Daniel Bernoulli
Dialäkt: Baseldütsch |
Dr Daniel Bernoulli (1700-1782) isch ä Schwiizer Mathematiker und Physiker us der Glehrtefamilie Bernoulli gsi. Er het mit em Leonhard Euler an de Gliichige gschaft, wo hützudag ihri Näme dräge. Dr Bernoulli-Effekt, won er entdeckt het und wo si Name übercho het, isch vo grosser Bedütig in dr Aerodynamik.
Läbe
ändereDr Daniel Bernoulli isch am 8. Februar 1700 z Groningen in Holland uf d Wält cho, as dr Sohn vom Mathematiker Johann Bernoulli und siiner Frau Dorothea Falkner. Dr Mathematiker Nikolaus II. Bernoulli isch si Brueder gsi, dr Mathematiker Jakob Bernoulli (1655–1705) si Unggle. Won er fümfi gsi isch, isch er mit siiner Familie noch Basel züglet.
Won er sächzähni worden isch, her er z Basel afo Medizin schdudiere und isch 1718 an d Universität Heidelberg. 1719 isch er Ziitlang z Schdroossburg gsi und denn isch er nach Basel zrugg. Dört het er im Johr druf zum Dr. med. bromoviert. Won er vo keinere Universidet än Iiladig übercho het, het dr Bernoulli 1723 ä Schdudiereis nach Venedig gmacht, für zum sich dört biim Schtadtarzt Pietro Antonio Michelotti wiiterzbilde. Währed siinerä Ziit dört as Assischtänt het dr Bernoulli s Charteschbiil Pharo kenneglehrt. Mit emä Büechli über das Schbiil het er si Karriere as Mathematiker agfange, aber mit siine Arbete über d Riccati-Gleichig isch er in ganz Europa bekannt worde.
1725 hai dr Daniel Bernoulli und si Brueder Böschde an dr Akademii vo de Wüsseschafte z Sankt Petersburg übercho. Im Daniel hai wedr d Schdadt, no s Land, no dr Arbetsblatz gfalle, und so isch er 1733, won er chrank worden isch, heim noch Basel cho. Do het er an dr Universität Underricht ge bis zum Ändi vo siim Läbe. 1733 het er dr Lehrschduehl für Anatomii und Botanik bsetzt und und het en zäh Johr schbööter mit em Lehrschduehl für Anatomii und Physiologii usduuscht. Aber 1750 het sich si Draum erfüllt, wo män em dr Lehrschduehl für Physik ge het, wo dr Benedikt Staehelin bsetzt gha het.
Am 17. März 1782 isch dr Daniel Bernoulli im Alter vo 82 Johr z Basel gschdorbe.
Familie und Fründ
ändereDr Daniel Bernoulli het zimli schlächti Beziehige zu siim Vatter, em Johann Bernoulli, gha. Wo beidi am enä wüsseschaftlige Wettbewärb vo dr Akademii vo de Wüsseschafte z Baris mitgmacht hai und beidi uf en erschden Blatz cho si, het dr Johann si Sohn verschdoosse wil er d Schand nid haig chönne uusschdoh, ass men en mit siim Sohn vergliche haig. Dr Daniel Bernoulli het dä Briis zähmol übercho. Dr Vatter haig au brobiert ihm Daniel siis Hauptwerk, d Hydrodynamica, won er 1738 veröffentligt het, z schdähle und ihm dr Titel Hydraulica z ge. Dr Daniel het brobiert Friide mit siim Vatter z mache, aber dä isch em bös bliibe bis zu siim Dod.
Dr Daniel Bernoulli isch ä guete Fründ vom Leonhard Euler gsi.
Errungeschafte
ändereSiis erschde mathematische Wärk si d Exercitationes gsi, wo 1724 veröffentligt worden isch und won ä Lösig enthalte het vo dr Riccati Differentialgliichig, wo vom Jacopo Riccati vorgschlage worden isch. Zwei Johr schböter het er as erschde ä zsämmengsetzti Bewegig in Translations- und Rotations-Bewegige deilt. Dr Uufbau isch ähnlig wie im Joseph Louis Lagrange si Méchanique Analytique, wo alli Resultat as Konsequenz vom eim Brinzips, d Energiierhaltig, erschiine.
Denn het er ä Dänkschrift über d Theorii vo Ebbe und Fluet gschriibe, für die het er – zsämme mit em Euler und em Colin Maclaurin – ä Briis vo dr Französische Akademii übercho. Die Schrifte hai alles enthalte, was zu däm Thema zwüsche dr Veröffentligung vom Isaac Newton siiner Principia und de Forschige vom Pierre Simon Laplace entdeckt worden isch.
Dr Bernoulli het vil Artikel über verschiidnigi mechanischi Froge gschriibe, bsunders über Broblem im Zsämmenhang mit schwingende Saite und d Lösige wo dr Brook Taylor und dr d’Alembert gfunde hai. Er isch dr erschd gsi, wo brobiert het ä kinetischi Theorii vo de Gas zu formuliere, und het sä bruucht, für zum s Boyle-Mariotte-Gsetz z erkläre, wo sait ass bi ideale Gas bi konschdanter Tämpratur s Brodukt vom Druck und em Volume konschdant bliibt und wo mit de Näme vom Robert Boyle und em Edme Mariotte verbunden isch.
Dr Bernoulli het 1738 au s Sankt-Petersburg-Paradoxon, wo mit de Gwünnchance in Lotterie z due het, in de Commentarii Academiae Scientiarum Imperialis Petropolitanae beschriibe und erklärt.
Weblink
ändere- Moritz Cantor: Bernoulli, Daniel. In: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Band 2, Duncker & Humblot, Leipzig 1875, S. 478–480.
- Daniel Bernoulli. In: MacTutor History of Mathematics archive. (änglisch)
- Die Bernoulli an der Universität Basel Website vom Historische Seminar Basel zue dr Gschicht vo dr Universität, entstande zum 550. Jubiläum vo dr Uni Basel]
- D Bernoulli-Edition an dr Universität Basel
Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vum Artikel „Daniel_Bernoulli“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde. |