Wuèr

Dä Artikel beschriibt Wuèr als Nammè für künschtlichi Wasserläuf i dè Region Hotzèwaald (Südschwarzwald). Für diè allgemeineri Bedütung als Wasserbauwärch zu dè Richtungs- un Gschwindigkeitsänderung vo Strömungè z Süddütschland, Schwiz un Vorarlbärg luèg Weer.

È Wuèr (Plural Wuèrè, Wüèrè, Wuèrè odder Wüèrè) isch èn künschtlichè Wasserlauf im Südschwarzwald, im spezièllè i dè Region Hotzèwaald. Witterhy wörd dè Begriff im süddütschè Ruum un i dè dütschsprõchigè Schwiz au als Sǜnonǜm für Weer bruucht. D Vowendig als Bezeichnung für künschtlichi Wasserläuf isch uff Regionè im Südschwarzwald begränzt.

Chartè vo dè Wüèrè zwüschè Weera un Alb

Gschichtè

Diè gnau Zit vom Bau vo dè Wüèrè im Südschwarzwald kennt mò nit. Erwäänt wörrèd d Wüèr im Spòtmittelaalter, wa druff hy dütet, dass sèlli schu im spõtè 12. Johrhundert im Südschwarzwald aaglait worrè sin. Datè zu dè èrschtè Nennung vo einzelnè Wüèr wörrèd bi dè Beschriibung vo dè einzelnè Wühr widdergää. Urschprünglichi Uffgabè vo dè Wüèr sin gsi, d Aadrybschraft für d Blõsbälg un d Schmydehämmer vo dè Iisèhüttè un für d Sägi- un Getreidemüllè bereitzschtellè. Anderi Nutzungè sin zweitrangig gsi un hèn èrscht mit èm Rügggang vo dè Müllènè un Hüttè a Bedütung gwunnè.

Uffgabè vo dè Wüèr

Wüèr transpordyrèd Wasser vo eim Urschprungsgwässer uus mit minimem Gfälle zum Bschtimmungsort. Chrützendi Gwässer im Wuèrvolauf wörrèd normalerwys durch s Wuèr uffgnõ. Wüèr wörred zuè dè

• Energygwinnung für z. B. Hammerschmittènè, Müllènè un Sägewärch,
• Bewässerung,
• Bruuchwasservosorgig

bruucht.

Wüèr im Südschwarzwald

Hoochseler Wuèr

S Hoochseler Wuèr isch s längschte Wuèr im Hotzèwaald. S wörd a sim Urschprung bim Ortsdeil Mülli (im Südè vo Hèrrischrièd), vum Wasser vo dè Murg a 3 Abgäng un vo eim ehemòligè Sitègwässer vo dè Murg, wo vo Segetè dèrab chunnt, gschpisè un gòt durch Obberwyyl un Hoochsel durrè. Im Zämmèhang mit dè Hoochsler Wuèr wörd im Zuug von èrè Erneuerung vo dè Wasserrächt im Johre 1516 uff è Ordnung vo 1453 Bezug gnõ. Bim Vokauf vum halbü Bärg Gersegge durch s Kloschter Säckingè wörd scho im Johr 1335 è wasserfurte uffgfüürt. D Hoochsler Wuèr hèt d Sèltèwuèr un d Rootzelwuèr als Sitèwuèr. Dè Unterhalt vo dè Wüèrè leischtet hüt dè Wasser- un Boddèvoband „Hoochsler-Wüèr“.

Heidèwuèr

S Heidèwuèr, au als Haidèwuèr benamst, entschpringt im obberè Seelbachdal, südöschtlich von Hüttè i dè Gmeind Rickèbach uff öppè 790 m ü. NN. Vo dört wörd s Wuèr öppè 7,5 km in südweschtlicher Richtung a dè Bärg nõch gfüürt, um denn nordweschtlich vo Egg i s Schöpfebachdal ygleitet z wörrè. Nõch öppè 2,3 km leitet s Wuèr èn Deil vom Wasser in Richtung vum Bärgsee, wo s uff dè letschtè 70 m durch èn Stollè hèrrè chunnt. Nõch èm Abfluss us èm See durch èn 90 m langè Stollè diènèd meereri Kanääl für d Vosorgung vo dè einzelnè Bedryb. Dè See diènt sit 1805 als Uusglychsbeggi, um è konschtanti Wasservosorgung für diè Fabrikè z gwärleischtè, wo im Zuug vo Induschtrialisyrung z Säckingè aagsidlet worrè sin.

Hänner-Wuèr

Hännemer Wüürè uff dè Wasserscheide bim Süßhof z Hottingè

S Hänner-Wuèr (au Hännèmer Wüèr benamst) isch nõch èm Ort Hänner, èm Ortsdeil vo dè Gmeind Murg, benamst, wo s Wuèr durrèflièßt. S isch 1544 èrschtmòls urkundlich erwäänt worrè. S Wasser wörd am Urschprung nördlich vo Hottingè, Gmeind Rickèbach, uss dè Murg abgleitet. Dènõch volauft s Wuèr öschtlich um dè Ort Hottingè nõch Südè. Nõchdèm s durch Hänner durrègflossè isch, volauft s Wuèr gu Südè, nimmt dè Sägibach uff un flièßt durch dè Murger Ortsdeil Obberhof. Uff èm Wäg zu dè Mündig i dè Hochrhy flièßt d Hännerwuèr durch dè Ortsdeil Hammer bi Binzgè, èm Stadtdeil vo Lauffèburg. S Wasser hèt dört in früèrè Zitè d Hammer-Schmitti aadribbè. Im witèrè Volauf bis zu dè Mündung isch s Wasser vo dè Hännerwüèr immer widder für Energygwinnung bruucht worrè. Dè Unterhalt vum Wuèr wörd hüt von èrè Gnossèschaft gleischtet.

Sèltèwuèr

S Sèltèwuèr vo Obberwyyl

S Sèltèwuèr isch è kurzes Sitèwuèr vum Hoochseler Wuèr, wo s Wasser vum Breitèbach (spôter Schildbach) abzwygt un no vor Obberwyyl, Gmeind Görwyyl, i s Hoochseler Wuèr yschpiist.

Rootzelwuèr

S Rootzelwuèr (au Rotzèlèwuèr dauft) hèt sin Urschprung am Hoochseler Wuèr südlich vo Obberwyyl, durchquèrt Rootzel un gòt denn in èm chlynè Sitèbach vum Andelsbach uff.

Bèrauer Wuèr

S Bèrauer Wuèr isch è ehemòligs Wuèr, wo mittlerwyl braktisch vollschtändig voschütt gangè isch. S hèt i dè Vogangèheit Wasser vo dè Mettma uff Bèrau gleitet. Aagfangè hèt d Bèrauer Wuèr unterhalb vo dè Heidèmülli im Mettmadal, d Wuèr volauft a dè rächtè Mettmahaaldè mit schwachem Gefälle gu Bèrau i s Dorf, dört isch unter andrem è Mülli bim ehemòligè Kloschter (hüt nò èn Ortsdeilnammè) aadribbè worrè. S Wasser isch denõch übber diè steil Schwarzahaaldè i d Schwarza ygleitet worrè. Reschtè vom Wuèrbett sin hüt nò a dè Mettmahaaldè z erkènnè, nõchdèm mò si widder so guèt wiè möglich frei glegt hèt.

Zämmèschtellung vo dè Wüèrè zwǜschè Weera un Schlüècht

	Urschprung		Mündung		Längi ca.
Wuèrnammè:	Gwässernammè:	Höchi ü. NN:	Gwässernammè:	Höchi ü. NN:	künschtlich:	gsamt:
Hochseler Wuèr	Murg südl. Hèrrischrièd (3 Abgäng)	ca. 820 m - ca. 840 m	Rhy u. Zèlggrabbè bi Lauffèburg u. Luttingè	ca. 310 m	21,4 km	21,4 km
Hänner-Wüèr	Murg nördl. Hottingè	ca. 715 m	Rhy u. Andelsbach bi Lauffèburg	ca. 310 m	11,3 km	12,6 km
Heidèwuèr	Schnèggèbach	ca. 805 m	Schöpfèbach z Bad Säckingè	ca. 340 m	10,0 km	12,2 km
Berauer Wuèr	Mettma	ca. 770 m	Schlüècht (mittelbar)	ca. 460 m	n.n. km	8 km*
Hinteri Wüèr	Höllbach u. Eschèbächle	ca. 750 m	AyUnterlauf vom Eschèbächle	ca. 680 m	3,8 km	3,8 km
Rüßwyyler Wuèr	Stellèbächle, Wermutsbächle u. Dannèmattbächle	ca. 740 m	Schildbach (mittelbar)	ca. 610 m	2,7 km	3,6 km
Brutschywuèr	Seelbach* (Digeringè)	ca. 360 m	Seelbach (Dieg.),Schreièbach	ca. 310 m	2,2 km	2,2 km
Eselswüèrè	Altbach (Niddergebischbach)	ca. 870 m	Murg	ca. 790 m	1,9 km	1,9 km
Rootzelwuèr	Hochseler Wuèr	ca. 629 m	Andelsbach (mittelbar)	ca. 500 m	1,8 km	1,8 km
Vorderi Wuèr	Eschèbächle	ca. 710 m	Höllbach	ca. 560 m	1,6 km	1,6 km
Sèltèwuèr	Breitèbach	ca. 780 m	Hochseler Wuèr	ca. 760 m	1,0 km	1,0 km
Stängèmattwuèr	Murg	ca. 680 m	Altbach (Hottingè)	ca. 670 m	0,9 km	0,9 km
* Aagaab bzw. Wèrt nõch METZ				Summè:		70,2 km

Weblinggs

• Studiè vo dè Uni Heidelbärg übber s Bèrauer Wuèr (Site cha nüme abgrüeft wärde; Suche im Webarchiv)[1] [2] Vorlage:Toter Link/journals.ub.uni-heidelberg.de
• Zitingsbericht übber s Hèrrichtè vo dè Bèrauer Wuèr

Literadur

• R. Metz: Geologische Landeskunde des Hotzenwaldes, Moritz Schauèburg Volaag, Lahr, 1980
• Andreas Haasis-Berner: Wasser für die Nonnen. Das Berauer Wuhr (Kr. Waldshut). I dè: Denkmalpflege in Baden-Württemberg, 40. Jg. 2011, Heft 2, S. 120 f. (PDF)

Kartè

• Topographische Karte über das GROSSHERZOGTHUM BADEN nach der allgemeinen Landesvermessung der Großherzoglichen militärisch topographischen Bureaus, Sect. XII.2. un Sect. XII.3. 1846/47; Maßstab 1:50000.
• Charte von Schwaben vom Prof. J.G.F. von Bohnenberger, I.A. vo Amman und E.H. Michaelis, 1798–1828, Blätter Wiese, Wutach un Basel; Maßschtaab ca. 1:86400.
• Topographische Karte des Landesvermessungsamtes Baden-Württemberg, Blätter: Wehr, Görwihl, Bad Säckingen un Laufenburg 1971–1976, Maßschtaab 1:25000.

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vum Artikel „Wuhr“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.