Champagne

D Champagne [ʃɑ̃ˈpaɲ] isch è Landschaft un historischi Brovinz im nordöschtlichè Frankrych. Iri historischi Hauptschtadt isch d Stadt Troyes. D Champagne ghört bis 2015 zuè dè bolitische Region Champagne-Ardenne un ghört hüt zuè dè Region Oschtfrankrych.

D Champagne isch berüèmt für dè Champagner, wo sit èm 17. Johrhundert i dè hütigè Form keltèrèt wörd – Wiibau git s dõ scho sit dè Römerzit. Nu dè Schaumwii us dè Champagne darf mò lut èm Champagnerparagraphè au Champagner nennè, alles andre isch Crémant, Cava, Spumante odder Sekt.

Geografy

Wiibaugebièt vo dè Champagne

Obwoll dè Champagner s international bekannteschte Erzügnis vo dè Region isch, machèd Wiibärg nu èn chlynè Deil vo irer landwǜrtschaftlichè Nutzflächi uus un konzentryrt sich uff d Dalwangè un andrè Haaldè im Weschtè (Marnedal, Montagne de Reims) un im Südoschtè. Dè wituus gröschte Deil isch Ackerland, sèllèwäg isch dè Gau zu sim Nammè chò (altfrz. champs [tʃɑ̃mps] = Fäld, vom latynischè campus).

D Champagne ghört zuè dè Region Oschtfrankrych un gränzt im Weschtè a diè Regionè Obberfrankrych un Pariser Beggi, sowiè im Südè a diè ehemòligi Freygrõfschaft Burgund.

Diè wichtigschtè Flüss vo dè Champagne entschpringèd im Bärgland am Oschtrand un durchflǜèßèd si öppè barallel mitènand in èm großè Bogè èrscht mee gu Nordè, denn mee gu Weschtè. Vo Nordè nõch Südè sin sèll

d Aisne,
d Marne,
d Aube un
d Seine.

Zwǜschè Aisne un Marne flǜèßèd barallel dõdèzuè d Flüss Retourne, Suippe un Vesle, wo i dè Drochènè Champagne (s. u.) iri Quällè hèn . D Somme-Soude, d Tourbe un andri chlynèri Flüss gön deilwys odder ganz quer zuè sellrè Hauptrichtung. Trotz dè namengäbbèndè Drochèheit git es im Südweschtè vo dè 'Champagne sèche' è bedütendes Sumpfgebièt, dè Marais de Saint-Gond un s Quällgebièt Petit Morin.

Gliderig

I dè Champagne crayeuse (chraidigè Fäldergau), wo geologisch uff Ablagerigè uss dè Chraidezit zrugggòt, dominyrèd kalchhaltigi Böddè, wo meischtens bruucht wörred für dè großflächige Frucht- un Zuckerrüèbèaabau

D Champagne lyt am nordöschtlichè Rand vum Pariser Bèggi, un isch Deil vum Schichschtufèland. D Champagne bschtòt us drei voschiddènè Landschaftscharakter:

Montois

Dè weschtliche Deil bildèt è gächi Bruchlinniè am Beggèrand vo dè Île de France (im Alemannischè Pariser Bèggi dauft), dè „Côte de l'Île de France“, au Montois („s Bärgland, d Alb“) benamst. Si bschtòt uss dè Kalchschtufè vum Montagne de Reims nördlich vo dè Marne un dè Côte des Blancs, „Wyyß(wii)-Haaldè“, südlich vo dè Marne am Oschtrand vum Brie, un dè wènniger hochè abber glychwool waldrychè Fortsetzig, im Bassée beidersits vo dè Däler vo dè Aube un dè Seine.

Drochèni Champagne

A s Montois schlǜèßèd sich jewyls halbchraisförmig diè andrè Deillandschaftè aa: Znägscht chunnt s witläufige Beggi vo dè „drochènè Champagne“ (Champagne sèche), au „luusigi Champagne“ (Champagne pouilleuse) odder „chraidehaaltigi Champagne“ (Champagne crayeuse) dauft. Si zeichnèt sich durch breitglagèrti Büggel uus, wo meischtens ganz vo rysigè Fälder zuèdèggt sin. D Büggel schtygèd nu lycht aa (schrägi Ebèni), abber wegè yrer großè Uusdeenig doch Höchè vo mee wiè 100 m hèrrè bringèd. Am Ènd vum Mittelaalter un am Aafang vo dè Neuzit sin diè wasserdurchlässigè Böddè stark uusglaugt. Nõchdèm sèll im 19. Johrhundert durch ökologischi Maßnaamè (Uffforschtung vo Högerkuppè) un vobessèrti Düngung behobbè worrè isch, zügèd nu no monumentali Siloaalaagè vo dè Erträg vo dè Landwǜrtschaft.

Füchti Champagne

Im Oschtè chunnt dènõ diè füchti Champagne (Champagne humide), i dè Gschtalt vo dè regè- un waldrychè Höger vo dè Argonnè un èm Plateau vo Langres. Sèll Plateau dèzwǜschè bi Bar ghört geologisch ebbèso zuè sèllèm Bogè, abber i dè bolitischè Gschicht isch s Herzogdum Bar (Barrois) è eigèschtändigs Territorium.

Sidlig

Buèrèhuus i dè Champagne

Diè traditionèllè Buèrèhüser i dè Champagne sin bsunders hüfig no i dè Gegènd um Troyes ummè aazdrèffè, oft als Deil vo Meesitèhööf. Ufffällig isch s tǜpisch weschteuropäische Fachwärch mit schmalè hochè Fächer (im Gegèsatz zuè dè fascht quadratischè Fächer vom mitteleuropäischè Fachwärch) un èrè minimè Dachneigig.

Diè wichtigschtè Städt vo dè Champagne sin Reims, Épernay, Troyes, Langres, Rethel, Vitry-le-François un Châlons-en-Champagne (früèner Châlons-sur-Marne).

Gschichtè

I dè Antike isch d Champagne Sidligsgebièt vo dè keltischè Catalauni gsi. Nõch dè Eroberig vo Galliè (58–51 v. Chr.) durch dè Gaius Julius Cäsar isch si Deil vo dè römischè Brovinz Gallia Belgica gsi. I dè Zit vum Niddergang vum römischè Rych hèt dè römische Fäldhèrr Flavius Aëtius i dè Schlacht uff dè Kataluunischè Fälder 451 i dè Champagne dè Vormarsch vo dè Hunnen unter m Attila unterbundè.^[1]

Wappen Grõfschaft Champagne

Übberlifèrèt sin d Daufè vum èrschtè chrischtlichè Frankèkönnig Chlodwig I. (496) durch dè heilige Remigius vu Reims, un spôter vum Ludwig èm Frommè (816) worrè. Näbbè Saint-Denis isch Reims zum bedütèndè religiösè Zèntrum vu Frankrych worrè. Bis 1825 sin sämtlichi französischè Könnig i dè Kathedralè vu Reims krönt un gsalbt worrè. Wòrend èm Mittelaalter hèt d Champagne zuè nèrè Grõfschaft ghört, un dè Champagner Grõf zuè dè mächtigschtè Fürschtè vo Frankrych ghört. Durch diè großè Mässè z Reims un Troyes isch d Region eini vo dè wǜrtschaftlich bedütendschtè vo ganz Europa worrè. Im 18. un 19. Johrhundert hèt sich dõ d Textyl- un Metallinduschtry entwicklèt, wo nõch èm Johr 1930 iri Bedütig deilwys un nõch 1970 denn ganz volorè hèt.

Im Èrschtè Wältchrièg isch d Front zwǜschè dè dütschè un alliyrtè Truppè nördlich vo dè Linniè Reims–Sainte-Menehould–Verdun durch diè „Luusigi Champagne“ voloffè, well s dört nu Ackerbau, abber kein Wiiaabau wiè zwǜschè Reims un dè Marne gää hèt. Ußèrdèm hèt diè dütschi Rychsweer dè möglichscht chürzeschte Wäg i s Pariser Beggi bevorzugt, glychzitig hèt d Rychsweer abber d Iisèrni Barrièrè umgò wellè, sèllèwäg isch nu nò dè nordöschtliche Rand vum Pariser Beggi, also d Champagne, in Fròg chò. Nõch èm Erschtarrè vo dè Front im Hèrbscht 1914 hèt s voluschtrychi Schlachtè gää (Septembèr 1914: Marneschlacht, Februar/März 1915: Winterschlacht i dè Champagne, Septembèr/Oktobèr 1915: Hèrbschtschlacht, April 1917: Schlacht um s Massyv vum Mont Cornillet, Septembèr/Oktobèr 1918: Alliyrti Offensivè), wo bis uff dè Èndkampf 1918 keini nennenswärti Frontvoschièbungè z wäg brocht hèn (luèg au Schlacht bi Verdun). No hüt zügèd dört èn Huufè Fridhööf un Denkmôler vom Chrièg. Èn wesèntlichè Deil vum aaltè Schlachtfäld wird hüt als Druppèübigs- un Bombèabwurfblatz vo dè französischè Armee bruucht, cha abber alli zwei Johr öffentlich bsichtigèt wörrè.