Dativ bruucht: "wägen em Räge" (dt. wegen des Regens). Anderi Präposition, wo im Dütsche mit Genitiv stönd, wärde im Alemannisch nöd bruucht: statt "sitens dinem Brüeder" haissts "vo dim Brüeder här/us", statt "oberhalb vom Tunnel" "überem Tunnel".

"in"

"In" wird im Alemannische nur im Zämmehäng mit emene Artikel, in dr Bedütig vo "innerhalb", bruucht. Als reini Ortsagoob wird die alemannisch Präposition "z" verwändet. Statt "in Züri" heissts "z Züri", statt "in Dütschland" "z'Dütschland".

Partizip Präsens

Mit Uusnamm vo wenige Usdrück wie "wachsete Moo" und "schwiinete Moo" kennt s Alemannische kai Partizip Präsenz. Statt "da lachendi Chind isch herzig" haissts "da Chind, wo lachet, isch e herzigs".

Relativsatz

Im Alemannische fönd die maiste Relativsätz mitem Pronome wo a. Statt "de Maa, der weggrennt" haissts "de Maa, wo eweggrennt."

Nach Präpositione mues mer echli umständlicher formuliere: "s Huus, wo(n) i drin wone" (nöd: "s Huus, i dem i wone" – das wär ja hochdütsch).

be-Wörter

S modern Hochdütsch hät schuurig gern be-Wörter. Wänn s im Alemannisch iibbörgeret sind, lutet di hochdütsch Vorsilbe „be-“ b-/p: "Brueff/Prueff, Bricht/Pricht, bring/pring, bhaupte, bschlage" usw. In e paar wenige Lehnwörter gits au be- oder (elter) bi-: "bedüte/bidüte, Bedütig/Bidütig, Bedingig/Bidingig, befele/befäle/bifele/bifäle". Di maiste vo dene schriftdütsche be-Wörter cha mer aber im guete Dialekt vermiide.

Zum Tail gits anderi Wörter: statt "bedüte" cha me "heisse" oder "gheisse" schriibe, für "benutze" nimt me besser "bruuche", für "betrachte" besser "aaluege", für "sich befinde" besser aifach "sii" oder "haa" – usw.
Nöd sälte cha me s transitiv schriftdütsch be-Wort mit sim intransitive dialektale Pendant uustuusche, aso statt "de See wird mit Schiff befahre" besser "uf em See fahre(d) Schiff", statt "dää Artikel behandlet das und das" besser "dää Artikel handlet vo dem und dem", statt "er hät Dütschland beraist" besser "er isch dur Dütschland graist" oder "er isch z Dütschland umegraist", statt "er häts beröit" besser "es hät en groue", statt "öpper beniide" besser "öpperem niidig sii" – etc.
I mängem Fall chömmer au en anderi Vorsilbe bruuch: Statt "s Boudenkmol wird z Nacht belüüchtet" besser "s Boudenkmol wird z Nacht aaglüüchtet", statt "bechoo" besser "überchoo" – usw.

uf d Wält cho

S Wort "gebore" isch e dütsches Leenwort, denn im alemannische Sprochruum "chunnt" mer "uf d Wält" oder "wird uf d Wält broocht", "gebore" wird mer höggschtens bi de Proisse.

Passiv versus Aktiv

D Schriftsproch bruucht gern s Passiv: "öppis wird gsait". D Mundart bruucht lieber s Aktiv: "me sait öppis".

Wortfolg

I vilne alemannische Dialekt gits en anderi Wortfolg als im Hochdütsch:

Me sait dört "si häts chöne mache" (so i de grosse Mehrhait vo de Dütschwizer Dialekt), nöd "si häts mache chöne" (so aber effektiv i der Ostschwiz).
Me sait dört "er hät ems ggää", nöd "er häts em ggää".

Stil

D Proisse sind exakt und prägnant, si seget: "Guck Oma, der schwarze, dort im Feld hüpfende Vogel ist ein Rabe!" En Alemann sait: "Chum emol schnell cho luege cho, Mameli, lueg, de seb schwarzi Vogel wo dai im Feld umehüpfe tuet, seb isch e Raabevögeli, gell!" Well mer aber e Enzyklopädi sind, halt di churz und schriib: "Lueg Groosi, de schwarz Vogel dai, wo im Feld umehüpft, isch en Raab." oder äänli, aber nöd: "Lueg Oma, de schwarz döt im Feld hüpfendi Vogel isch en Raab."